efes konsili

• (bkz: iznik konsili)
• sıralaması itibariyle hıristiyanlar arasında 3. ekümenik konsil olarak da bilinir ve 431 yılında efes'te toplanmıştır. tüm itirazlara rağmen hz.meryem'in theotokos yani tanrı doğuran ana olduğu ilk defa bu konsilde kabul edildi. efes'in özellikle bu niyetle seçildiği de düşünülebilir.
  
  sonuçta efes'in arkeolojik araştırmalara dayanan tarihi, son çalışmalar ışığında m.ö. 6 bin'e kadar geri gitmektedir. ilerleyen dönemlerde önce kubaba ve daha sonra ise genellikle kybele adıyla bilinen anadolu'nun ana tanrıçasının, en önemli ve en eski tapınım merkezlerinden bir tanesi burada bulunmaktaydı. binlerce sene boyunca tanrıçaya saygılarını sunmak için buraya akan sayısız inançlı hacı adayının barınma, adak adama ve yiyecek-içecek gibi çeşitli ihtiyaçları ise buradaki ana tanrıça kültünün etrafında, ticari olarak hızla gelişen ve zenginleşen bir yerleşimin oluşmasını sağladı. ayrıca bu ziyaretçilere satılan kutsal tanrıça heykelcikleri vb. hediyelik eşyalar da önemli bir gelir kaynağı olmuştu.
  
  son yıllarda incelenen ve m.ö. binbeşyüzlü yıllara tarihlendirilen hitit tabletlerinde ise m.ö 2. binde batı anadolu'da bulunan ve başkenti apasas olarak geçen arzawa krallığından bahsedilmekte. apasas isminin, ana tanrıça'nın kenti manasına geldiği ve etimolojik olarak zaman içerisinde ephesos'a dönüştüğü düşünülüyor.
  
  anadolu'nun ana tanrıçası geleneği ise m.ö. 1. binden itibaren efes'te artemis kültüne dönüştü. fakat anadolu ya da efes artemis'i olarak bilinen bu tanrıça, yunanistan'da tapınılan ve el değilmemiş bir bakire olarak tasvir edilen artemis ya da roma pantheonundaki ismiyle diana'dan oldukça farklıydı. efes artemis'i, kült heykellerindeki çok sayıda göğüsten (kimi araştırmacılara göre ise bu göğüsler aslında öküz taşşağıdır ve çathalhöyük'teki öküz kültüne kadar geri gider) ve ibadet şeklinden de anlaşıldığı üzere aslında bereketin, doğurganlığın sembolü olan anadolu'nun kadim ana tanrıçadan başkası değildi.
  
  kısacası hıristiyanlığın isa'dan sonra özellikle yayılmaya çalışıldığı ve anadolu'nun da dahil olduğu roma coğrafyasında yaşayan insanlar, binlerce senedir tanrılarını insan görünümünde kişileştirmiş ve onlara tanrısal yönlerinin yanı sıra insani özellikler de atfetmişlerdi. toplulukların ataerkil ya da anaerkil geleneklerine göre, erkek ya da kadın görünümlü tanrılar öne çıkıyordu. hatta roma'nın etkisinin artması üzerine asya eyaletinde (anadolu) yaşayan insanlar, imparator augustus'ten (octavian) daha önceki krallarını tanrılaştırdıkları gibi roma imparatorlarını da tanrılaştırmak için izin istemişlerdi. augustus'un önceleri buna karşı çıktığı söylense de anadolu'dan gelen baskı üzerine sonunda tanrı olarak tapınım görmeyi kabul etmiş ve böylece imparatorluk kültü ortaya çıkmış oldu. bu insanlara tanrının tek ve aslında soyut olduğu, insan görünümünde düşünülemeyeceğini anlatmak çok zordu.
  
  bugünkü hıristiyan inancının temellerini atan aziz paulus ve erken dönem kilise babaları bu yüzden hz.isa'yı sıradan bir insan olmaktan çıkarıp tanrılaştırdı. mesela "ben dünyanın ışığıyım" diyen hz.isa ile özünde anadolu tanrısı apalunas'tan başkası olmayan likya soylu (lykogenes) ışık tanrısı apollon arasındaki benzerlikler son derece dikkat çekici.
  
  meryem'i tanrı doğuran ana olarak açıklayan 3.ekümenik konsil, muhtemelen bu sebepten dolayı efes'te toplandı. sonuçta ana tanrıça kültünün, artemis olarak adına dünyanın yedi harikasından bir tanesini inşa eden efesliler için köklü bir geleneği vardı. bu sayede insanlar, binlerce sene içerisinde önce kubaba -> kybele ve sonrasında efes artemisi'ne aktardıkları inançlarını, tanrı doğuran meryem kültünde devam ettirebilecek ve hıristiyanlığı daha kolay benimseyebilecekti.
  
  not: incil yazarı yuhanna'nın belki de yanında meryem ana olduğu halde efes'e geldiği ve meryem'in burada yaşayıp öldüğü ile ilgili en eski rivayetler sonraki yüzyıllara ait. dolayısıyla meryem'in mucizevi bir şekilde tanrı tarafından hamile bırakıldığı ve tanrının insan suretindeki halini doğurduğunu kabul eden 3.ekümenik konsilin burayı seçmesiyle ilgili herhangi bağlantısı olmamalı.