maliyet enflasyonu

• üretim faktörlerinin birinde veya birkaçında meydana gelen fiyat yükselmesinin, genel fiyat düzeyini yükseltmesi sonucu meydana gelen enflasyon çeşidi. diğer çeşitlerimiz için (bkz: talep enflasyonu), (bkz: fiyat enflasyonu)
• ornekle aciklamak gerekirse, petrol fiyatlarindaki bir yukselis basta enerji yogun sektorler olmak uzere genel olarak butun sektorler uzerinde olumsuz etki yaratir ve uretim maliyetleri yukselir. zira bircok sektorde, dogal gaz alternatif enerji kaynagi olsa da, dogal gazin yayginligi hala saglanamamistir.
  
  bunun akabininde faaliyet gosterilen sektore gore bu maliyet artislari tuketiciye yansitilir veya yansitilmaz. ictalebin dusuk oldugu sektorlerde/ulkelerde fiyat artislari tuketiciye yansimaz, uretici kar marjinin bir kismindan vazgecer.
  
  bir donem ufe yuksek cikmasinin ardindan, tufenin benzer sekilde gecikmeli yukselmesi, maliyet enflasyonu seklinde baslayan surecin gecikmeli olarak tum ekonomiye yansimasidir.
  
  maliyet enflasyonu dedigimiz daha cok bir uretim faktorunde yasanan bir artisin tum uretim kesimini etkilemesidir. sektoren olarak da yasanabilir.
• toplam arz eğrisini sola kaydıran her türlü faktörün (ekonomik küçülme, savaş, doğal afetler, girdi fiyatlarının artması, kötü hava koşulları vs) neden olduğu enflasyon çeşididir.
• bir çeşit dolaylı enflasyon.
  haberlerde benzine zam yapıldı denilince biliriz ki, birçok mal ve hizmet kısa sürede zamlanacak.
• tam olarak şöyle birşeydir;
  https://tr.investing.com/economic-calendar/
  
  tüfe: %17 iken
  üfe: %43
  
  yani üretici, fiyatları istediği ölçüde maliyetlerine yansıtamaz.
• önümüzdeki aylarda üzerine daha çok konuşulacağını tahmin ettiğim, maalesef ülke olarak içine battığımız bir enflasyon çeşididir.
  
  son 10 aydır döviz kurları benzer seviyelerde olmasına rağmen artan fiyatların altında maliyet enflasyonu yatıyor.
  
  üreticinin veya hizmet verenin artan maliyetleri satış fiyatlarını yükseltiyor. yükselen fiyatlar da yine başka mal veya hizmetlerin girdisi olduğu için, diğer fiyatların yükselmesine sebep oluyor.
  
  ayrıca, küresel ekonomide yaşanan hammadde krizi ve navlun fiyatlarının 2000$’lardan 16000$’lara gelmesi; türkiye gibi kırılgan, çekingen ve alıngan ^* bir ekonomiye sahip ülkelere oldukça sert zararlar veriyor.
  
  edit: 15 kasım itibariyle navlun fiyatları 20000$’ı aştı.
• var olmayan bir enflasyondur.
  
  maliyet enflasyonundan kasıt üretim faktörlerinin fiyatlarının artması ve bunun da tüketici mallarının fiyatlarının artmasına sebep olduğudur. fakat burada bir sorun vardır. bu söylem üretim faktörlerinin fiyatlarının ürettiği ürünün fiyatından bağımsız bir şekilde oluştuğu gibi saçma bir öncülden başlamaktadır. fakat gerçek bu değildir. üretim faktörlerinin onun ürettiği üründen bağımsız bir fiyatı yoktur. çünkü üretim faktörleri kendi özleri itibariyle faydalı değildirler. onlar tüketici ürünlerine dönüştürüldüğü için dolaylı olarak faydalıdırlar. o halde onların tek başlarına bir değeri olduğu düşünülemez.
  
  üretim faktörlerinin fiyatlaması nasıl yapılır? marjinal üretim faktörü fiyatı p olan t miktar üretim artışı oluşturuyor ise o halde bu üretim faktörünün fiyatı p*t*iolur. burada i iskonto oranıdır. karı temsil eder.
  
  buradaki üretim faktörünün fiyatını etkileyen değişkenleri inceleyelim.
  p artarsa faktör fiyatı artar. (tüketici malının fiyatı artarsa üretici malının fiyatı artar. tersi değil)
  t kendi başına artamaz. t üretim faktörünün doğasına bağlıdır. (diğer şartlar sabit iken)
  iskonto artarsa faktör fiyatı düşer. iskonto düşerse faktör fiyatı artar. bu iskonto oranı faizler ile ilişkilidir. faiz arttıkça iskonto oranı artar, düştükçe düşer.
  
  fakat burada ekomistimiz ekonomistliğini bir kenara bırakır ve iş adamı gibi düşünür. iş adamı işe giriştiğinde faktör fiyatlarının belirli olduğu bir piyasa ile karşılaşır. iş adamı bu fiyatların nasıl oluştuğunu incelemez.
  
  özetle yukarıda anlatıldığı gibi üretim faktörleri kendi özleri itibariyle bir fiyata sahip değildirler. onlar üretim hatlarına olan katkıları ölçüsünde fiyatlandırılırlar. daha kısa bir deyişle maliyetler tüketici fiyatlarını belirlemez. fiyatlar maliyetleri belirler.
  
  aslında çok daha basit bir anlatım tüketici fiyatlarının üretici fiyatlarını belirlediğini, tersi değil, ortaya çıkaracaktır. diyelim ki tüketici ürünlerinin fiyatlaması maliyetler artı kar olarak belirlenmektedir. o halde üretici her koşulda maliyetinin üzerine karını koyarak satış yapacak ve asla zarar etmeyecektir. bazı firmalar zarar ettiğine göre üretici fiyatları tüketici fiyatlarını belirlememektedir.
• yukarıdaki maliyet enflasyonu diye bir şeyin neden olmadığını anlattım. maliyet enflasyonu diye bir şeyin varlığı üretim araçlarına ürettikleri üründen bağımsız bir şekilde belirlenen bir fiyat addeder. oysa üretim araçları kendi başlarına değerli değillerdir. onlar fiyatlarını ürettikleri ürünlerden alırlar.
  
  bu entryde ise 2021 ve 2022 senesinde merkez bankacılığının zoraki faiz artışlarına değinmek isterim. 2021 senesinde enflasyonun yükselmeye başlamasıyla beraber merkez bankaları bu enflasyonun tamamen maliyet kökenli olduğu buna merkez bankacılığının müdahale edemeyeceğini söylediler. bütün dünya da bunu afiyetle yedi. bir an için maliyet enflasyonu diye bir şey olduğunu ve günümüz yüksek enflasyonunun kaynağının maliyet enflasyonu olduğunu kabul edelim. merkez bankası hiçbir şey yapmadan oturmalı mıdır? hayır. o veya bu sebeple enflasyon yükselirken nominal faizler sabit kalırsa reel faizler düşer. bu da ekonomik aktörler için daha düşük reel faiz ile borçlanıp harcama yapma fırsatına dönüşür. daha fazla borçlanma daha fazla para yaratımı anlamına gelir. böylece yükselen enflasyon karşısında sabit kalan nominal faizler para arzının artmasına sebep olarak daha yüksek enflasyon, daha fazla borçlanma, daha da yüksek enflasyon şeklinde sarmala vesile olur.
  
  2021 senesinin merkez bankacılığının yaptığı bu büyük hatayı savunmuş olan buna kılıflar uyduran bütün ekonomistlerin ellerinden öperim.
• bir ürünün üretim sürecindeki gerek işçilik gerekse hammaddede yaşanan fiyat artışlarının son ürünün fiyatına yansıması durumudur.
  
  talep enflasyonu ile aynı değildir.