louis xi

• düşmanlarını yenmek için ağ gibi ördüğü titiz planlar nedeniyle "örümcek kral" adıyla da anılan, 1461-1483 yılları arasında hüküm sürmüş fransız kralı. ülkeyi birleştirip büyük bir güç haline getirme isteğinin önündeki en büyük engel olan burgonya dükalığı'nı yine bu tarz bir planla ortadan kaldırmıştır.
  
  o dönemin fransa'sı, krala bağlı dükalıklardan oluşan feodal bir devletti, ancak dükalıklar aslında fiilen bağımsız güçlerdi ve kraldan memnun olmadıkları takdirde kendi aralarında ittifak kurabiliyorlardı. louis'in tahta geçtiğinden beri en büyük hedefi, bu dükalıkları yutup fransa'yı bütünleşmiş bir büyük güce dönüştürmekti. ayrıca savaşmaktan hoşlanmayan ve bedeli yüksek de olsa barışı parayla satın almayı yeğleyen biriydi. (kendisine fransızca 'ihtiyatlı' anlamına gelen 'le prudent' de denir.)
  
  ülkedeki en güçlü dükalık, ülkenin doğusunda yer alan zengin burgonya dükalığı'ydı. toprakları bugünkü hollanda, belçika ve lüksemburg'un büyük kısmını da kapsıyordu. 1467 yılında burgonya dükü 'iyi huylu' philip ölünce dönemin charlois kontu olan oğlu 'cesur' charles, babasının yerine geçerek dük oldu. burgonya'yı yıllar içinde yavaş yavaş büyütmüş, sabırlı bir adam olan philip'in aksine charles daha atılgan ve kavgacıydı ve burgonya için büyük planları vardı. doğuya yönelip almanya'yı ve ötesindeki toprakları fethetmek istiyordu.
  
  fakat önünde iki büyük engel vardı: burgonya'nın doğusundaki isviçre kantonları ve kuzeni (ve çocukuğundan beri en büyük rakibi) louis. almanya'nın güneyindeki toprakları ele geçirmek için charles'in isviçre topraklarını güç kullanarak alması gerekiyordu. isviçreliler oldukça çetin savaşçılardı, ancak burgonya ordusu güçlüydü ve charles onları rahatlıkla alt edebileceğini düşünüyordu. charles ayrıca louis'e karşı da kolaylıkla zafer elde edebileceğini düşünüyordu, zira fransa askeri açıdan burgonya'ya göre daha zayıftı. charles, louis'nin kıt akıllı ve bayağı zevklere sahip bir adam olduğunu da düşünüyordu ama louis akıllanıp bir kral gibi davranmaya başlamadan önce harekete geçmeye de niyetliydi.
  
  charles'in planının iki ana evresi vardı: önce fransa ile almanya arasındaki alsace-lorraine bölgesine yürüyüp oradaki zayıf krallıkları ele geçirecek, sonra da ingilizlerin meşhur savaşçı kralı 4. edward ile ittifak kurup, büyük bir ingiliz ordusunu calais'e getirtecekti. iki ordu, fransa'nın ortasındaki reims bölgesinde birleşecek, louis'in zayıf ordusunu yenilgiye uğratacak ve edward fransız kralı olarak taç giyecekti. daha sonra charles, isviçre kantonlarını ezip almanya'ya doğru yürüyecekti.
  
  bu esnada louis, tahta çıktığı ilk zamanlardan beri kur yaptığı isviçrelilerle iyice yakınlaşmış, onlara fransa'yla eşit bir güçmüş gibi muamele etmeye başlamıştı. charles ise, louis'in yardım isteyebileceği daha büyük avrupa güçleri varken neden isviçrelilerle bu kadar sıkı fıkı olduğunu anlayamıyordu. louis'nin her zamanki gibi akılsız olduğunu, isviçrelilerin köylü zevklerine hayranlık duyduğunu düşündü. oysa louis, isviçrelilerin askeri kapasitesinin farkındaydı: zira babasının seneler önce isviçre'yi işgal etme girişimi fiyaskoyla sonuçlanmıştı ve louis, isviçrelilerin savaşta dağlık arazileri nasıl ustalıkla kullandığına ve ne kadar acımasızca savaştığına şahit olmuştu. onların bir savaşta asla yenilmeyeceğine inanıyordu.
  
  1474'te charles'in planı için her şey hazır gibi görünüyordu. edward kendisiyle anlaşma imzalamış ve işgal için kuvvet toplamaya başlamış, charles ise burgonya ordusunu kuzeydeki ren bölgesine doğru harekete geçirmişti. derken beklenmedik bir haber aldı: louis'in parasal olarak desteklediği büyük bir isviçre ordusu, dükün kendi burgonya topraklarını işgale başlamıştı. louis ile isviçrelliler, charles'in kantonlarını işgal etme niyetine karşı bir ültimatom veriyordu. ancak charles istifini bozmadı, zira burgonya'da isviçrelileri ülkeden atmaya yetecek kadar askeri vardı. nasılsa günü geldiğinde bedelini ödetecekti.
  
  1475 yazında ingiliz kralı edward, o güne dek fransa'yı işgal etmek için toplanmış en büyük ingiliz ordusuyla calais'e ayak bastı. charles, edward ile görüşüp planlarını gözden geçirmek ve başarılarının şerefine kadeh kaldırmak üzere calais'e gitti, sonra da zaman kaybetmeden reims'e doğru hareket eden ordusunun başına döndü.
  
  döndüğünde beklenmedik bir haber daha aldı: fransa sarayındaki casusları, louis'in edward ile gizli bir pazarlığa oturduğunu bildiriyordu. louis, edward'ı görkemli ziyafetlerle ağırlıyor, edward'a charles'in güvenilmez bir adam olduğunu ve kendisini kullandığını söylüyordu. ayrıca louis, edward'ın mali sıkıntıları olduğunu biliyordu, bu yüzden ona cömert bir barış önerisi getirmiş ve her yıl ingiliz sarayına yüklü miktarda ödeme yapmayı teklif etmişti. louis, ileriyi düşünerek gelecekte zengin burgonya topraklarını fransa'ya bağladığında ingilizlere verdiğini misliyle geri alacağını hesaplıyordu.
  
  denizaşırı bir ülkenin savaşında tek bir askerini bile kaybetmeden kendi mali sıkıntılarının çözülecek olması, edward için bulunmaz bir teklifti. louis ile anlaşma imzaladıktan sonra ordusunu alıp ingiltere'ye geri döndü. charles şaşırmış ve tiksinmişti, ancak elinde hala güçlü bir ordu vardı.
  
  bu haberin etkisi geçmeden beklenmedik bir gelişme daha oldu: louis kendisine fransa ile burgonya arasında uzun süreli bir barış anlaşması sağlanması için elçiler göndermişti. charles louis'in niyetini bir türlü anlayamıyordu: daha yeni isviçrelilerle ittifak kurmuş olan charles şimdi neden burgonya'yla barış istiyordu? charles, bu tutarsız ve çelişkili görünen hamleleri louis'in korktuğuna ve ümitsizce kendisiyle savaşmaktan kaçındığına yordu. öte yandan fransa'yla barış imzalarsa, louis ile savaşmaktan kurtulacağı için yıpranmamış bir burgonya ordusuyla tüm gücüyle isviçrelieri ezip oradan almanya'ya doğru yürüyebilirdi. büyük bir hevesle anlaşmayı imzaladı.
  
  dost bildikleri louis'in böyle kritik bir anda kendilerini sattığını öğrendiklerinde isviçreliler öfkeden kudurmuşlardı, ancak burgonya işgaline karşı hazırlanmaları gerekiyordu ve zaten tek başlarına savaşmaya alışıktılar. tüm erkekleri silah altına aldılar, lorraine dükü ile ittifak kurdular ve charles'i beklediler.
  
  isviçrelilerin öfkesi louis'in çok da umurunda değildi, nasılsa isviçreliler o olsa da olmasa da kendilerini savunacaklardı. yıllardır isviçrelilere kur ve yardım yapmış olmasının amacı, onların kendisinin asıl niyetini görmesini engelleyecek bağlar kurmak ve charles'in aklını karıştırarak, onu savaş meydanında asla yenilmeyeceğine inandığı isviçrelilere karşı yemlemekti. ayrıca mağrur ve atılgan charles'in, topraklarını işgal eden isviçreliler karşısında kendini aşağılanmış hissedeceğini ve intikam almak için onlarla her şekilde savaşacağını da hesaplamıştı.
  
  nitekim öyle de oldu. geçen seneki işgalin intikamını alma hırsıyla yanıp tutuşan charles, isviçrelilerle 2 mart 1476 tarihinde grandson kasabası yakınlarında karşı karşıya geldi. burgonyalıların süvarilerini verimli şekilde kullanmasına izin vermeyen dağlık bölgelerde savaşmakta uzmanlaşmış isviçre ordusu charles'in kuvvetlerini ağır bir yenilgiye uğrattı ve charles canını zor kurtardı.
  
  birkaç ay sonra lorraine bölgesine karşı saldırı sırası isviçrelilerdeydi. charles, güçten düşmüş ordusuyla isviçrelilerle 5 ocak 1477 nancy muharebesi'nde karşı karşıya geldi. isviçreliler ezici bir galibiyet daha aldı ve burgonya ordusunun tamamına yakını kılıçtan geçirildi. charles'in kafası bir savaş baltasıyla ikiye ayrılmış, mızraklarla delik deşik edilmiş cesedi savaştan 3 gün sonra bulundu.
  
  charles'in ölümünden birkaç ay sonra louis, tek bir fransız askeri bile kaybetmeden burgonya'yı fransız topraklarına kattı ve bütünleşik bir fransa önündeki en büyük engeli ortadan kaldırmış oldu.
  
  kaynakça:
  robert greene, 33 stratejide savaş, 2011, s.615-621
  https://www.wikiwand.com/en/louis_xi_of_france
  https://www.wikiwand.com/en/battle_of_nancy
  https://www.medievalists.net/…spider-king-louis-xi/