kazimierz dabrowski

• ulaştığım son durak. 1902-1980 yılları arasında yaşamış ve kurduğu pozitif dezentegrasyon teorisi ile bilinen leh psikiyatrist, psikolog...
  belli bir entelektüel çizgi izlemenin tuhaf bir yanı var... nasıl ifade edeceğimi tam bilemesem de sanki bazı filozofların izinden gitmenin kaçınılmaz bir çizgisi var...bir tren yolu üzerinde birbirini izleyen istasyonlara kaçınılmaz bir şekilde uğramak gibi...aslına bakılırsa lineer bir çizgi olmak zorunda da değil, sanki belli düşünürlerin fikir akrabalığı, onların bir noktada elinizden tutup, siz eksik parçayı ararken sizi ötekine gitmeye mecbur bırakıyor gibi...kant ile yeterince boğuşursanız, schopenhauer ve nietzsche ile mutlaka güreşiyorsunuz, o sizi ister istemez jung'la sarmaş dolaş olmaya götürüyor. bu herhalde son durak dediğim noktada vardığım bir sonraki yerde karşıma çıkan ise kazimierz dabrowski'nin ta kendisi...ama oradan başlasam kant'a da uğramam kaçınılmaz olurdu gibi...tren duraklarından çok bir garip düşünsel senkronizm sanki..sonunda anlamı bütünleştirmeye götüren nedensel olma zorunluluğu bulunmayan, lineer bir çizgi de izlemeyen bir senkronizm.
  
  ne mi diyor dabrowski? insan-ı kamil olmak, übermensch olmak mümkün diyor...üstelik bunu bilimsel bir şekilde açıklıyor. iddia ettiği, insanın genetik aktarım yolu ile elde ettiği ve sosyalleşme sürecinde tamamladığı yalan benliğin ki jung'un persona, freud'un süper ego dediği şeye tekabül ediyor bu, bireyin gelişim sürecinde dezentegre edilip, kişinin ona genetik aktarım ve sosyalleşmenin sunduğunun ötesinde bir bireyselliğe yani gerçek benliğine ulaşabileceği...üstelik bunun için yöntem olarak ototerapi öneriyor... anladığım kadarı ile kişilik diye bize verilen ve genetik aktarım ve sosyalleşmenin bir ürünü olan ve kendimiz olduğunu sandığımız malzemeyi ele alıp, bir heykel traş gibi gerçek benliğimiz ortaya çıkana kadar yontmamız mümkün...bu gerçek benliğe uyuyor kalsın, bu id gitsin gibi...bu nefs gitsin bu öz kalsın hesabı...
  bu delilik mi? ya da insan böyle bir şeyi niye yapsın değil mi? eline bir neşter alıp benliğini titizce özünde olduğu şey olana dek kesip biçmekten ve bunun uğrunda her bedel ve acıya katlanmaktan maksat ne ola ki?
  bence sadece, kimileri için başkaca bir seçenek olmayışı... aksinin ölümden beterliği...bir çeşit temel ihtiyaç, su gibi, yemek gibi, uyku gibi en iyimser yanıyla...daha az pembe tarafında ise insanın özünün ortaya çıkmak konusunda ortaya koyduğu zorunluluk hissinin ve zorlayıcılığın önüne geçilmez, acımasız dayatıcılığı, kararlılığı ve ısrarı... ol ya da öl daha iyi...olmak ya da ölmek, asıl mesele bu. yani hamlet seçenekleri olmak ya da olmamak ile tanımlarken çok iyimserdi ve günümüz deyişi ile epeyce varoluşçu idi...ama özcü olmayan varoluşçuluk pek de çıkış değil, değil mi? varolmak değil özü ile varolmak ise esas mesele, değil elbette.
• nietzsche'nin psikolojideki tezahürü gibi görünen pozitif disentegrasyon kuramı'nın yaratıcısı.
  
  önceleyin kuramı tastamam açıklayıp neden nietzsche'nin tezahürü ve neden 'gibi görünen' olduğuna değinelim;
  
  !---- alıntı ----!
  
  pozitif ayrışma teorisinin bazı özellikleri şöyledir:
  
  kişilik, kişi ile beraber gelen evrensel, değişmez bir özellik değildir. kişinin genetiği, kendisi ve çevresi tarafından şekillendirilen bir özelliktir.
  
  kişilik, bireyin “gelişim potansiyeli” gücü ile şekil alır. herkesin içinde özgün bir kişilik oluşması için yeterli gelişim potansiyeli bulunmamaktadır. aşırı uyarılabilirlilik ve otonomi özgün bir kişilik gelişimi için iki önemli bileşendir.
  
  gelişim potansiyeli popülasyonda çan eğrisi şeklinde bir dağılım gösterir. dabrowski bu devamlılığı ve çeşitliliği aşamalar olarak tanımlamıştır.
  
  güçlü bir gelişim potansiyeli kendini kuvvetli kaygılar ve üzüntüler ile karakterize krizler şeklinde gösterir (psikonevroz). bu krizler ayrışmayı başlatırlar.
  
  kişiliğin gelişimi için içgüdüler, toplumsallaşma gibi başlangıçta edinilen entegrasyon süreçlerinin ayrışması gerekir. dabrowski bu sürece pozitif ayrışma (disentegrasyon) adını vermiştir.
  
  hiyerarşik değerler zinciri ve duygusal tepkilerin oluşması, kişiliğin gelişimi ve bağımsızlığını kazanması için önemli bir rol oynar. pozitif ayrışmada duyguların önemi pek çok diğer psikolojik teoriden daha fazladır.
  
  duygusal reaksiyonlar kişinin kendi kişilik idealine ulaşmada rehberlik eder. bu kişinin gelişim için baz aldığı otonom standarttır.
  
  kişi kendi değerini ve kendi değerlerini incelemeli ve bu incelemeden sonra kişiliği şekillendiren varoluşçu kararlar vermelidir. bu kararları, kendi kişiliğinde, kendi varoluşunu anlamlandıran değerlere daha yakın olan özellikleri öne çıkararak ve kendi ideal değerlerine uzak olan özellikleri baskılayarak vermelidir.
  
  kişisel gelişimin kritik komponentleri kendi kendini eğitmek ve otopsikoterapi’dir.
  
  gelişmeyi etkileyen etkenler
  
  dabrowski çoğu insanın biyolojik dürtüler ve ego (1. etken) ve / veya sosyal beklentilere bağlılık ( 2. etken) yolunu izleyerek 'temel veya ilkel entegrasyon' (uyum) durumunda hayatlarını sürdürdüklerini gözlemledi. bu ilk entegrasyonu 1. seviye olarak adlandırdı. dabrowski bu seviyede bağımsız bir insanın gerçek bireysel ifadesinin olmadığını öngördü.
  
  birinci etken
  
  ilkel uyum veya birinci etken içgüdüler ve biyolojik ego tarafından şekillendirilirler. birinci
  etkenin tüm enerjisi kendine hizmet eden amaçlara yöneliktir. yaşamda ayakta kalmak
  ve birey olarak ilerlemek birinci etkende temel amaçtır. ne pahasına olursa olsun bu
  şekilde davranmayı göze alanlar kendilerine ara sıra hapishanelerde bulurlar. yasalara
  ve oyunun kuralına uygun olarak davranabilenleri ise üst makamlarda ve ceo olarak
  görmek mümkün. asosyal ve antisosyal şekilde yeteneklerini kendi ilkel ve bencil
  hedeflerini ilerletmek için kullananlar birinci etken olarak adlandırılır. ego tatmini ve
  biyolojik ihtiyaçların giderilmesi birinci etkenin başlıca hedefleridir.
  
  eğitim sisteminde, politik kültürde, iş yaşamında ve medya yoluyla verilen mesajlarda
  birinci etkeni özendirme örneklerine sık sık rastlayabiliriz.
  
  ikinci etken
  
  ikinci etken, sosyal çevre ve akran baskısı, bireyin dünya görüşü, kendini ifade etme ve
  yaratıcılığını grubun düşüncesine paralel olarak kısıtlar. bağımsız görüş ve ifade
  bireyden istenmeyen özelliklerdir. bireyden grup değerlerini kabullenmesi, içselleştirmesi
  ve bunları kendi vicdanı haline getirmesi istenmektedir. sosyal baskılar beklentileri
  şekillendirir. bireyin yaratıcılığı, yetenekleri ve beklentileri grupla paralel hale gelecek
  şekilde şekillendirilir ve kanalize edilir. vicdan, toplum ve topluluk tarafından
  şekillendirildiğinden, grup tarafından kabul gördükçe, topluluğun etik normlarına uydukça
  vicdan rahattır. ancak nazi almanyası, çeteler ve terör gruplarında olduğu gibi topluluk
  değerleri yozlaşmış olsa bile birey muhalefet etmez, ayrışmaz. kendi değerlerini
  incelemeden toplumsallaşma bireyi robotik bir varlığa dönüştürür. bireysel reaksiyonlar
  özgün değildir. ben cenazelerde ağlar, düğünlerde eğlenirim, çünkü “herkes böyle
  yapar”. dabrowski’ye göre ikinci etken ve grup düşüncesi ile hareket eden insanlar genel
  toplumun büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır.
  
  birinci etken ile hareket edenler “köpek köpeği yemezse hayatta kalamaz” der, kendi
  çıkarları için kolayca başkalarını feda ederler.
  
  ikinci etken ile hareket edenler genelde davranışlarını haklı göstermek için çoğunluğu ve
  emirleri örnek gösterirler. “herkes ile aynı hızda gidiyordum, ben hız sınırını aştıysam,
  herkes aştı,“ veya bir asker veya polis: “sadece emirlere itaat ediyordum”.
  
  böyle bir düşünce kalıbı bireyi sorumlu bir birey olmaktan çıkarır, sorumluluğu tüm
  topluma veya amirlere yayar.
  
  bu şekilde düşünen ağırlıklı olarak birinci ve ikinci etken ile hareket eden bireyler ve
  topluluklar dabrowski’ye göre birinci aşama veya 1. düzey olarak sınıflanmıştır.
  
  üçüncü etken
  
  dabrowski kişisel gelişimlerini başka bir yoldan tamamlayan ayrı bir grup insandan
  bahseder. bunlar gelişmelerinin yolunu kendileri çizerler. dabrowski’nin negatif uyum
  adını verdiği otomatik, ezberci, sosyalleşmiş bakış açısını bırakıp, dabrowski’nin pozitif
  ayrışma dediği bir dizi kişisel ayrışma deneyimini yaşamayı tercih ederler. dabrowski bu
  deneyimleri gelişim sürecinin gerekli anahtarı olarak görmektedir. üçüncü etken gelişme
  için motivasyon sağlar ve otonom düşünceyi teşvik eder. hayal gücü geniş olup,
  kendisinin ve çevresinin mümkün görmediği amaçlar hayaller dahilindedir.
  
  bu kişilerde krizler, statükoyu sorgulamaya zorlayan, kendimizi, düşüncelerimizi,
  ideallerimizi, hayallerimizi gözden geçirmeye yardımcı olan deneyimlerdir. gelişme
  devam ediyorsa, birey kişiselleşmiş, bilinçli ve titizlikle değerlendirmeden geçirdiği
  hiyerarşik bir değerler sistemine kavuşur. dabrowski buna pozitif uyum adını
  vermektedir. bu hiyerarşik değerler sistemi bir aşamadır. yeni bakış ile kişisel değerler
  sisteminde daha kıymetli olan değerler davranışlara yön vermeye başlar. artık sosyal
  değerler ikinci plandadır.
  
  bu yüksek kişisel değerler sonunda bireyi otonomiye götüren ikincil uyum sürecini
  karakterize eder. dabrowski için bu gerçek insanlık kişiliğinin başlangıcıdır. bu aşamada
  birey yaşamanın nasıl olması gerektiğine karar verir ve öyle yaşamaya başlar. bu
  aşamaya geçiş güçlü problem çözme yetileri ve yaratıcı olmayı gerektirir. kişinin
  yetenekleri ve yaratıcılığı daha yüksek kişisel değerler, yaşamın, dünyanın nasıl olması
  gerektiği vizyonunun hizmetine sunulur. birey bu yeni otonom kişiliğini enerjik bir şekilde
  etkinlikler, sanat ve sosyal değişim için kullanır.
  
  dabrowski üçüncü etkeni özgür irade’den farklı olarak tanımlamıştır. kişinin özgür iradesi
  ile her istediğini yapması her koşulda geliştirici olmak zorunda değildir. üçüncü etkeni
  basit özgür iradeden ayıran özellik birey olarak gelişme isteğidir. üçüncü etken özellikle
  kişinin kendisini bulma isteğidir. bu istek bazen çok kuvvetlidir ve kişiyi zor durumda
  bırakmaktadır. “ne pahasına olursa olsun”, “kendim olmalıyım”, “gelişmeliyim”
  düşünceleri tek başına özgür irade ile açıklanamaz.
  
  gelişme potansiyeli yüksek olan birey, aile ve toplum buna karşı çıksa bile sonunda
  ayrışma sürecine girer. gelişme potansiyeli düşük olan kişi, kendisine uygun ortam,
  uygun okul, sağlansa bile ayrışma sürecini ve pozitif kişilik gelişimini yaşamaz.
  
  kişinin gelişme potansiyeli olması için algısının açık olması ve aşırı uyarılabilirlik
  (overeksitabilite) olarak adlandırılan çevresine duyarsız kalamaması, duyarlı olması
  gerekir. elaine aron’un yüksek duyarlılıklı birey kavramı paralel ancak farklı bir kuramdır.
  
  gelişme potansiyeli
  
  ileri gelişme, güçlü gelişme potansiyeli (gp) olan kişilerde gözlemlenir. gelişme
  potansiyeli bireyin genetik ve çocukluktan gelen yapısının düşünce ve davranışlara
  yansıması, çevreden etkilenmesi ve çevreyi etkilemesidir. gelişme potansiyelinin pek çok
  komponenti olmasına karşın aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite) (oe), özel yetenekler
  ve yetiler ve otonom gelişmeye duyulan istek öne çıkmaktadır.
  
  aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite)
  
  gelişme potansiyelin en önemli belirtisi overeksitabilitedir. nöronların dış dünyaya ve
  uyaranlara açık olduğunun göstergesidir. aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite) ne kadar
  fazla ise kişi günlük yaşam deneyimlerini bir o kadar yoğun yaşar. dabrowski beş
  çeşit aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite) tanımlamıştır. psikomotor, romantik duygusal
  (sensual), imge ve hayal dünyasına ait (imaginational), entelektüel ve emosyonel. bu
  overeksitabilitelerden özellikle son üçü günlük yaşamı daha yoğun yaşamaya, zevkleri ve
  üzüntüleri daha derin algılamaya yol açar. kişinin dümeni duygusal overeksitabilitenin
  elindedir, entelektüel aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite) ve hayal, güçlü bir gerçeklik
  algısı yaratır. kişi dünyayı gerçeğe uygun ve güçlü bir şekilde hisseder.
  
  overeksitabiliteler biyolojik olarak kişinin sinir sisteminden kaynaklandığı halde “otonom
  ben”i baskılayan veya teşvik eden etkenler dinamik psikolojik ve çevresel etkiler
  altındadır. içgüdüler, dürtüler, duygular dinamizmler arasındadır. gelişmenin devamı ile
  dinamizm otonomiye yönelir.
  
  yetenek ve kabiliyetler
  
  gelişim potansiyelinin ikinci kolu olarak yetenek ve kabiliyetler gelmektedir. daha alt
  gelişim aşamasında olan bireyler yetenek ve kabiliyetlerini ben merkezci amaçlar, grup
  çıkarları ve grup içi merdivende tırmanma için kullanırlar. yüksek düzeyde kişi bu bilgi ve
  yeteneklerini kendi vizyonunu genişletme ve geliştirdiği hiyerarşik değerler zincirinde
  ideal ben ve ideal çevrenin oluşturulması için kullanır.
  
  gelişme engelleri
  
  dabrowski aşırı uyarılabilirlik (overeksitabilite) ve gelişme potansiyelini trajik bir hediye
  olarak adlandırır. overeksitabilite sahibi kişinin yolu düz ve pürüzsüz olmayıp, engeller ile
  doludur. yüksekler ve alçaklar sık yaşanan deneyimlerdir. yaratıcılığı ifade edebilme
  potansiyeli beraberinde sorunları farklı açılardan görme, kişisel çatışma ve stresi getirir.
  bu stres hem gelişmenin sürmesine yardımcı olur hem gelişme sürecinin bir sonucudur.
  stresin akut fazlarında suisit ciddi bir tehlikedir. izolasyon ve ayrı kalma kendine zarar
  verme riskini arttırır.
  
  dabrowski’nin bu tarz engellere karşı önerisi oto-psikoterapi, gelişme eğitimine yardımcı
  olma şeklindedir. kişiye gelişmenin süreçleri, sancıları ve ayrışmanın bağlamı
  konusunda bilgi verdikçe kendi kendini ve yaşadığı bu yoğun duyguları ve ihtiyaçları
  daha iyi anlayacaktır. dabrowski bu kişilere gelişim konusunda yardımcı olma ve kendini
  ifade etmeleri konusunda destek olmayı önermiştir. gelişme potansiyeli olan çocuk ve
  erişkinler kendi yollarını bulmalıdırlar. bu yollar bazen akranlarından, bazen ailelerden
  ayrı yollar olabilmektedir. oto-psikoterapinin özünde kimse kimseye “doğru yol”u
  gösteremez farkındalığı yatmalıdır. herkes kendi için uygun olan yolu bulmalıdır. joseph
  campbell bir konuşmasında “ormanda bir patika varsa siz bu patikadan gitmeyin” demiş.
  “patika birini hazineye götürmüşse, sizi götürmeyecektir”.
  
  düzeyler
  
  düzey ı: temel entegrasyon
  düzey ıı: tek düzeyde disentegrasyon
  düzey ııı: spontan çok düzeyli disentegrasyon
  düzey ıv: yönü olan çok düzeyli disentegrasyon
  düzey v: ikincil entegrasyon
  
  birinci ve beşinci düzeyler
  
  birinci ve beşinci düzeyler, psikolojik entegrasyon, uyum ve minimum iç çatışma ile
  karakterizedir. birinci düzeyde çatışma olmayışının sebebi tüm davranışların rasyonalize
  edilmiş olmasıdır. kişi için en iyi olan doğru olduğunda (birinci etken) veya kişinin bağlı
  olduğu topluluk için doğru olan kişi için doğrudur (ikinci etken) kişi içsel çatışma
  yaşamaz. birinci düzeyde “yapılması gereken” bellidir ve kişiye göre yerinde kim olsa
  aynı şeyi yapardı. beşinci düzeyde seçeneklerin tamamı daha önce gözden geçirilmiş ve
  kişinin iç değerleri ile örtüşen seçenek bellidir. hem birinci düzey hem beşinci düzeyde
  dış çatışmalar yaşanmaktadır.
  
  birinci, üçüncü ve dördüncü düzeyler farklı derecelerde disentegrasyon ve gerçekçi
  zorlukları tanımlar.
  
  dabrowski açık olarak düzeylerin “sezgisel bir araç” olduğunu ifade etmiştir. gelişim
  sürecinde iki veya üç düzey eş zamanlı aynı bireyde yan yana bulunabilir, ancak bu
  düzeyler bir biri ile çelişirler ve çelişkiler giderildiğinde biri ağırlıklı olarak öne çıkacaktır.
  
  birinci düzey^*
  
  yukarıda kısaca geçtiği gibi birinci düzey primer veya primitif entegrasyon olarak
  adlandırılır. birinci etken (impülsif güdüler) veya ikinci etken (sosyal çevre) davranışların
  itici gücüdür. birinci düzeydeki insanların çoğu çevresel sosyal etkenler gücü ile hareket
  ederler. (dabrowski bunlar için ortalama insan tanımını kullanmaktadır). bir kısmı hem
  birinci hem ikinci etkenden eş zamanlı etkilenirler. dabrowski ruh sağlığı açısından birinci
  düzey veya primer entegrasyonu sağlıklı görmemektedir.
  
  açıkça veya sessizce var olan bencillik ve egosantrizm kendi doyumunu her şeyin
  üstünde tutar. dünya kendi üzerine kurulu olup, süreç değil sonuç önemlidir. süreç içinde
  ağır suç bulunması sonuç için göz ardı edilir. lider olarak adlandırılan pek çok kişi bu
  kategoriye uymaktadır.
  
  insanların önemli bir grubu primer entegrasyon sürecinden hiç bir zaman ayrılmazlar. bir
  kısmı gençlik ve ergenlik döneminde bu düzeyden çıkmak için kısa kaçamaklar yapsa
  bile bir zihinsel dönüşümden geçmeden birinci düzeye geri dönerler. yüksek düzeylerde
  kısmi entegrasyon bile zihin yapılarının değişmesi ve transformasyon için yeterli olmaz.
  
  düzey iki^*
  
  bu düzeyin özelliği başlangıçta kısa kriz ve ardışık krizlerdir. bu krizler aslında
  birbirinden çok farklı olmayan ama bireye farklıymış gibi görünen seçenekler arasında
  yaşanır.
  
  eş düzeyli disentegrasyon puberte ve menopoz gibi fizyolojik gelişimsel dönemlerde
  daha sık yaşanır. dış ortamda yaşanan stresli zorluklar sık yaşanmasına yol açar.
  psikonevroz ve sinirlilik gibi psikopatolojik durumlarda daha sık yaşanır. tek düzlemde
  disentegrasyonda süreçler yapısal ve emosyonel olarak aynı düzlemdedir. otomatik
  dinamizmler tarafından yönlendirilen sınırlı farkındalık ve öz-denetim yaygındır.
  
  eş düzeyli / yatay düzlemde yaşanan çatışmalar kişiyi ikilemde bırakır. (ambitendencies
  and ambivalences) birey için aslında bir birinden çok farklı olmayan (ekivalent)
  seçeneklerin çoğu cazip görünür. (kararsızdır) gerçek bir tercihi olmayıp, çelişik
  düşünceleri vardır. (ambitendencies)
  
  eş düzlemde kararsızlıklar ve çelişkiler tercih yapmasını zorlaştırır. gelişim potansiyeli
  güçleri yeteri kuvvette ise kişinin varoluşçu bir krize girme olasılığı yüksektir. sosyal
  deneyimler ve alternatif açıklamalar artık yeterli değildir. baskın duygu varoluşçu
  umutsuzluktur. bu dönemin çözülmesi ezberletilmiş, kökleşmiş toplumsal değerlerin
  yerini yeni filizlenen hiyerarşik kişisel değerlere bırakması ile başlar. bu yeni değerler
  kişinin önceki kendi değerleri ile çelişebilir. eğitim ve sosyal çevrenin öğrettiği statükocu
  açıklamalar sorgulanmaya başlanır. “biz böyleyiz”, “böyle yapılır”, “şöyle olmalısın”
  sorgulanmaya başlanır. bireyin kendi değerler süzgecinden geçirilir. süzgeçten
  geçmeyen değerler bilinçli olarak elenir. odak noktası kendinin ve başkalarının dış dünya
  analizleridir. odak noktası kendinin ve başkalarının davranışlarıdır. sosyal düzenin
  kabul ettiği bazı yaygın davranışlar yetersiz, yanlış veya ikiyüzlü olarak değerlendirilir.
  pozitif uyumsuzluk hakim olur. dabrowski için bu krizler zihinsel sağlık ve gelişim için
  güçlü bir potansiyeli temsil ederler. pozitif bir tanımlama yaparak zihinsel sağlığı sosyal
  normlara uyumdan ziyade kişinin kendi keşfettiği dünyada, dikkatlice seçtiği kendi
  değerlerini geliştirmesidir.
  
  dabrowski’ye göre ikinci düzey geçiş düzeyidir. kişi bu düzeyden birinci düzeye düşerek
  düşük düzeye uyumlu bir birey haline gelebilir. negatif düşüncelerin ağır basması sonucu
  depresyon, psikoz veya suisit yoluna yönelebilir. veya kendini geliştirerek ileri doğru yol
  alabilir.
  
  ikinci düzeyden üçüncü düzeye geçiş olağanüstü bir enerji gerektirir. bu düzey ileri ve
  geri gidiş seçenekleri olan bir kavşaktır. dabrowski'nin bahsettiği üç etken arasındaki
  çekişme bu geçici krizi tetikler. içgüdülerimi ve egomu mu takip etmeliyim? (birinci etken)
  toplumun bana öğrettiklerini mi uygulamalıyım? (ikinci etken) kalbimin yolunu mu
  izlemeliyim? (üçüncü etken) bu sorunun gelişimsel yanıtı pozitif motivasyon olarak
  içgüdüsel ve temel güdüleri, toplum baskısına direnip kendi doğrularını geliştirmektir.
  
  üçüncü düzey^*
  
  üçüncü düzeyde yeni bir çatışma gerçekleşir. vertikal / dikey seçenekler arasında
  yaşanan çatışma. bu seçenekler sadece birbirinden farklı değildir, ayrıca birbirinden
  farklı değerlerdedir, farklı düzeylerdedir. karşılaştırılmada bazıları daha değerli ve
  yüksek, bazıları daha değersiz ve düşük düzeydedir. bu değerler başlangıçta istemsiz
  olarak atanan değerlerden oluşur. bir şeye binlerce kez baktıktan sonra ilginizi çeker ve
  artık ona kayıtsız kalamazsınız, bakış açısı değişmiştir. isteseniz bile artık eskisi gibi
  bakamazsınız. dabrowski bu düzlem farkına çok düzlemlilik veya çok düzeylilik adını
  vermiştir. çok düzeylilik, yavaş yavaş düzlem farklarının ayırdına varmaktır. çoğunlukla
  aşağıda olan, gerçek hayatta olan iken, yüksek olan, var olması olası bir hayal olarak
  ortaya çıkar. kişi bu seçenekleri karşılaştırmaya başlar. yükseklik farkının ayırdına
  varılması ıı. düzeyde yaşanan kararsızlıklar ve çelişkilerin azalmasına yol açar. artık
  istenilenler ve istenilmeyenler vardır. kişinin kendi davranışları istenilen idealden uzak
  ise içsel bir çekişme ve değişim isteği doğar. çok düzeylilik yeni ve güçlü bir çekişmeyi
  başlatır. bu gelişimsel bir çekişmedir.
  
  dikey çekişmeler otonom ve ileri bir kişiliğin gelişmesi için kritik öneme sahiptir. bir üst
  düzeye geçmek için çok düzeylilikten geçmek gerekir. kişi çok düzeyli aşamaya geçmek
  için gereken gelişim potansiyeline sahip değil ise ıı. ve ı. düzeylere geri döner.
  
  çoklu düzleme geçiş döneminde kişinin hayata bakışını modelleyen yatay (tek
  düzlemsel) uyaran-yanıt modeli yerine dikey (çok düzlemli) hiyerarşik analiz modeline
  bırakır. günlük olaylar kişinin kişisel değer sistemine göre ağırlık kazanır. bu değerler
  kişinin kişilik idealini oluştururlar. bu değerler kişinin kendi yaşamını nasıl görmek
  istediğini yansıtırlar. kişi bu görüşleri edindikçe daha düşük değerleri kabul etmesi
  giderek güçleşir. hayali veya gerçek yüksek değerler peşindedir.
  
  `dördüncü düzey: amaçlanmış (yön verilmiş) çok düzeyli disentegrasyon`
  
  dördüncü düzeyde birey kendi gelişiminin tüm sorumluluğunu üstlenmektedir. ııı
  düzeyde gördüğümüz, istemsiz, spontan gelişmeler, bilinçli, kasıtlı, ileri yönlü, amaçlı bir
  gelişmeye dönüşür. bu dönüşüm üçüncü etkenin önemini ortaya çıkarır. otonom ve
  bilinçli tercih kişinin tercih ettiği ve reddettiği özellikleri belirler. birey kendini bilinçli olarak
  gözlemleyebilir ve düşük olarak gördüğü otomatik değer, inanç ve davranışların yerine
  dikkatlice değerlendirmeden geçirdiği ve kendi seçtiği yüksek olanları getirmeye çalışır.
  bu yeni değerler kişinin davranışlarına yansır. otomatizm ve tepkisellik azalır, idealler ve
  seçilmiş değerlerin etkisi artar.
  
  töreler, adetler, gelenekler tek tek incelenir kişi tarafından uygun görülürse içselleştirilir.
  kişi uygun gördüğünde gelenek reddedilir ve yerine daha yüksek olarak algıladığı değer
  yerleştirilir. bu hem entelektüel hem duygusal sorumluklara uygun bir karar şeklindedir.
  bu kişiler adaletin gerçekleşmesi ve başkalarının zarar görmesini engellemek,
  haksızlıkların önlenmesi için ellerinden geleni yaparlar. sorumluluk duygularının
  neredeyse sınırı yoktur. bu perspektif kişinin kendini hiyerarşik değerler zinciri ile
  bağdaşlaştırmaya çalışması sonucu gelişir. yaptıklarında, yapılması gerekir diye
  düşündüklerinde merhamet duygusu hakimdir.
  
  (gerçekçi) prososyal görünümleri toplum nezdinde itibar görmelerine yol açar. prososyal
  burada mevcut sosyal düzeni destekler anlamında kullanılmamıştır. mevcut sosyal düzen
  daha düşük mertebede ise ve kişi buna uyum sağlamışsa bu bir başarısızlıktır. (negatif
  uyum) burada kastedilen sosyal normların bilincinde olan bireyin yüksek değerleri
  geliştirilmesidir. kişinin yüksek değerleri düşük değerleri benimseyen statükocu bir
  topluluk ile çelişebilir. (pozitif uyumsuzluk, pozitif disentegrasyon). başka bir deyişle
  düşük değerleri benimsemiş bir topluluk ile uyumsuzluk, pozitif bir değerdir.
  
  beşinci düzey^*
  
  beşinci düzey tutarlı ve uyumlu bir karakterdir. ancak bu tutarlılık ve uyum birinci düzeydeki tutarlılık ve uyumdan farklıdır. kişi seçtiği içsel hiyerarşik değerler ve dışsal dünya arasında tutarlı ve bilinçli olarak yaşamanın yolunu bulmuştur. bu nedenle pek az içsel çatışma yaşamaktadır. davranışları içsel normlara uygundur.
  
  beşinci düzeyde yaratıcı ifade biçimleri öne çıkmaktadır. problem çözme ve sanat insan olmanın en güzel ve asil örnekleri kendini göstermektedir. sanat en içsel duygusal durumları yakalayıp, karşıdaki kişiyi ve durumu derin empati ile anlamayı gerektirir. insanlığın yaşadığı üzüntüler ve fedakarlıklar çalışmaların konusu olarak seçilir. vizyon sonucu oluşan işler özgün ve ilginçtirler. bu eserler gelenekler ve baskılar ile kısıtlanmamış bir bakış açısı ile oluşmuş ürünlerdir. toplumda, felsefede oluşan gelişmeler güçlü bireysel yaracılık ve kişisel başarım sonucu gerçekleşmektedir.
  
  !---- alıntı ----!
  
  görüldüğü üzere bahsolunan evreler nietzsche'nin üstinsanlığın metamorfoz aşamaları olan 'deve, aslan, çocuk' evreleriyle bazı yerlerinden uyuşmaktadır.
  
  deve'lik, yani toplumsallığın etkisi altındalık kurama göre ikinci etkn'dir.
  aslan'lık, dabrowski'nin en üst seviye olarak benimsediği üçüncü etken'dir.
  çocuk'luk ise id'sellik yani dabrowski'nin pratikte mümkününü göremediği, birinci etken'dir.
  
  işte dabrowski'nin ''nietzsche'nin tezahürü gibi'liği'' de burada yatmaktadır. psikoloji; 'iyileştirme' sanrısıyla hareket eder, 'gelişme' ileriye yöneliktir.
  dabrowski de psikolog olduğundan filozof olmadığından dolayı bu sanrıya kapılmıştır ve gibi'liğine konuşlanmıştır. nietzsche'de ise yani felsefi olanda 'gelişme' durumunu kabullenmez, sonsuz bir yadsıyış içerisindedir. çünkü yadsıma olmadan inşa edilecek olan, molozların üzerine inşa edilir. sağlam temelli değildir.
  felsefe, psikolojinin diyalektik tutuklukluğundan sıtkını sıyırmışlıktır. bu sebepten felsefe, psikolojiden daha 'merhametlidir' aslına bakıldığında. kolay yolu seçip yanlış yükselişler, kaçınılmaz yıkım başladığında en kötü yıkımdan daha öte zarar verir.
  geçici çözümlerin alanı psikolojiden, felsefe'ye yükselmek bu yüzden elzemdir.
  
  alıntının kaynağı : https://en.wikipedia.org/…i/positive_disintegration
  türkçe'ye çevireni: nevit dilmen
• psikolojik oe( aşırı duyarlılık)'ler, ruminasyon ve endişe için yüksek bir eğilim içerirken, fizyolojik oe'ler vücudun strese verdiği yanıttan kaynaklanır. hiper beyin / hiper vücut teorisine göre, bu iki oe türü son derece zeki insanlarda daha yaygındır ve hem psikolojik hem de fizyolojik işlev bozukluğuna “kısır döngüde” birbirleriyle etkileşime girer.
  
  zeka ve sağlık sonuçları arasındaki ilişkilde bir gen görünüşte ilgisiz özellikleri etkilediğinde ortaya çıkan pleiotropiyi yansıtır . durumun böyle olduğunu gösteren bazı kanıtlar zaten var.
  
  buyrunuz