tak-ı kisra

• nam-ı diğer "hüsrev'in takı".
  
  sasani imparatorluğu döneminden günümüze kalan nakş-ı receb kabartmalarıyla beraber belki de en meşhur eser olan tâk-ı kisrâ, esasen birinci şapur döneminde inşasına başlanmış ve kuvvetle muhtemel birinci behram döneminde tamamlanmış bir saray kompleksidir. günümüze sağ salim erişebilen kısımlarıyla bu büyük kültüre başkentlik etmiş ktesifon'dan günümüze dair kalmayı başarmış tek yapı olarak dikkat çeken tâk-ı kisrâ'nın esas şöhretli dönemleriyse büyük sasani şahanşahı hüsrev anuşirevan hükümdarlığına denk düşmektedir. öyle ki bazı tarihçiler bu kompleksin m.s. 3'üncü asırda değil, hüsrev'in hüküm sürdüğü m.s. 6'ncı asırda inşa edildiğini iddia edecek kadar da ileri gitmişlerdir.
  
  oldukça büyük ve iç yüksekliği aşağı yukarı 35 metreyi bulan bir ana kemere sahip olan yapıdan günümüze bu kemerin bir kısmıyla beraber eyvanın güneye bakan duvarlarının bir kısmı kalmıştır. bu duvarlarda görülen ve pers etkisinden çok greko-romen bir mimarî niteliği taşıyan süslemelerin altıncı asra ait olduğu neredeyse kesin gibidir. dicle'nin yanı başında bulunan yapı, bağdat'a ise aşağı yukarı kırk kilometre mesafededir.
  
  divân şiiri'nde görkemi, güzelliği ve estetik nakışlarıyla kendisine yer bulan tâk-i kisrâ'nın kemerlerinden birisinin islam peygamberi hz. muhammed'in doğduğu esnada yıkılmış olduğu da islamî bazı kaynaklar tarafından mucize niteliğinde bir hadise olarak rivayet edilmektedir. öte yandan, kisrâ ifadesinin farsça'da şahanşah olarak bilinen krallar kralı ifadesinin arapça tercümesi olduğunu da ifade etmek lazım geliyor.
  
  yapıyı 1850'lerde sıklıkla ziyaret etmiş olan fransız oryantalist jean-baptiste eugene flandin; roma, bizans ya da antik yunan medeniyetinde bu binaya yaklaşabilecek bir yapının olmadığını iddia etmiştir. bu ne kadar doğrudur, gayet tabii tartışılabilir; lâkin söz konusu yapının hali hazırdaki yıkık dökük haliyle bile çok etkileyici olduğu düşünüldüğünde, geç antik dönemde dünyanın muhtemelen ayasofya ile birlikte en nâfiz yapılarından birisi olduğunu iddia etmek yanlış olmayacaktır.