• http://www.sylloge.com/5k/entries/162/
  • bir kişinin veya bir örgütün karşılaştığı alternatif davranış biçimleri arasından, belirli öçütlere göre en iyi olan bir veya birkaçını seçme eylemine karar verme denir.
  • mantığa dayanarak , tüm olası seçeneklerin; araştırılması, incelenmesi, değerlendirilmesi ve en uygun olanın seçilmesini içeren süreçtir.
  • önlerine birden fazla seçenek sunulan bazı insanların çok zor gerçekleştirdikleri sancılı bir eylemdir.
  • kendi başına hareket edip karar verme, sahip olduğumuz tek güçtür.
  • (bkz: aksiyomatik tasarım/@kabahatinbuyugukendisindeolanadam)
    (bkz: analytic hierarchy process)
    (bkz: analytic network process)
    (bkz: topsis)
    (bkz: electre)
    (bkz: promethee)

    (bkz: çok kriterli karar verme)
  • karar verme kavramı, kuzgun(1993) tarafından bir ihtiyacı gidereceği düşünülen objeye götürecek birden fazla yol olduğu zaman yaşanan sıkıntıyı giderici bir yöneliş olarak tanımlanmıştır.
    her birey yaşamı boyunca alternatifler arasında seçim yapma durumlarıyla karşı karşıya kalır. bu seçim yapma durumunun sonucunda karar verme süreci ortaya çıkar.

    karar verme dinamik ve karmaşık bir süreç olduğu için değerler,
    • kişiler arası ihtiyaçlara,
    • kültürel sınırlamalara
    • sosyo-psikolojik durumlara bağlıdır. (hıncal ve babaoğlu,1997)

    bireyin; zeka seviyesi, kişilik yapısı, aldığı eğitim, bulunduğu sosyal çevre ve alternatiflere yüklediği anlam karar verme sürecini etkiler. saydığımız bu faktörler her bireyde farklı olarak gözlendiği için karar verme de kişiden kişiye farklılık gösterir.

    iyi bir karar;
    • mantığa dayanır
    • tüm mevcut kaynakları kullanır
    • tüm olası seçenekleri inceler
    • sayısal bir yöntem uygular.
    iyi karar verme sanatı sistematik düşünce ile oluşur (hammond ve diğ., 1999)

    karar verme süreci
    bu süreç,
    • seçenekler hakkında ayrıntılı bilgi edinilmesi,
    • edinilen bilgileri sınıflama,
    • önem sırasına koyma,
    • her birinin istekleri karşılama olasılığı yönünden irdelenmesi
    işlemlerini gerektirmektedir.

    bazı araştırmacılar meslek seçimini ve gelişimini bir karar verme süreci olarak ele alıp değerlendirmektedir. bu süreçte bireyler seçenekler hakkında bilgi toplar, onları gözden geçirir ve sonuçta bir karar verirler.

    karar verme gelişimsel bir olgu olarak ele alınmaktadır. niteliği ve niceliği bireyin içinde bulunduğu gelişim dönemine ve karar verilmesi gerektiren durumun özelliklerine göre değişmektedir.

    karar verme özellikle ergenlik döneminde önemli bir etkinlik olarak değerlendirilmektedir. ergenlik döneminde verilen kararlar bireyin sağlığı, mesleği, psikolojik uyumu ve sosyal kabulü üzerinde yaşamı boyunca etkili olabilecek özelliklere sahiptir.

    karar verme aşamaları
    mesleki karar verme sürecinde önemli ölçüde bilişsel süreçler etkili olmaktadır.
    bilişselcilere göre karar verme aşamaları şunlardır ;
    1. seçim : karar verme yeterliliği için bir ön koşuldur.
    2. anlama : karar verme etkinliğini anlamaya işaret etmektedir.
    3. yaratıcı problem çözme : problemin tanımlanmasını , seçilecek alternatiflerin ortaya çıkarılmasını ve yeni alternatiflerin oluşumu için yaratıcı bileşimlerdir.
    4. uzlaşma : uzlaşmazlıklarda kabul edilebilir bir çözümde anlaşmaktır.

    5. sonucu değerlendirebilme : seçilen eylemlerin sonuçları hakkında düşünmektir.
    6. doğru seçim : bilginin etkili ve mantıklı olarak elde edilmesi için ön koşuldur.
    7. güvenilirlik : alternatiflerin seçiminde bilginin güvenilirliğini değerlendirme yeteneğidir.
    8. kararlılık : yetenekli karar veren kişiden , seçimlerde istikrarlılık göstermesi beklenir.
    9. bağlanma : kararın bağlayıcılığıyla ilgilidir.

    littrel’ e göre karar verme süreci 7 basamaktan oluşmaktadır.
    1. problemin tanımı
    2. amaçlar oluşturma
    3. kaynakların belirlenmesi
    4. alternatiflerin göz önünde bulundurulması
    5. karar verme
    6. kararın uygulamaya konması
    7. sonuçların değerlendirilmesi
    littrel açıklamış olduğu bu karar verme basamaklarının eğitsel bir program seçimi ve meslek seçiminde iyi bir şekilde uygulandığına bireyler vermiş oldukları karardan daha çok memnun olacaklar ve karalarında daha az değişiklik yapma ihtiyacı duyacaklardır.

    sampson ve lenz tarafından geliştirilen bilgi işleme yaklaşımı sadece mesleki karar verme sürecinin nasıl oluştuğunu , iş bulma ve problem çözmeyi açıklar.

    bilgi işleme yaklaşımının anahtar kavramları;
    • problem
    • problem çözme
    • karar verme
    • bilgi işleme alanları piramidi
    • casve döngüsü

    problem, mevcut durum ile arzu edilen durum arasındaki boşluk olarak tanımlanır.
    problem çözme ,bireylerin mevcut durumlarıyla arzu ettikleri durumları arasındaki boşluğu kapatacak bilgi ve kavramaya yönelik stratejiler edinmelerini içerir. problem çözme sürecinin amacı boşluğu kapatmak için kişi tarafından istenilir bir seçeneği bulmaktır.
    karar verme süreci ise istenilen seçeneği belirli hareket adımlarına dönüştürmektir.iş bulma sürecini düşündüğümüzde var olan bir iş problem çözümü sürecinin sonucu iken,o işi elde etmek için harekete geçme karar verme sürecinin bir sonucudur.

    casve döngüsü
    • iletişim: iletişim aşaması boyunca, dış (birey için önemli kişilerden gelen bilgiler ya da olaylar gibi) ya da iç (bireyin algıları veya olumsuz duyguları gibi) ipuçlarının sonucunda bireyler mevcut durumlarıyla arzu ettikleri durum arasında bir boşluk olduğunun farkına varırlar.
    • analiz: analiz sürecinde bireyler problemlerinin zihinsel bir modelini yaratırlar ve tercih edilen mesleğin, eğitim programının ve işin özelliklerini daha iyi anlamak için öğeler arasındaki ilişkileri, örneğin, kendileriyle ilgili bilgileri ile seçeneklerle ilgili bilgileri ilişkilendirirler.
    • sentez: problemin yaratıcı alternatiflerle yeniden yapılandırılması. bu aşamada bireyler seçenekleri dolaylı bir biçimde inceleyip belirginleştirmeye çalışırlar ve eylem yollarını formüle ederler.
    • değerlendirme: değerlendirme aşamasında, bireyler her seçeneğin kendilerine, kendisi için önemli gördüğü diğer kişilere, kendi kültürel grubuna ve genel olarak toplumsal maliyetini ve faydalarını değerlendirir ve sonunda deneme niteliğinde bir ilk seçimde bulunur.
    • uygulama: casve döngüsünün son aşaması olan uygulama aşamasında bireyler değerlendirme aşamasında yaptıkları seçimi uygulamak için bir yürütme planı ve stratejisi yaratır ve ona bağlı kalırlar.

    karar verme kuramları

    1. klasik karar verme kuramı:
    kuralcı teori olarak da adlandırılan klasik karar verme kuramı, mevcut alternatiflerin tamamen objektif bir gözle değerlendirdikten sonra bir karara varmayı esas alır.
    mitchel, krum ve boltz(1984) göre klasik karar verme kuramı; bireyin karar vermesi gereken durumlarda matematiksel işlemlerle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan seçime yönelmesidir.
    bu kuramda iki temel özellik vardır: bunlardan bir tanesi olasılık, diğeri ise kullanışlılık ya da değerdir. ancak çoğu kişisel karar verme durumlarında bireyler objektif sayısal değerleri belirleyebilmek için yeterli bilgiye sahip olamamakta ve kullanılışlık kişiden kişiye değişmektedir.
    bu gibi problemlere rağmen psikolojik danışmada olası bütün seçenekler taranmakta, kişinin bu seçenekler açısından değerleri ortaya çıkarılmakta, her seçeneğin olma olasılığı araştırılmakta ve muhtemel kazancı en büyük, kaybı en küçük olan seçenek seçilmelidir.

    2. gelatt'ın karar verme kuramı:
    karar verme sürecinin belirli strateji vardır ve bunlar çözümlenebilir. o halde karar verme süreci salt duygusal bir eylem değil bilişsel yönü ağır basan bir eylemdir. karar verirken kararsızlık yaratan mevcut durumu, seçenekler ve onların olası sonuçları hakkında bilgi sahibi olmanın önemini vurgulayan bir kuramdır.
    fikir sahibi olmak için bilgi sahibi olmak gerektiğini düşünen bu kuram bu yöntemle sonuçların daha öngörülebilir hale geleceğini iddia eder.

    gelatt karar verme sürecini aşağıdaki şekilde modelleştirmektedir:
    kuzgun(2005) ‘e göre ;
    1. yordayıcı sistem: seçenekler, eylemlerin getireceği sonuçlar (olanaklı olanlar) bu sonuçlara ulaşma olasılığı

    2. değer sistemi: mümkün olan sonuçların göreceli tercihi ve öznel değerlendirilmesi

    3. karar sistemi: önceliklerin değerlendirilmesi

    gelatt (1989) karar verme süreciyle ilgili görüşlerini yeniden değerlendirerek kuramına ‘olumlu belirsizlik’ kavramını katmıştır.
    karar verme;
    bilgi,
    işlem,
    seçim olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.
    olumlu belirsizlik kavramında, karar veren kişi gelecekten emin olmamalı, belirsizliği olumsuz bir durum olarak değil var olan bir gerçek olarak kabul etmelidir.

    3. hilton'un karar modeli:
    hilton, mevcut karar kuramlarının meslek kararını açıklamada yetersiz olduğunu çünkü; kararın ne zaman verildiği, ne zaman sona erdirildiği, uygun seçenek bulunmadığı zaman bireyin ne yaptığı gibi sorulara cevap veremediği görüşünde olmuştur.
    ona göre meslek kararı vermede güdüleyici faktör bilişsel tutarsızlığı azaltma çabasıdır.

    hilton’ göre bilişsel tutarsızlığı artıran faktörler ;
    • karar verilecek zamanın yakın olması
    • engelleyici çevresel faktörler
    • kariyer değişikliği yapma olasılığının yüksek olması
    • algılanan meslek seçenekleri sayısının fazla olması
    • yetenek yetersizliği vb.

    karar verme stratejileri

    yapılan çalışmalarda karar verme aşamasında bireylerin farklı davranışlar sergiledikleri ve bu davranışların her birini kişinin karar verme sürecini mümkün olduğu kadar kolaylaştırmaya yönelik stratejileri olduğu ortaya çıkmıştır.

    dinklage tarafından ilk olarak isimlendirilen ve daha sonra bir çok araştırmanın yapıldığı karar verme stratejileri vardır. her birey karar verirken bu stratejilerden belli birisini veya birden fazlasını kullanmaktadır. bu stratejileri bilmek, bireylere yönelik yapılabilecek danışma ve yönlendirme hizmetlerinde yarar sağlayacaktır. bu stratejiler:
    iç tepkisel karar vericiler: seçenekler üzerinde yeterince düşünülmeden içten geldiği gibi karar verilen stratejidir. bu kişiler karar verirken duygularının doğruya götüreceğine inanır ve hoşlarına giden seçeneğe yönelirler.
    kaderci karar vericiler: bu kişiler kararlarını çevresel olay ve koşullara ya da kaderlerine bırakırlar.
    boyun eğici karar vericiler: bu kişiler karar verirken diğer kişilerin kendileri yerine karar vermelerini isterler. diğer kişilerin planlarıyla hareket etme eğilimleri vardır.
    erteleyici karar vericiler: problemle ilgili yaklaşma biçimini ve düşüncelerini sürekli ertelerler.
    mantıklı karar vericiler: biliş ve duyguları arasında bazı dengelemeler ile akılcı bir yaklaşımı temel alır. seçenekleri birbirleriyle karşılaştırabilmekte ya birini diğerine tercih etmekte ya da her iki seçeneğin eşit olarak değerlendirebilmektedir.bu bireyler kendilerine en fazla yarar getirecek olan seçeneği kabul etmekte ve risk almaktadır.
    donup kalarak karar vericiler: kararın sorumluluğunu kabul ederler fakat karara yaklaşma güçleri çok fazla olmamakta, karar vermede zorluk yaşamaktadırlar.
    gerçekten kaçar karar vericiler: bireylerin bir karardan kaçındığı ya da cevap vermede araştırmadan saptıkları stratejilerdir.
    riske girmek istemeyen karar vericiler: risk düzeyi en düşük olanların kavranması ile alternatifleri sürekli eleyerek hareket ederler.
    bağımsız karar vericiler: başka kişilerden etkilenmeden kendi kendilerine karar verirler.
  • (bkz: karar verme becerisi)
  • (bkz: bounded rationality)
hesabın var mı? giriş yap