dokuz umde

• 1 nisan 1923'te aydın milletvekili esat efendi ve 120 arkadaşlarının verdiği seçimlerin yenilenmesini öngören bir yasa teklifi sonrasında alınan seçim kararını takiben 8 nisan 1923’te ivedi olarak çözülmesi gereken ülke sorunlarının neler olduğunu halka açıklayan ve 9 maddeden oluşan, bizzat mustafa kemal atatürk tarafından kaleme alınan bildiridir.
  
  bildiri metni:
  
  “ülkeyi ve milleti dağılmaktan ve yok olmaktan kurtarmak için milletten aldığı mutlak yetki ile toplanan türkiye büyük millet meclisi millet egemenliğine dayanarak bir halk devleti kurdu. üslendiği görevin önemli bir bölümünü yerine getirdiği için 1 nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi kararını aldı. önümüzdeki dönemde barışı sağlamak, iktisadi gelişmeyi temin etmek ve her türlü örgütlenmeyi tamamlayarak ülkeyi ve milleti refaha kavuşturmak amacımız olacaktır. yeni çalışma sürecinde meclisin çoğunluğunu bu amaç etrafında toplayabilmek ve ülkeyi millet egemenliği çerçevesinde siyasi örgütlenmeye kavuşturabilmek için bir halk partisi kurulacaktır. mecliste bulunan anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk grubu, halk partisi’ne dönüştürülecektir. adı geçen partinin halk egemenliğini, yenileşmeyi, maddi ve manevi alanda gelişmeyi esas alan geniş ve gelişmiş bir programı tüm üyelerin görüş ve onayına sunacaktır. grubumuz aşağıdaki umdelerle (ilkelerle) yeni seçime katılmaya karar vermiştir. bu umdeler ülkenin ivedi ihtiyaçlarını
  karşılamak üzere birçok uzmanın görüşü ve izmir’de toplanan iktisat kongresi sonuçlarına
  göre belirlenmiştir.
  
  ilke 1:
  egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. yönetim, halkın doğrudan doğruya kendi kendisini yönetmesi temeline dayanır. ulusun gerçek ve tek temsilcisi türkiye büyük millet meclisi'dir. türkiye büyük millet meclisi'nin dışında hiçbir kimse, hiçbir güç ve hiçbir makam ulusun kaderine egemen olamaz.
  
  bu nedenle bütün yasaların düzenlenmesinde, her çeşit örgütlerde, yönetimin genel ayrıntılarında, genel eğitim ve ekonomi konularında ulusal egemenlik esasları içinde yürünecektir.
  
  ilke 2:
  saltanatın kaldırılmasına ve egemenlik hükümlerinin terk edilmez, ayrılmaz ve vazgeçilmez olmak üzere türkiye halkının gerçek temsilcisi olan türkiye millet meclisi'nin manevi kişiliğinde toplanmış bulunduğuna dair 1 kasım 1922 tarihinde türkiye büyük meclisi'nin oy birliğiyle verdiği karar değişmez bir ilkedir.
  
  ilke 3:
  ülkede güven ve asayişin kesinlikle korunması en önemli görevdir.
  
  bu amaçla ulusun istek ve gereksinmesine uygun olarak sağlanacaktır.
  
  ilke 4:
  mahkemelerin özellikle gecikmeden adalet işlerini yapabilmesi sağlanacaktır. bundan başka kanunlarımızın tümü ulusal gereksinmelere, hukuk biliminin anlayışına uygun olarak sağlanacaktır.
  
  ilke 5:
  1. aşar usulünde halkın yakındığı ve zarar gördüğü noktalar temelden düzeltilmelidir.
  
  2. tütün tarım ve ticaretinde ulusun yararına uygun biçiminde önlem alınacaktır.
  
  3. mali kurumlar çiftçilere, sanayici ve tüccarlara ve bütün diğer iş adamlarına kolaylıkla borç verecek durumda düzenlenecek ve çoğaltılacaktır.
  
  4. ziraat bankası'nın sermayesi arttırılacak, çiftçilere daha kolay ve daha geniş yardım edilebilmesi sağlanacaktır.
  
  5. ülkemiz çiftçiliği için tarım makineleri geniş ölçüde yurt dışından getirilecek ve çiftçilerimizin tarım araç ve gereçlerinden kolaylıkla yararlanabilmeleri sağlanacaktır.
  
  6. ham maddeleri ülkemizden bulunan mal ve sanat ürünlerinin ülke içinde yapılabilmesini, koruma ve teşvikte bulunulması ve ödüller verilmesi için her türlü önlem alınacaktır.
  
  7. hemen gereksinme duyduğumuz demiryolları için gerekli girişimler ve uygulamalar yapılacaktır.
  
  8. ilköğretimde, öğretimin birleştirilmesi ve bütün okullarımızın gereksinmelerimize ve çağdaş temellere oturtulması öğretmen ve profesörlerimizin hizmetlerinde yükselmeleri ve ilerlemeleri sağlanacaktır.
  
  9. genel sağlık ve sosyal yardımla ilgili kurumlar düzeltilip çoğaltılacak, çalışanları için koruyucu yasalar yapılacaktır.
  
  10. ormanlarımızdan bilimin gelişmesine uygun biçimde yararlanmayı, madenlerimizin en verimli biçimde işletilmesi ve hayvanlarımızın soylarının iyileştirilip çoğaltılmasını sağlayacak esaslar konulacaktır.
  
  ilke 6:
  askerlik süresi kısaltılacaktır.
  
  bundan başka okuyup yazmasını bilenlerin, orduda okuyup yazmasını bilenlerin, orduda okuyup yazmasını öğrenenlerin hizmet süresi bir derece daha azaltılacaktır.
  
  ilke 7:
  yedek subayların yaşam ve geleceklerini kendilerine ve ülkeye en yararlı bir biçimde güven altına almak temel amaçlarımızdandır.
  
  ilke 8:
  halkın işlerinin en kolay biçimde sonuçlandırılması, çalışkan, yetenekli, dürüst bit memurlar zincirinin tam bir düzenle, yöntemlere ve yasalara uygun olarak iş görmesine bağlı olduğundan memur sınıfı, bu anlayışla tamamlanacak ve bütün devlet hizmetleri aralıksız denetim ve gözetime tabi olacaktır. öte yandan memurların atanması, görevden alınması, rahat ve huzur içinde yaşamaları, dokunulmazlıkları, sorumluluk, emeklilik ve ödüllendirilmeleri bir yönteme bağlanacaktır.
  
  yurt aydınlarından ve çeşitli mesleklerden devletin hizmet ünitelerinde en yararlı biçimde yararlanılması kararlaştırılmıştır.
  
  ilke 9:
  harap olan ülkemizin çabucak onarılıp yeniden yapılanması için devletçe alınacak tedbirlerden başka inşaat ve tamirat, yer yer şirketler kurulması teşvik edilip sağlanacak ve bireysel girişimleri korumayı sağlayan hükümler konulacaktır.
• başbuğ mustafa kemal atatürk tarafından 8 nisan 1923’te bizzat kaleme alınmış ve dokuz ilke olarak bilinmiştir.
• gerek bazı kimselerden aldığım yazılı düşüncelerden ve gerek halk ile yaptığım görüşmelerden çok yararlandım. sonunda 8 nisan 1923 tarihinde, görüşlerimi dokuz ilke halinde tespit ettim. ikinci büyük millet meclisi’nin seçimi sırasında yayınlayarak ilân ettiğim bu program, partimizin kuruluşuna temel olmuştur.
  
  bu program, bugüne kadar ele alıp gerçekleştirdiğimiz bütün önemli hususları içine alıyordu. bununla birlikte programa girmemiş önemli ve esaslı bazı konular da vardı. örnek olarak, cumhuriyet’in ilânı, şer’iye vekâleti’nin, medrese ve tekkelerin kaldırılması, şapka giyilmesi gibi...
  
  bu konuları programa alarak, cahil ve gericilerin, bütün milleti vaktinden önce zehirlemeye fırsat bulmalarını uygun görmedim. çünkü, bunların zamanı gelince çözüme bağlanacağından ve milletin sonuçtan memnun olacağından kesinlikle emindim.
  
  yayınladığım programı, bir siyasî parti için yetersiz, kısa bulanlar oldu.
  
  «halk partisi’nin programı yoktur» dediler. gerçekten de ilkeler adı altında bilinen programımız, itiraz edenlerin gördükleri ve bildikleri şekilde bir kitap değildi. fakat temel ilkeleri içine alıyordu ve pratikti. biz de uygulanması imkânsız düşünceleri, nazarî birtakım ayrıntıları yaldızlayarak bir kitap yazabilirdik.
  
  öyle yapmadık. milletin maddî ve manevi alandaki yenileşmesi ve gelişmesi yolunda, söz ve teori ile iş ve icraata önem vermeyi tercih ettik. bununla birlikte, «hâkimiyet milletindir», «türkiye büyük millet meclisi’nin dışında hiçbir makam, millî mukadderata hâkim olamaz»,
  
  «bütün kanunların düzenlenmesinde, her türlü teşkilâtta, yönetimin bütün ayrıntılarında, genel eğitimde, ekonomi konularında, millî hâkimiyet esasları çerçevesinde hareket edilecektir»
  
  «saltanat’ın kaldırılması ile ilgili karar değişmez bir kanun hükmüdür» gibi bilinmesi gerekli önemli noktalar, mahkemelerde reform yapılacağı, bütün kanunlarımızın, hukuk ilminin verilerine göre yeni baştan düzenlenip tamamlanacağı, vergide âşar usulünün değiştirileceği, millî bankaların sermayesinin artırılacağı, muhtaç olduğumuz demiryollarının yapımına, öğretim birliğinin sağlanmasına derhal teşebbüs edileceği, fiilî askerlik süresinin indirileceği, memleketin imarına çalışılacağı v.b. gibi önemli ve âcil ihtiyaçlar, ilkeler dışında bırakılmamıştı.
  
  barış konusundaki görüşümüzün de: «malî, iktisadî ve idarî alandaki bağımsızlığımızı mutlaka sağlamak şartıyla, barışın gelmesine çalışmak olduğunu» söyledik. hilâfet makamının bütün islâm dünyasına ait bir makam olabileceğine de işaret ettik.
  
  ilkeler, «halk partisi»nin kuruluşu ve faaliyet göstermesi için yeterli oldu. partinin adına, daha sonra «cumhuriyet» kelimesi de eklenerek, bilindiği gibi, «cumhuriyet halk partisi» adı verildi.
• (bkz: dokuz ışık)