edilgen çatı ^*

• tdk sözlüğüne göre: "türkçede ünsüz ile biten fiillere -(i)l edilgen çatı eki, son sesi -l olan veya ünlü ile biten fiillere -(i)n- edilgen çatı eki getirilerek kurulan, sözde özne ile kullanılan fiil çatısı".
• mesela mor cati edilgen bir catidir.
• (bkz: passive voice)
• "öznesi yoktur, hem varsa bile ben söylemem evi"nin çatısıdır. sözde bir özne vardır. ama adı üstünde sözde'dir o. tecessüsü depreştirir ki, ilgi oluştursun. şu yapıldı, bu söylendi, şu kurallar benimsendi, böyle kararlar verildi.. denilir, çok da merak uyandırmayacak, sözde "özne"ler için.
  
  medya'nın saklandığı deliktir, ki birileri onları sıkıştıramasın. bir şekilde duyum(!) alınır ve haber servise konulur. bazen gizli bir tanığı korumak için kullanılırken, "malum basın"ın onlarca yıl boyunca milleti kandırmasındaki sırdır, zira haber hamuruna kattığı birinci sınıf kimyasaldır, boyası eli kirletmeyen, şuurları bulanıklaştıran. dezenformasyonun kralları saklıdır, çatının altında. yıllar yılı okuyup karanlık fikirlerin nerelerden esinlendiğine alışkanlık kesbetmiş bilinçler farkeder, bu silüetleri, satır aralarında.
  
  özgürlükten nasibi olmayan kanunlardan dolayı, haber yapamayanların da kullandığı bir ara geçit olmuştur. sistem; söyleyeni belli olmayan, ama her yanda dolanan fısıltılara boğulmuştur şimdi. çünkü böyle bir konuşma geçtiği "iddia edildi" der gazete. kimin iddia ettiğini söyleyemez, zira bir gün kapınızı çalabilirler. belki de kapıyı çalmadan bir "faili meçhul" olabilmeniz adına karar alı"n"ır. katilini bile bilemeden ölen insanlar ve katilinin kim olduğunu hala bile bilemeyen yakınları vardır. çünkü kandırı"l"mışlardır.
  
  sağ eliyle solu, sol eliyle sağı kırdıran bir sistemin sağı solu belli değildir aslında. ama bu kadar büyük bir gerçeği bile perdelemek için sistem ciddi manada ter atmış bunca yıl.
  
  ille de özne arayan olursa verilecek bir cevap vardır tabii, herkesin tanıdığı "sarı çizmeli mehmet ağa" böyle durumlarda harika bir paravandır zaten. edilgendir, ama toplum mühendisliği konusunda hayli etkendir.
  
  yalanın, korkunun ve kaçak güreşin önündeki perdedir, -l eki -n eki. edilgenliğin tek harflik saltanatı da bitmeye mahkumdur. gerçeklere pusu kuranlar, her ne kadar yaptıkları icraat ile acılar çektirseler de "hakikatin yürüyüşü"nü bir saniye dahi engelleyemezler. hakikat ölüm'den bile güçlüdür zira.
• gerçek öznenin söylenmek istenmediği durumlarda başvurulan çatı özelliğidir. bulunması oldukça kolaydır: cümleye " x tarafından" sözü eklenir, anlam bozulmadıysa edilgen çatılı eylem kullanılmış demektir.
  
  örnek: " sokaklar trafiğe açıldı." "sokaklar" kendi kendini trafiğe açamaz, görevliler açar. bu, anlama bakarak edilgenliği bulmaktır. yok anlamadım dersen: " sokaklar, görevliler tarafından trafiğe açıldı." diye düşün, al sana edilgen çatı.
  daha önce ekşi yazarı "nerede o eski bayramlar" tarafından dile getirilen (bkz: )#21104246 çatı yanlışı için iki kelam da ben edeyim: " yemek konuldu, yemek yenildi, size buraya gelmeyin denildi, yetkililere görevleri söylenildi..." örneklerinde gereksiz çatı eki kullanımı vardır ki bu durum anlatımda duruluk ilkesine aykırılıktan anlatım bozukluğudur. "kondu, yendi, dendi, söylendi" denmesi yeterlidir. ne demişler? " çok söz eşek yüküdür. gereksiz ek de öyle.
• "istifa ettirildim" gibi cümlelerle ettirgen çatıyla biraraya gelerek çevirmenlere kabuslar yaşatır.
  
  edit: cümlenin ingilizce çevirisini soranlar oldu. "i was made to resign" veya "i was forced to resign" şeklinde çevrilebilir.
• yazımda tavsiye edilmiz, belki kendine guvensizlik,emin olmama,iddiasizlik icerdiğindendir. ayrıca aktif özne gibi önemli bir bilgi eksik kalır.
• nigel warburton, essay yazarken kullanılmasını tavsiye etmez (bkz: deneme yazmanın temel kuralları).
  
  stephen king de hikaye yazarken tavsiye etmez (bkz: yazma sanatı)
  
  fakat bu tavsiyeler türkçe için geçerli midir bilmiyorum.
• bazen sözde öznesi bile olmaz.
  
  örnek: bu olaya çok gülündü. sabah erken kalkıldı.
• bir olayın faili önemsizse veya önemsizleştirilmek isteniyorsa kullanılan yapıdır.
  
  örneğin, twitter “bir sorun ile karşılaşıldı” der ve sorunun ne olduğunu ancak araştırarak veya başkalarından duyarak ortaya çıkarma işini size bırakır.
  
  halbuki oraya “telefon uygulamanız telefonunuz ios sürümünden dolayı desteklenmiyor” diye belirtilebilir.
  
  şu hortumlu dünyada yalnız bir fil olmak.