madayan-ı hazar dadistan

• dilimize kabaca "bin adlî dava kitabı" olarak tercüme edebileceğimiz, pehlevice kaleme alınmış ve iran'ın islamiyet öncesi dönemine dair günümüze erişmeye muvaffak olmuş yegâne hukukî eser olan ve kırk iki bölümden mürekkep derleme.
  
  m.s. yedinci asrın başlarına tarihlenen eser, sasani imparatorluğu'nda yaşamış bir hukukçu ve yazar olduğu düşünülmekte olan ferruhmert adlı bir yazara atfedilmektedir. dinî meselelerle dönemin hukukî altyapısına dair pek bir şey sunmuyor gibi gözüken eserde m.s. 5'inci ilâ 7'nci asırlar arasında sasani imparatorluğu mahkemelerinde görülmüş olan davaların kayıtları, tanık ve sanık mahkeme ifadeleri ve hukukçuların yorumları göze çarpmaktadır.
  
  aduran ve ateşgah adlarıyla bilinen zerdüşt tapınaklarının inşasına dair meselelerden evlenme ve boşanma davalarında dikkate alınması gereken hususlara, ihtiyaç sahibi insanların bakımlarının üstlenilmesi konusundaki düzenlemelerden bağışların hangi şartlarda kabul edilebileceğine kadar muhtelif sorulara hukukî bazda yanıtların sasani imparatorluğu'nun geç dönemlerinde görülmüş olan bazı davalar üzerinden bulunmaya çalışıldığı bu eserin dilinin gerek zaman içerisinde türlü değişikliklere uğramış olması gerekse büyük ölçüde hukukçuların anlayabileceği bir terminoloji kullanılmak suretiyle kaleme alınmış olmasından ötürü verimli bir şekilde çözümlenmesi ve modern farsça başta olmak kaydıyla diğer dillere tercüme edilmesi süreçleri bir hayli netameli olmuştur. bu bağlamda, yirminci asırdaki bir dizi başarısız denemenin ardından doksanlarda ermeni asıllı rus iranolog anahit perihanian eserin hâlen akademik çevrelerde kıymet görmesini sağlayacak olan farsça ve ermenice tercümelerinin ortaya çıkarılmasını sağlamıştır.
  
  sasani imparatorluğu'nun bir nevi corpus iuris civilis'i diyebileceğimiz bu eserin hâlen iran'da hukuk fakültelerinde okutulduğunu da ifade etmek gerekmektedir.