• müzikolog ve besteci dr emre aracı'nın, giuseppe donizetti paşa’nın (1788-1856) ölümünün 150. yılına düşen bu hafta vesilesiyle sunacağı, padişahın başmüzisyeninin ve çağdaşlarının da eserlerinin dahil olduğu izahlı özel program. aracı’nın idso ile vereceği bu konserde istanbul avrupa korosu ve piyanist aydın karlıbel de yer alıyor. koro italyan besteci angelo mariani ve donizetti paşa’nın sultan abdülmecid’e ithaf ettikleri ve türkçe sözlü kasidelerini yaklaşık bir buçuk asır sonra ilk defa seslendirecek.
    şef: emre aracı
    17 şubat 2006 cuma, 19.30 akm
    18 şubat 2006 cumartesi, 11.00 akm

    program

    giuseppe donizetti (1788-1856)
    “marcie et valtz” marşlar ve vals (1829)
    1. pas redouble, 2. passo dopio, 3. pas exelere, 4. valz, 5. au champs

    giuseppe donizetti
    mahmudiye marşı [isveç askeri bandolar marşı] (1829), fa majör

    gaetano donizetti (1797-1848)
    mecidiye marşı (1840), fa majör

    giuseppe donizetti
    “a madamigella basoni” – kontes rita basoni’ye hediye, la minör
    allegretto

    giuseppe donizetti
    mecidiye marşı (1839), fa minör

    franz liszt (1811-1886)
    donizetti paşa’nın mecidiye marşı üzerine grand parafraz (1847)
    solo piyano: aydın karlıbel

    --- ara ---

    chevalier august d’adelburg (1830-1873)
    “aux bords du bosphore” - boğaziçi kıyıları’nda senfonik fantezi
    2. bölüm – chanson turque (maneh); türkü (mani)
    andante non troppo

    hadice sultan (1870-1938)
    sultan v. murad’ın doğumgünü marşı, mi bemol majör

    bartolomeo pisani (1811-1876)
    une larme sur la tombe du sultan abdul-medjid: marche funèbre
    sultan abdülmecid’in mezarı üzerinde bir gözyaşı damlası: cenaze marşı (1861) maestoso assai

    sultan v. murad (1840-1904)
    grand valse, re majör (25 şubat 1886)

    giuseppe donizetti
    inno popolare di s m imperiale il sultano abdul medgid kan
    sultan abdülmecid han’ın milli marşı
    andante sostenuto

    angelo mariani (1821-1873)
    “hymne national” milli marş, do majör (1848-49)
    allegro maestoso

    ölümünün 150. yılında donizetti paşa konser programı üzerine…

    12 şubat 1856, müzik tarihimize donizetti paşa olarak girmiş olan bergamolu asker müzisyen giuseppe ambrogio donizetti’nin istanbul’da vefat ettiği gündür. 150 sene sonra aynı hafta ölümünün bu önemli yıldönümünü andığımız bu konser donizetti paşa’nın hayatı ve eserlerine saygının ötesinde bu topraklarda hoşgörüyle kabul görmüş pek çok farklı müzik türü arasında bulunan, çoksesli müziğin geçmiş ve geleceğine de manevi bir sadakatın ifadesidir.

    sanatçıları ölümsüz yapan şüphesiz geriye bıraktıkları sanat eserleridir. ancak eserleri de bir şekilde yok edilir ve bilinmezse artık sanatçı da yavaş yavaş fanilik katında yerini almaya başlar. dolayısıyla yıldönümleri yaratıcı sanatçının manevi hayatının tazelenerek yaşatılmasında büyük önem arzetmektedir şüphesiz. bu konser de ana hatlarıyla bu prensibi gütmektedir. ancak pek çok kaynakta klişeleşmiş haliyle tekrarlanarak bizlere ulaşan bir iki donizetti paşa marşının yanısıra, burada amaç italyan maestronun bilinmeyen eserlerinin de bu vesileyle gün ışığına çıkartılmasıdır.

    tarihsel anlamda bakıldığında giuseppe donizetti zanaatkar bir bestekardı, dolayısıyla yazdığı eserler ağırlıkla merasim müzikleri, askeri marşlar ve salon parçaları türündeydi. haliyle onu çağının büyük bestekarlarıyla aynı potada ele almak ve bu şekilde değerlendirmek yanlış olacaktır. ancak döneminin büyük isimleri onun mevcudiyetinden ve doğu’daki reform hareketlerinde oynadığı rolden haberdarlardı. devrin en önemli opera bestecisi gaetano donizetti onun ortanca kardeşiydi ve istanbul’daki askeri müzik reformları paris müzik camialarında bahsedildiğinde onun adı akıllara geliyordu en başta. sultan ii. mahmud’a askeri bir marş hediye etmiş ve daha sonra bu marşı türkiye’de çalınmamasına rağmen isveç askeri bandolarının resmi marşı olarak kabul edilmişti. liszt istanbul’a geldiğinde onun evini de ziyaret etmiş ve birkaç eserini yanına alarak mecidiye marşı temaları üzerine sultan abdülmecid’e bir parafraz bestelemişti. haremde italyanca şarkılar öğretir, genç şehzadelere saraydaki opera temsillerinde açıklayıcı bilgiler verirdi. sultan v. murad tahta çıktığında onun babası için yazmış olduğu mecidiye marşını kendi resmi marşı olarak kabul etmiş ve donizetti paşa’nın eserini kendi el yazısıyla nota defterine kaydetmişti.

    konserin ilk yarısı tamamen donizetti temasını içermektedir. ilk olarak seslendirilen onun 1829 yılında bestelediği askeri marşlar ve vals dizisidir. burada napolyon bonaparte’ın bandolarında görev yapmış olan giuseppe donizetti’nin klasik askeri müzik çizgisini buluruz. kendi el yazısıyla albüm fransa milli kütüphanesi’nde ortaya çıkmıştır. mahmudiye marşı da yine bu klasik marş uslubuyla kaleme alınmış olup, melodik yapısı son derece avrupai’dir. ancak öte yandan liszt’in de ilgisini çeken mecidiye marşı melodik yapı olarak minör makamında da olmasının etkisiyle daha oryantal bir hava hissettirmektedir. bergamolu asilzade kontes rita basoni’ye ithafen istanbul’dan yollanan eser ise donizetti’nin ne derece bulunduğu şark ortamına kendini adapte etmeğe çalıştığının bir göstergesidir. ilk yarı aynı zamanda gaetano donizetti’nin sultan abdülmecid’in tahta çıkışı vesilesiyle padişaha ithaf ettiği askeri marşı içermektedir. bu hediyesine karşılık gaetano donizetti’ye padişah tarafından nişan-ı iftihar verilmesi uygun görülmüş ve merasim paris’teki osmanlı sefaretinde gerçekleşmiştir. bu olayın ardından gaetano yazmış olduğu bir mektupta “napolyon iki asra hükmetti, bense iki dine hükmediyorum” ifadesini kullanmıştı.

    konserin ikinci yarısı donizetti paşa’nın çağdaşlarının eserlerine ayrılmıştır. macar-hırvat karışımı bir aileye mensup olan şövalye august d’adelburg giuseppe donizetti’nin de oturduğu pera’da doğmuş ve viyana’daki müzik eğitiminin ardından sultan abdülmecid’e ithaf ettiği boğaziçi kıyıları’nda senfoni fantezisi ile istanbul’a olan bağlılığını ortaya koymuştu. italyan berti pisani donizetti paşa’nın hamisi durumunda bulunan sultan abdülmecid’in genç yaşta ölümünden ötürü duyduğu üzüntüyü ancak onun hatırasına ithafen kaleme aldığı duygusal bir cenaze marşında dile getirebilmişti. sultan v. murad donizetti paşa’nın saraya aşıladığı batı müziği kültüründe yetişmiş ve bu tarzda yüzlerce eserler vermiş bir padişahtı. 1876 yılındaki 3 aylık padişahlığının ardından delirdiği ileri sürülerek yaklaşık 30 yıl çırağan sarayı’nda hapis hayatı yaşadı. ama murad piyanosunun başından ve bestelerinden hiç uzak kalmadı. kızları da aynı hünerle eserler bestelediler ki aralarında hadice sultan’ın babasının doğumgünü vesilesiyle yazdığı bir marş da bulunmaktaydı.

    ancak donizetti paşa’nın türünde belki de ilk ve günümüze kadar bilinmeyen bestesi sultan abdülmecid devrine ait osmanlıca dilinde bir milli marştı. bu koral eser piyano redüksyonu olarak bergamo’daki donizetti arşivinde ilk olarak karşıma çıktı. sultan ii. abdülhamid’in kızı ayşe sultan da sürgün yıllarında bu marşın bir kopyasını hazırlatarak uzun yıllar arşivinde saklamıştı. ta ki geçen yıl paris’teki osmanlı müzayedesinde satılıncaya kadar. sayın eyüp sabri çarmıklı tarafından satın alınan nota büyük bir nezaketle şahsıma intikal ederek bu konserde ilk defa seslendirilmesi böylece sağlanmış oldu. donizetti paşa’nın bu eseri osmanlı müzik tarihinde tek değildi; bir dönem naum tiyatrosu’nda şeflik yapan angelo mariani de sultan abdülmecid için benzer bir türkçe sözlü marş bestelemişti. eser italyan opera koristleri tarafından fonetik olarak giuseppe donizetti’nin de hazır bulunduğu bir opera galasında padişahın huzurunda 9 şubat 1849 tarihinde seslendirildi. konseri okurlarına duyuran journal de constantinople editörü donizetti paşa’yı da haklı olarak övmeyi ihmal etmedi: sultan abdülmecid’in bizzat operayı onurlandırması türkiye’de reform yolunda kararlı yürüyüşün ve bilhassa müzik sanatında, gisueppe donizetti’nin parlak enerji ve gayretleri sayesinde son 20 yılda katedilen, ilerlemenin göstergesiydi.

    donizetti paşa’nın ölümünün 150. yılı için hazırlanan bu hatıra programa benim birkaç sene önce meşhur ingiliz müzik dergisi the musical times’a kapak konusu olan, giuseppe donizetti’nin hayatını ele aldığım ve ardından andante dergisinin iki sayısında türkçe tercümesini yayımladığı levanten bir hayat başlıklı makalemin tamamını koymayı uygun gördük. konserde yer alan mariani, adelburg ve liszt’e ait eserler dışındaki yapıtların orkestrasyonları ise şahsım tarafından bilhassa bu konser için hazırlanmıştır.

    istanbul devlet senfoni orkestrası tarihsel bakımdan istanbul’un çoksesli müzik hayatında önemli bir kurumdur. on üç yaşımdan itibaren - ta ki ingiltere’ye yerleşinceye kadar - türkiye filarmoni derneği üyesi olarak abonman kartımla hep aynı yerde oturarak cumartesi sabah ve ardından cuma akşam konserlerini takip ettiğim bu orkestra ile böylesine tarihsel bir bağlamda ilk defa çalışıyor olmak, şahsım açısından son derece büyük bir anlam taşımaktadır. donizetti paşa’nın hediye ettiği bu güzel armağanı dilerim çalışmalarımız doğrultusunda ileriki kuşaklar da aynı heyecan ve inançla paylaşabilirler.

    dr. emre araci
  • sonunda istanbul avrupa korosun da katildigi guzel konser.
    emre araci nin ingilizce ve turkce soylediklerinin birbirinden bayagi bir farkli olmasi gozlerden kacmadi.
hesabın var mı? giriş yap