ekliptik

• (bkz: eklips)
• (bkz: geoid)
• (bkz: tutulum)
• tdk'nın dağarcığınıza her gün iki söz hizmetinin 17 temmuz 2007 tarih ve 893 sayılı bilgi notunda hakkında sunlar söylenen kelime:
  "ekliptik : fransızca (écliptique) bu söz gök biliminde “bir yıl boyunca güneşin gök küresi üzerinde çizdiği çemberin sınırladığı daire.” anlamına gelmektedir. bu söz için dilimizde tutulum karşılığı bulunmaktadır".
  
  tdk uzmanlarına "kaç seker?" diye sorasım geliyor. neden mi?
  
  "écliptique" fransızcada 13. yy'dan itibaren bir sure "eclipse" (tutulma, yerine göre günes ya da ay tutulması) ile ilgili sifat olarak kullanılmış. éclipse kelimesinin kökenine bir bakalım o halde: latince eclipsis, yunanca ekleipsi'den geliyor; o da "ek"^* "dışarı", ve "leipein" "terketmek, -gözden- yok olmak" anlamındadır. haliyle ay ve güneş tutulmalarına uygun bir isimdir. astronomi ilerledikçe dünya ve diğer gezegenlerin güneş üzerinde belli bir yüzey üzerinde döndükleri, o düzeyin de dünyadan, günesin gökyüzünde izledigi çember ile gözlemleneceği anlaşılmış, bu alana bir isim verme gereği ortaya çıkmış. günes tutulmalarının ay'in yörüngesinin aynı alan ile çakıştığı anlarda olduğu(1) gözleminden yola çıkılarak bu alana "écliptique" denmiş(2). 19. yy'dan itibaren de "écliptique" "tutulma ile ilgili olan" (sıfat) anlamını yitirmiş, tanımladığımız alanın ismi olmuş. ama bu, fransızcada olup biten yaklaşık yedi yüzyillik bir hikaye. "écliptique"'e türkçe karşılık bulmak için ayni hikayeyi tekrarlama zorunluluğu duymaya, tdk kusura bakmasın, ben "chicken translate" diyorum. şuna, örneğin, "yörünge yüzeyi" gibi bir şey deseniz de insan oturup "âlakaya çay demlemek" zorunda kalmasa…
  
  ________________
  (1) güneş tutulması için gerekli ama yeterli olmayan koşul.
  (2) bu kurala uymayan plüton, biliyorsunuz, gezegen sayılmıyor artık.
• bir ekşi sözlük yazarı.
• dünyanın (ve aşağı yukarı diğer gezegenlerin) güneş çevresinde dönerken takip ettiği yörüngenin oluşturduğu düzlem.
  
  burçlar ise bu düzlem hizasında bulunan takım yıldızlardır.
• (bkz: ekinosks)
• yerin güneş çevresinde izlediği yörüngenin içinde yer alan düzleme denir. diğer gezegenler de bu düzlem içinde değildir. ay ve plüton ( cüce ) dışındakiler civarındadır. diğer adı tutulumdur ve bu adı almasının sebebi ay'ın sadece bu düzlemi kestiği zamanlarda tutulma olmasıdır.