ikinci anzavur ayaklanması

• ikinci anzavur ayaklanmasi (16 subat-16 nisan 1920)
  bu ayaklanmalarin en büyüklerinden birisi "ikinci anzavur ayaklanmasi" oldu. bu ayaklanma, bu bölgede ortaya çikan çesitli huzursuzluk sebepleri ve ingilizlerle iliski kuran bir kisim çikarcinin etkisiyle çikti. anzavur'da bu durumdan yararlanarak bu ayaklanmanin basina geçti.
  anzavur'un birinci ayaklanmasi sirasinda adi geçen hamdi bey, 27-28 ocak gecesi fransiz askerleri tarafindan korunan gelibolu yarimadasi'nin akbas cephaneligini basmis ve buradaki cephaneligi biga'nin yenice mevkiine tasimisti. biga'ya yerlesen hamdi bey burada ulusal örgütlenmeyi genisletmek için çalismaya basladi. bu sirada biga yöresinde kara ahmet adinda biri hükümet içinde hükümet gibi davraniyor, halktan zorla para topluyordu. biga'ya yerlesen hamdi bey, kara ahmet'i tutuklayip 10 adamiyla biga cezaevi'ne hapsetti.
  akbas'dan getirdigi cephane ile ulusal birlikler kurmak isteyen hamdi bey, askerlik sube baskani'nin da yardimi ile 500 gönüllü genç topladi. emrine 190. alay'in 2. taburu da verildi. baska birlikler de emrine gönderildi.
  hamdi bey'in emrindeki kuvvetlerin çogalmasi, bunlarin beslenme, giyinme gibi birçok noksanliklarin ortaya çikmasina yol açti. gereken parayi halktan saglamak yoluna giden hamdi bey'in bu yola basvurmasi halki huzursuz etti. pomaklar hamdi bey'e cephe aldilar ve kendilerinden olan kara ahmet'in hapiste bulunmasi da onlari kiskirtti. bu durumda, sinmis zannedilen elebasilari akbas olayini hazmedemeyen ingilizlerle iliski kurdular. bu firsattan yararlanan anzavur da çerkez köylerinde dolasarak olumsuz propogandaya yeniden basladi. pomaklardan gavur imam ve çerkezlerden sah ismail adindaki iki kisi çevrelerine topladiklari 200 silahli ve 1.000 kadar baltali ve biçakli adamla 16 subat 1920 günü biga'ya saldirdilar. kislada bulunan, egitimsiz ve aslen pomak olan erler dagilinca asiler ilçeyi kolayca ele geçirdiler. hamdi bey'in arkadasi kani bey biga cezaevi'ne giderek, hapiste bulunan kara ahmet ve adamlarini öldürdü. biga'nin isgalini duyan ahmet anzavur 17 subat'ta ilçeye gelip, ayaklanmanin yönetimini eline aldi. asiler intikam almak için kani bey'i saklandigi yerde sardilar ve kani bey cephanesi bitene kadar savundu. cephanesi bitince öldürüldü ve ölüsü balkondan sokaga atildi. olaylarla ilgisi olmayan yüzbasi ismail hakki bey'i ve üç eri de öldürdüler. üstegmen riza bey'i de vücudunu hedef gibi kullanip biçak atarak öldürdüler.
  bu durum karsisinda yenice cephaneligi'ni korumak ve buradaki birliklere haber vermek üzere oraya gitmek üzere yola çikan hamdi bey, eminoba köyü'nde köylüler tarafindan tanindi. hamdi bey'i yakalayan asi köylüler, hamdi bey'i yürüterek geri götürdüler. hamdi bey memleketin isgal altinda oldugunu, millet ve memlekete kötülük ettiklerini anlatmaya çalistiysa da öldürdüler. anzavur bir bildiri yayinlayarak, hamdi bey'in cezalandirildigini ve diger isyancilarin da ayni sekilde cezalandirilacaklarini bildirdi. diger ölülerle beraber hepsini belediye bahçesine attilar. 18 subat 1920'de biga'ya gelen iki ingiliz subayina cesetleri gösteren sah ismail ingilizlerle beraber ingiliz gemisine gitti ve 5.000 ingiliz altini ile geri döndü.
  asiler yenice'deki cephanelige saldirdilar, 800 asi 21 subat'ta yenice köyü'ne girdi. buradaki ulusal kuvvetler çekilmek zorunda kaldi. komutan riza bey çekilmeden önce cephaneligi havaya uçurdu. 14. kolordu komutanligi çanakkale'deki jandarma taburunu görevlendirmek istedi, fakat istanbul hükümeti bu birligin yerinden ayrilmasina izin vermedi. istanbul bu ayaklanmayi, her firsati kullanarak destekliyordu. istanbul'dan kendisine bagli subay ve para yollayip, ingilizlerin yardimi ile ayaklanma genisletilmeye çalisildi.
  bu tehlikeli durum üzerine ulusal kuvvetlerden çesitli birlikler, noksan kadro ve silahlariyla görevlendirildiler. yarbay rahmi bey karacabey'e geldi. yarbay süleyman sabri bir beyanname yayinlayarak, yunan isgalini ve anzavur'un ihanetini belirterek hainlerin cezalandirilacagini bildirdi. ulusal kuvvetlerin yiginagi tamamlaninca 2 mart'da gönen'de toplandilar. 72 subay, 1252 er, 3 top, 16 mtf., 538 hayvandan olusan bu kuvvet anzavur'la çarpismaya basladi. takip kuvvetleri komutanligi 3-4 mart gecesi asilerle çarpismasini yogunlastirdi. biga köylüleri askerle çarpismak istemeyip anzavur'u terk ettiler. 5 mart'ta bir ingiliz savas gemisi bandirma'ya geldi ve ulusal kuvvetleri korkutma gayretinde bulundu. anzavur'un ingilizler ile isbirligi içinde oldugu açikça görülüyordu. çarpismalar 8-12 mart arasinda daha da yogunlasti. ulusal kuvvetlerin bazi birliklerinin egitimsiz ve disiplinsiz olmalari yüzünden bunlardan yararlanilamadi. bigalilar da ulusal kuvvetlere ates açinca bastirma harekati zorlanmaya basladi. ulusal kuvvetler uzun çarpismalardan sonra gönen'e çekildi. nisan basinda sait pasa baskanliginda bir nasihat heyeti istanbul'dan biga'ya gönderildi. 14. kolordu komutani, istanbul'a çektigi telgrafta, bu heyette bulunan albay mirza ile em. bnb. hüseyin'in ayaklanmanin kiskirticilari olduklarini bildirdi. bunun üzerine 3 nisan'da sehzade cemalettin baskanliginda yeni bir nasihat heyeti gönderildi. ayaklanmayi hazirlayan ve kiskirtan istanbul hükümeti'nin gönderdigi nasihat heyeti'nden olumlu bir sonuç beklenemezdi.
  gittikçe kuvvetlenen anzavur 4 nisan'da gönen'e saldiriya geçti ve kolaylikla gönen'i aldi. ulusal kuvvetler yöre halkinin da direnmesi dolayisiyla yenildiler. yarbay rahmi bey ve emrindekiler kahramanca dögüstüler ve sehit oldular. gönen'i yagmalayan anzavur, balikesir'e dogru ilerlemeye basladi. fakat yagmacilikla tatmin olan bir çok adami kendisini terk ettigi için kuvvetleri azaldi. balikesir'de bulunan 61. tümen komutani albay kazim bey, balikesir müdafaa-i hukuk cemiyeti'nin de yardimiyla 350 gönüllü topladi. söke, akhisar cephelerinden gelen gönüllülerle 600 atli olustu. bütün kuvvetler çerkez ethem komutasinda 2000'e ulasti. m. kemal pasa bir bildiri yayinlayarak, ülkeyi isgal eden düsmanlarin "ulusal birligi bozmak için, kiskirticilik ve bölücülük yaptigini, ferit pasa hükümeti ve anzavur araaraciligi ile biga-gönen dolaylarinda ayaklanma çikarttiklarini, hainlerin cezalandirilmasi için komutanlara, hapis, idam gibi her çesit cezayi uygulama yetkisi verildigini" bildirdi.
  anzavur ayaklanmasini bastirmakla görevli kuvvetler çerkez ethem komutasinda 15 nisan'da balikesir'den hareket ettiler. anzavur kuvvetlerini yahyaköy'de 16 nisan'da agir bir yenilgiye ugrattilar. anzavur yeni bir çarpismayi göze almadigi için istanbul'a kaçti. kuvvetleri dagildi.
  
  (bkz: kurtulus savasi yillari ic ayaklanmalari)