deutsches wörterbuch

• dwb olarak kısaltılmış olan deutsches wörterbuch, almanca dilinin en büyük ve en kapsamlı sözlüğüdür. 1450’den bu yana kullanımda olan modern almanca kelime hazinesini, almanca konuşulan bölgelerde bulunan etimolojiyi, anlamları, tasdik edilmiş formları, eşanlamlıları, kullanım özelliklerini ve sözcüklerin bölgesel farklılıklarını kapsar. birincil kaynak belgelerin örnekleri ile aydınlatılan sözlüğün tarihsel dilbilim yaklaşımı, oxford ingilizce sözlüğü'nün de ilham kaynağıdır. ilk tamamlanan dwb'de, 32 ciltte 67.000 ana madde ile 330.000'in üzerinde anahtar kelime listelenmiştir.
  
  deutsches wörterbuch, 1838'de grimm kardeşler tarafından yazılmaya başlandı ve ilk ciltler 1854'te yayımlandı. grimm kardeşlerin ömürleri, bu sözlüğün tamamlanmasına yetmedi ve sözlük 1961'de, daha sonraki akademisyenler ve kurumlar tarafından tamamlandı. 1971'de, 25.000 ek girdi içeren otuz üçüncü bir ek cilt yayımlandı. 2004'te sözlüğün en eski kısımlarını modern akademik standartlara göre genişletmek ve güncellemek için yeni araştırma projeleri başladı. cilt a-f'nin 2012'de tamamlanması, berlin-brandenburg beşeri bilimler akademisi'ndeki dil araştırma merkezi ve göttingen üniversitesi tarafından planlandı.
  
  tarihçe
  başlangıcı
  leipzig'teki weidmann yayınevi, 1830 yılından itibaren jacob ve wilhelm grimm'e, martin luther'den johann wolfgang von goethe'ye kadarki zamanın almanca kelime dağarcığını bir araya getirmeyi, yani geniş bir sözlük önerisini sundu. göttingen üniversitesi'nde yoğun bir profesörlük dönemi geçiren grimm kardeşler, böyle karmaşık bir girişimde bulunmayı başlangıçta reddetti. siyasi bir skandal, daha sonra önemli ölçüde durumları değiştirecekti. 1837'de, yeni hannover kralı ernst august parlamentoyu feshetti ve tüm memurlardan bağlılık yemini istedi. kardeşler ve göttingen'deki diğer beş profesör^***** bu yemini reddetti ve bu göttingen yedilisi, kraliyet emriyle görevlerinden alındı. kardeşler daha sonra kassel'deki eski evlerinde siyasi mülteci olarak yaşamayı sürdürdüler.
  
  grimm kardeşler (1838–1863)
  1838 ekim ayında grimm kardeşler, weidmann'la bir sözleşme imzaladılar ve prestijli leipzig dergisi allgemeine zeitung, dwb'nin yazılmaya başladığını duyurdu. grimmler, başlangıçta projenin on yıl sürmesini ve 6-7 cilt üretilmesini bekliyorlardı. koşullar elverişli görünüyordu çünkü 1841'de prusya bakanı'nın daveti üzerine berlin'de personel ve geniş daireler sağlandı. ancak sonradan zorlu durumlar baş gösterdi. alıntıların kaynaklardan elde edilmesi, beklenenden çok daha uzun sürüyordu ve aynı zamanda almanya'daki hastalıklar da sözlüğün yazılmasını güçleştiriyordu. 1848 devrimi ise, sözlük yazımını tamamen durdurmuştu. 1824 madde, bibliyografi ve ayrıntılı bir önsözden oluşan ilk sekiz cilt, nihayet 13 nisan 1854'te yayımlandı.
  
  dwb'nin ilk baskısı, kardeşlerin ve yayıncıların beklentilerini de aşmıştı. basın buna “büyük ulusal çalışma” adını verdi ve ilk baskı 10.000 kopya sattı. sözlük, "uygunsuz" olarak nitelendirilen sözcükleri içerdiğinden, jacob bunun yol açacağı potansiyel eleştirileri öngördü ve önsöz'e şunları ekledi:
  “bu sözlük ahlaksız bir kitap değil, bilimsel bir girişimdir. incil bile toplumun kaşlarını çattıran kelimelerden yoksun değildir."
  - jacob grimm, vorwort 1. band, s. xxxiv, leipzig 1854
  
  daha fazla cilt ve güncelleme planlandı ancak yaşamları boyunca kardeşler, sözlüğün sadece bir bölümlerini tamamen tamamlayabildiler: wilhelm grimm, d harfini yazdı ve 1859'da öldü; a, b, c ve e harflerini tamamlayabilen jacob, 1863 yılında "frucht" (meyve) maddesi üzerine çalışırken öldü.
  
  grimmler sonrası dönem (1863-1907)
  grimm kardeşler'in ölümünden sonra, dilbilimciler sözlük üzerinde çalışmaya devam ettiler. bunlardan ilki, kardeşlerin yakın ahbapları olan rudolf hildebrand ve karl weigand idi. dwb, otto von bismarck'ın, 1867'de kuzey alman konfederasyonu'nun federal konseyi'nden devlet fonu sağlamasını talep etmesiyle de bir devlet faaliyeti haline geldi. genç cermenist moritz heyne da projeye katıldı ve projeye en önemli katkı sağlayanlardan biri oldu. 1888 yılında heyne, lisansüstü öğrencileri, kendi gözetiminde sözlük için makaleler yayımlamaya davet etti ve dwb ilk kez gerçek bir konsorsiyuma dönüştürüldü. bu konsorsiyuma, dwb'ye altmış yıl boyunca (1889-1948) katkı yapan rudolf meissner da katılmıştı. sürekli değişen yazarları içeren bu konsorsiyumun her yazarının farklı yaklaşımları vardı ve çalışmalar çok yavaş ilerliyordu. hildebrand'ın halefi hermann wunderlich, 20 yıllık çalışmasıyla 3000 maddelik bir katkı sağlamıştı. bu, yalnızca gestüme'den gezwang'a kadarki kısımdı. 1905’e gelindiğinde, almanya’daki akademik otoriteler oy birliğiyle konsorsiyuma dahil olmuştu ve örnek bir davranış sergileyerek dwb’nin yönetiminin değişmek zorunda olduğunu belirttiler, yoksa hiç bitmeyecekti.
  
  bilimler akademisi (1908-1961)
  prestijli prusya bilimler akademisi, 1908'de dwb'nin resmi gelişimini üstlendi ve göttingen, kaynak belgeler için merkezi bir toplama noktası oluşunu sürdürdü. operasyonlar kolaylaştırıldı, kaynak arayışında tam serbestlik sağlandı ve maaşlı işçiler imparatorluk tarafından finanse edildi. bu reform ve konsolidasyon dönemi, 1914'te büyük cihan harbi ile sona erdi. 20'li yılların başında, alman hiperenflasyonu, üretim maliyetlerini 5 milyar mark'ın üzerine çıkardığı için, proje yeniden durmaya zorlandı hatta bitirilmesi gündemdeydi. 1923'te amerika birleşik devletleri tarafından yapılan 152 dolarlık bir bağış, dwb'yi yıkımdan kurtardı. max planck, defalarca kez sözlüğün önemini savundu ve devam ettirilmesini istedi. planck'ın finansman arayışına, emergency association of german science tarafından nihayetinde yanıt geldi ve sözlüğün tüm giderleri üstlenildi. sürekli bir sözlükbilimci personelin varlığından ve standartlaşan üretim politikalarının verimliliğinden ötürü, 1931–1939 arasındaki sürede, önceki yıllardakinden altı kat daha fazla iş yapılmıştı. kuruluşundan yaklaşık 100 yıl sonra, dwb kalıcı olarak kurumsallaştırılmıştı ve bunun sözlüğe etkisi muazzamdı.
  
  ikinci dünya savaşı'nın başlaması da çalışmayı felç etmişti. çalışanlar askere alındı, kaynaklar azaltıldı ve arşiv olarak kullanılan çalışma binalarındaki sayfalar, müttefiklerin bombardımanından korunmak için bernburg an der saale'deki potas madenine taşındı. asker alımı yüzünden projenin elinde kalan son üç çalışan, berlin dışındaki schloss fredersdorf'ta çalışmalarına devam etti. savaştan sonra berlin'i düşüren sscb, arşivlenmiş materyallerin fredersdorf ve bernburg'dan 1947'de berlin'e geri taşınmasına izni verdi. berlin'deki yeni alman bilimler akademisi daha sonra dwb'nin çalışmalarına kaldığı yerden devam etti. 1949'da doğu almanya'nın kurulmasıyla, berlin ile göttingen arasındaki iletişim daha da zorlaşmıştı. bu siyasi komplikasyonlara rağmen, dwb nihayet ocak 1961'de, başlangıcından tam 123 yıl sonra yayımlandı. toplamda 67.744 adet ana madde ve 330.000 anahtar kelimeden oluşan sözlük, 84 kg ağırlığındaydı. 1971 yılında, 25.000 ek madde içeren bir cilt daha yayımlandı ve birincil kaynaklara referanslar arttırıldı.
  
  sonraki sürümleri
  ilk baskının bitmesinden dört yıl önce, 1957'de ikinci baskının planlanması başlamıştır. gözden geçirme amacıyla başlanan ikinci baskı, özellikle sözlüğün en eski bölümünü, grimmlerin yazdığı a-f harflerini bugüne kadar getirmeyi amaçlıyordu. bu, aynı zamanda doğu-batı almanya arasında ortak bir çaba olacaktı ki almanya'nın yeniden bir olmaya, birleşmeye olan özleminin vücut bulmuş haliydi. doğu berlin'deki gdr bilimler akademisi a-c'yi, batı'daki göttingen üniversitesi de d-f'yi tamamlayacaktı. bu revizyonun ilk fasikülleri 1965'te yayımlandı, ancak günümüzde revizesi halen devam etmekte olan b ve c harfleri ile henüz bitmedi. doğu almanya'daki proje çalışmaları siyasi nedenlerden ötürü büyük ölçüde engellendi çünkü dwb bir "burjuva" sözlükbilimi projesi olarak kabul edilmişti. altmışlı yıllarda, personelinin çoğu projeden çıkarıldı ve diğer işler için kullanıldı. 1984 yılında, dwb'nin orijinal 1961 sürümü, günümüzde baskısı kalmamış bir kapakla yayımlandı. deutscher taschenbuch verlag tarafından 1999 yılında yayımlanan 33 cildin tamamı (ağırlık 30 kg), günümüzde hala baskısını sürdürmektedir.
  
  dijital versiyonları
  2004'te, trier üniversitesi beşeri bilimler enstitüsü'nün elektronik metin işleme ve yayın merkezi, yaklaşık 300 milyon karaktere sahip metnin tamamını çift giriş yöntemiyle sayısallaştırdı. hata payını ortadan kaldırmak için tüm karakterler, dijital ortama çin'de iki kez manuel olarak aktarıldı. dijital ortama aktarılan sözlük, microsoft windows, linux ve mac os uyumlu cd-rom'lara yazıldı ve piyasaya sürüldü. bu sürümlerde, orijinalinde olan yazım hataları da düzeltildi. ilk basımın bir online versiyonu da, anı olarak trier üniversitesi'nde bulunmaktadır. dwb'nin dijitalleştirilmiş ilk baskısı, büyük bir ilgi ile karşılandı. sözlük her gün onbinlerce hit almakta ve cd-rom'u şimdi dördüncü güncellemesi ile satışlarına devam etmektedir.
  
  en son baskısı
  2006 yılında, a-f bölümlerini revize etmek ve güncellemek için bitmemiş proje, modern akademik standartlara oturtuldu. bu çalışmanın sonucunda tam olarak revize edilmemiş olan b ve c ciltleri 2016 yılında tamamlandı ve fasiküller, hirzel yayınevi tarafından yayımlandı(henüz tam olarak sonuçlandırılmadı.) g'den z'ye olan ciltler ise, berlin-brandenburg beşeri bilimler akademisi tarafından revize edilemedi. akademinin direktörü wolf-hagen krauth'a göre revizenin ihtiyaç duyduğu emeğin fonu, bugünün dünyasında karşılanmaktan yoksundur. ama yine de birçok üniversite ve akademisyen, var güçleri ile bu bölümleri de revize etmek için çalışmalarını sürdürmektedir.^*
  
  bu sözlük, koca bir milletin azmini, kimliğini, özünü ve gelişimini temsil eder. senelerdir ayrı devletler olarak varlığını sürdüren cermen bölgeleri; demiryolu, sanat, din, dil ve edebiyat gibi ortak özeliklerini ortaya çıkararak birliklerini sağlamışlardı. şurada uzun uzun anlatmıştım bu birleşmeyi; (bkz: #83498581)
  
  edebiyat ve sanat, bir milletin en güçlü silahlarıdır, kimliğidir. almanya ikinci dünya savaşı'nda yerle bir edilmişti ama bilinci ve üniversiteleri hala dimdik ayaktaydı. nitekim dwb de, ikiye ayrılan alman milleti için yeniden bir olmanın ne kadar önemli olduğunu onlara hatırlatmıştır ve almanlar da bu kutsal sözlüğün değerini bilmişlerdir, değerler önemlidir.