dört halife devri

• ebubekir, ömer, osman ve ali'nin peygamber vekili olduğu yani halifelik yaptığı dönem dört halife devri olarak bilinir.
  
  hz muhammed'in ölümünden sonra ilk halife olarak ebubekir seçildi. ebubekir zamanında iran'daki sasaniler ve bizanslılar'la savaşlar yapıldı. bu devletlerin arabistan yarımadası'ndaki toprakları alındı. ebubekir'in halifeliği 2 yıl sürdü.
  
  ebubekir'den sonra halife olan ömer, on yıl süren halifelik döneminde iran, suriye ve mısır üzerine seferler düzenledi. ırak, iran, suriye , filistin, mısır ve bingazi islam orduları tarafından alındı.
  
  osman'ın halifeliği 12 yıl sürmüştür. bu dönemde müslümanlar arasında anlaşmazlıklar çıktı. osman en önemli işleri akrabası olduğu emevilere yaptırıyordu. bu nedenle ayaklanmalar oldu. isyancılar medine'yi kuşatarak osman'ı öldürdüler.
  
  osman'dan sonra 5 yıl halifelik yapan ali'nin zamanında da iç karışıklıklar devam etti. suriye valisi muaviye kendini halife ilan etti. böylece müslümanlar arası savaşlar başladı ve sonunda ali öldürüldü.
  
  hz. muhammed'in ölümü ile başlayan ve 29 yıl süren dört halife devri 661 yılında sona erdi.
• islam tarihini'nde örnek halifeler dönemi olarak da bilinen dönem. bu dönemde halifelik yapan dört halifeden hz. ömer dışında tüm halifeler seçimle başa gelmiştir.
  
  1-) hz. ebubekir dönemi
  
  2-) hz. ömer dönemi
  
  3-) hz. osman dönemi
  
  4-) hz. ali dönemi
• aynı zamanda seçimle gelen halifeler. yarın cumhuriyetimizin yıldönümü. bugün de kendini halife ilan eden manyak geberdi. şimdi hangisi daha islami. ebu bekir el bağdadi mi yoksa cumhuriyet değerlerimiz mi?
• alfabemizdeki harf adedi kadar yıl sürmüştür.
• 1) hz. ebu bekir dönemi
  hz. muhammed'in 8 haziran 632'deki vefatından sonra kimin halife olacağı tarışılmaya başlandı.hz. peygamber, ölümünden önce, ümmeti yönetmek üzere, yerine geçecek bir kişi iyi tayin etmediği gibi bu hususta kur'ân'da da bir hüküm yoktu.böylece, halifenin seçimle seçilmesi kararlıştırıldı. medine'li müslümanlar, hz. muhammed'in vefatından sonra saide oğulları himayesinde toplanarak içlerinde birini halife seçmek istediler.adayları ise, yaşlı ve hasta bir adam olan übade oğlu sa'd idi.hasta yatağı ndan alınıp toplantı yerine getirilen sa'd, halife olma teklifini kabul etti.ensar'ın devlet başkanı seçimi için saideoğulları himayesinde toplandığını öğrenen hz. ömer, durumu hz. ebubekr ve öteki muhacirlere haber verdi.ebu bekir, ebü übade ve ömer ile birlikte toplantya geldi ve bir tartışma meydana geldi.uzun süren müzakerelerden sonra hz. ebu bekir halife seçildi.sa'd hariç toplantıda bulanan herkes bu kararı tanıdı.kureyşlilerden olması, hz. peygamber ile olan dostluğu, tecrübesi ve zekası hz. ebu bekir'in seçilmesinde etkili olmuştu.o gün toplantıda bulunmayan hz. ali ve diğer önemli sahabeler de daha sonra hz. ebu bekir'e biat ettiler.o günlerde çözülmüş gibi görünen bu mevzu ileriki yıllarda sürekli tartışılacak ve ümmetin parçalanmasına neden olcaktı.
  hz. ebu bekir, yeni ortaya çıkan islam'ın dejenere olmasını ve insanların cahiliye adetlerine dönmesine engel olmak için çabaladı.aynı zamanda ümmetin birliğini sağlamak da onun göreviydi.islam devleti'ini tehdit eden güçlerin merkezi olan ve hayatı derecede ekonomik değere sahip suriye topraklarına sefer düzenlenlemek için bir ordu hazırlayan hz. ebu bekir, ordunun liderliğine üsame b. zeyd'i getirdi.müslüman ordusu belka'ya varıp düşmanı bozguna uğrattı ve ganimetlerle birlikte geri döndü.üsame ise bu esnada babasının katilini öldürerek intikamını almıştı.hz. muhammed 'in vefatından sonra arabistan' ın çeşitli yerlerinde bazı irtidat ve irtica hareketleri görüldü.irtidat edenler, esved-i ansi bakiyesi ile tüleyha, selma ve secâh'ı n etrafında toplananlardı. irtica edenler ise, zekat vermek istemeyen kimselerdi. mekke ve medine'de böyle vakalar görülmedi ancak özellikle bedevi kabileler bu yola saptı.zekat vermek istemeyenlere yapıllacak muamele konusunda sahabeler arasında ihtilaf çıktı.hz. ömer ılımlı bir politika önermişti ancak halife hz. ebu bekir “allah’a yemin olsun ki, resulullah’a zekat olarak verdikleri bir keçiyi bile vermekten çekinenlerle elim kılıç tuttukça harbederim” dedi.halife, islam emirlerinden taviz verilmemesi gerektiğini düşünüyordu ve bu düşüncesi de yerine getirildi.yemen, umman, bahreyn gibi bölgelerin zekat memurları medine’ye gelerek irtidat hareketlerini haber verdiler.beni esed kabilesi reisi tuleyha b. hüveylid ise “bana vahiy geliyor” diyerek nübüvvet iddiasında bulundu: gatafan, hevâzin ve tay kabileleri de ona katıldılar.yemen’de ise, müseyleme b. habib nübüvvet iddiasında bulundu ve etrafına pek çok insan topladı.aynı zamanda secâh adınndaki kadınn nübüvvet iddia etti.beni temim, beni tağlib ve öteki kabilelerden oluşan büyük bir ordunun başına geçen secâh, müseyleme’ye karşı çıktı fakat daha sonra bu iki sahte peygamber anlaşarak evlendiler.sahte peygamberler, cahil kalmış olan bedeviler üzerinde etkili oldular ve ordu toplayarak islam ordularıyla savaştılar.bu kaotik ortamda halife soğukkanlılığını kaybetmeyerek güçlü bir iradeyle zekat vermeyenler ve sahte peygamberle savaşma emri verdi.halid b. velid’in başrolünü oynadığı bir dizi savaş sonucunda arap yarım adasında gerici ve tehlikeli hareketlerin kökü kazınmıştı.
  hz. peygamber döneminde kur’an sayfaları bir araya getirilmemişti. hz. ebu bekir dönemindeki yemame savaşında çok sayıda hafız şehid olmuştu ve bu durum sahabeleri endişelendirdi.bu durum üzerine hz ebu bekir, zeyd b. sabit’in başkanlığında bir heyeti kur’ân sayfalarını toplamakla görevlendirdi.çok titiz bir çalışma sonunda kitap haline getirilen kur’an çoğaltılarak islam merkezlerine gönderildi diğerleri ise yakıldı.
  hz ebu bekir, irtidat hareketlerini bastırdıktan sonra süratle fetih hareketlerine girişti ve ilk olarak 634’de hz halid’i ırak seferine memur etti.hz halid 18.000 kişilik bir ordu ile, ırak köylerinden bankıya ve bersume’yi aldıktan, sonra da 10.000 altın cizye karşılığında serbest bıraktıktan sonra hire’ye gitti.hirelilerle yıllda 90 bin altın cizye vermek şartıyla anlaşma yaptı.daha sonra hufeyr’e ulaştı ve farslılar ile karşılaştı.fars ordusu’nun lideri olan hürmüz’ü öldürerek düşmanın maneviyatını yıktı ve savaşın kazanılmasında etkin rol oynadı.alınan ganimetin beşte biri medine’ye gönderildi.ordu basra’ya doğru ilerlerken 100 bin kişilik bir fars destek ordusuyla karşılaştı ve onları da yendi.hz halid ilerleyen dönemde 634 yılı rebiulevvel ayında hire’yi tamamen ele geçirdi ve yıllık 100 bin altın cizye ödemeye razı etti.
  bizans’a tabi olan bütün arap bölgelerini ele geçirmek isteyen halife daha sonra herkesi gazaya çağırdı.toplanan ordunun başına geçen hz halid şam’a doğru hareket etti ve bu esnada said gassan, dahm, cüzam ve benzeri kabilelerden oluşan bizans kuvvetlerini dağıttı.hz. halid, beklenmedik bir sırada, 633 yılı temmuz ayı başında, suriye’de islam ordusuna yetişti.böylece suriye, müslüman ordu tarafından her yönden kuşatıldı. islam ordusu, 30 temmuz 633’de, ecnadin’de bizans kuvvetleriyle savaştı ve kazandı.şam ve ürdün’ün fethedilmesinden sonra humus üzerine yüründü.suriye’de bizanslarlarla yapılan savaşların en şiddetlisi ve önemlisi yermük muharebesidir.bu savaşda birçok önemli sahabe şehid düştü ancak savaşın kazanılması sonucunda bütün şam beldeleri ele geçirildi.hz. ebu bekir, hicretin 13. yılında hastalandı ve 15 gün mescide gidemedi, imamet vazifesini hz. ömer’e bıraktı.o, hz. ömer’i varisi seçti ve ashap da bu kararı tanıdı. halife hz. ebu bekir, 23 ağustos 634’de vefat etti.
  
  2) hz. ömer dönemi
  hz. ömer devrinin en belirgin özelliği fetih çağı olmasıdır.bu dönemde suriye,ırak ve iran'ın tamamen fethedilmesi sonucunda islam devleti imparatorluğa dönüştü. ancak hz. ömer, halife olur olmaz halid b. velid'i başkomutanlıktan azledilerek yerine ebu übeyde'yi tayin etti.sonrasında fetih çalışmalarına hız verdi ve gaza çağrısında bulundu.aynı sıralarda da iranlılar, kaybettikleri yerleri almak için harekete geçtiler.buna karşılık olarak nu'man kufe'den ordusuyla hareket etti ve savaş meydanında turan taktiğiyle düşmanı bozguna uğrattı ancak şehid oldu.onun yerine geçen huzeyfe geçti ve sonraki savaşlarda da islam ordusu galip geldi.farslılar ehraz ve nihavend'e kaçtılar.sa'd, mersin'i fethetmek için iran'a yöneldi ve hedefini gerçekleştirdi.daha sonra ise el-cezirey'i fethederek irak ve suriye araplarını birleştirdi.nih'avend savaşı ile son buldu. ahnef b. kays kumandasındaki islam ordusu farslıları mağlub ederek ilerlledi ve horasan'ı fethetti.suriye içlerindeki fetih hareketlerine de devam edildi.filistin havalisinin fethi amr b. as'a verilmişti.önce kudüs civarıını ele geçiren amr, daha sonra kudüs'ü kuşatttı.bir yı l süreyle şehri savunan hiristiyanlar, sonunda kudüs'ü büyük bir törenle adil hz. ömer'e teslim ettiler.mezopotamya'nın fethinden sonra sıra mısır'a gelmişti.hz. ömer, amr b. as' ı mısır' ın fethiyle görevlendirdi.4 bin süvari ile hareket eden amr, mısır'a girdi ferema ve bilbis'i ald ı ve yuna kalesini kuşattı.hz. ömer, mikdat b. esved ve übade b. simit kumandasında 12 bin kişilik bir yardımcı birlik gönderdi.islam ordusu sonrasında iskenderiye'yi kuşattı.üç ay kadar süren kuşatmadan sonra iskenderiye fetholundu.islam devleti’nin idari,siyasi,askeri, içtimai adli ve mali kurumlarının tesisi hz ömer döneminde oldu.devletin yönetimini kitab ve sünnet’i esas kabul eden hz. ömer, halkı ilgilendiren, kamu hizmetlerini “şûrâ meclisi” ile müzakere ederdi.önemli konularda ise ümmeti ‘genel kurul’da toplanmaya çağırır ve iştihare ederdi.ayrıca, hz. ömer zamanında mescid-i nebevi’de toplanarak sıradan konuları tartışan bir meclis vardı.islam ülkesinin çeşitli yerlerinden gelen haber ve şikayetler bu meclise gönderilir ve karara bağlanırdı.ayrıca halkın yönetim üzerinde doğrudan etkisi vardı.bu haliyle hz ömer dönemi devlet yapısı günümüz modern demokratik yönetim biçimleriyle paralellik göstermektedir.hz ömer, ülkeyi il,ilçe,bucak ve köylere ayırarak yönetmiş olup ülkesi şu sekiz ana bölgeden meydana geliyordu:mekke, medine, suriye, cezire, basra, kilfe, mısır vefilistin.bu bölgeler kendi içlerinde çeşitli bölümlere tabi tutulmuşlardı.fethedilen ülkelerin eski yönetim tarz ı çoğ unlukla mevcut haliyle korunmuştur. vergileri de, zekat, öşür, cizye, haraç gibi dallara ayrılmıştı.bu arada haraç ilk defa hz. ömer zamanınnda devlete ait vergilere dahil edildi hz. ömer orduda da önemli düzenlemeler yaptı.sınır bölgelerine kışla ve karakollar kuruldıu. güçlü bir posta teşkilatı kurularak ülke içinde iletişimi sağladı. vilayetlerde ise 4 bin kişilik daimi garnizonlar kuruldu.askerlere düzenli maaş bağlanıldı ve başka bir işle uğraşmamaları sağlandı.askeri ekipmanlar yenilendi ve ordu disipline sokuldu.ifta ve kaza mahkemeleri kuruldu ve kadı ve müftiler dikkatle seçildi.hz ömer medine kapısında halkın dertlerini dinledi ve sorunlarını çözdü.sosyal refah ve adaletin sağlanması için düşkünlere yardım eli uzattı.tüm yurttaşlara adil yaklaşılması için emirler verdi.ganimetleri eşit şekilde paylaştı ama buna karşılık kendisi mütevazi bir hayat sürdü.içki içenlere 80 değnek vurulması ve teravih namazının yatsıdan sonra cemaatle kılınması gibi uygulamalar onun döneminde yürürlüğe sokuldu.onun döneminde islam devleti sikke üreterek ekonomik bağımsızlığına kavuştu ve hicri takvimi meydana getirerek kullanmaya başladı.10 yıllık iktidarının sonunda hz ömer, 31 ekim 644’te, kendisinden alınan verginin azaltılmasını isteyen, ancak talebi kabul edilmeyen mugire bin şu’be’nin fars kölesi ebû lü’lüe tarafından medine’de sabah namazında hançerle saldırıya uğradı. saldırgan intihar ederken, ömer bin hattab saldırıdan üç gün sonra 3 kasım 644'te şehid oldu.
  
  3) hz. osman dönemi (hicri 23-35/m. 644-656)
  hz ömer'in şehadetinden sonra 3 kas ım 644'de ş u'râ meclisinin oy birliği ile hz osman halife seçildi ve islam devleti'nin üçüncü lideri oldu.12 yıllık iktidarı ile en uzun süre başta kalan halife olan hz osman, başa geçtikten sonra fetih hareketlerine girişti.islâm orduları doğuda horasan’a kadar ilerledi. horasan’a gelen islâm orduları ilk defa türklerlekalındı.kuzey karşılaşıp mücadeleye başladı.yapılan savaşlar sonunda horasan ve harzem ülkelerini fethedildi ve ceyhun ırmağı’na kadar ilerlenildi.azerbaycan ve gürcistan'ın da fethedilmesiyle kafkasya dağları boyunca hazar türkler ile komşu olundu.daha sonra türklerin galabe çalmasıyla güneye çekilmek zorunda kalındı.iran tamamen fethedildi. afrika’da ise tunus ele geçirildi ve bu fetihten sonra islâmiyet, kuzey afrika’nın yerli halkı olan berberiler arasında hızla yayıldı.kurulan donanma sayesinde kıbrıs vergiye bağlandı ve rodos adası da fethedildi.hz ebû bekir döneminde kitap haline getirilen kur'an bu dönemde çoğaltılarak mekke, basra, kûfe, şam ve mısır gibi önemli islâm beldelerine gönderildi.bu dönemde muaviye vesilesiyle şam'da ilk islam donanması kurulmuştu.birçok ekonomik reforma imza atılırak ülke maliyesi güçlendirilmişti.aynı zamanda dirhem basılmış, kabe ve mescid-i nebevi genişletilmiştir.hz. osman on iki sene hilafet makamında kalmıştır. bunun ilk altı senesi huzur ve güven içerisinde geçmiş ve hiç kimse yönetimin uygulamalarından şikayetçi olmamıştır. kureyş, onu hz. ömerden daha çok sevmişti. çünkü hz. ömer onlara karşı şeriatı uygulamada müsamahasız ve sertti. hz. osman ise yaratılışındaki yumuşaklık ve hoşgörü ile insanların serbestçe hareket edebilmelerine imkan sağlamıştı. onun bu yapısından istifade eden eyaletlerdeki bir takım valiler, sorumsuz davranışlar sergilemeye başlamışlardı. yükselen şikayetleri ani ve kesin kararlarla karşılayamayınca, yavaş yavaş bir fitne ve kargaşa ortamının oluşmasına zemin hazırlanmıştı.hz osman döneminin son yıllarında ülkede kargaşalar meydana geldi.hz osman'ın önemli mevkilere akrabalarını atadığı iddiaları bazı kesimlerin tepkisine neden oldu. hz. osman devrinde gerek arazi dağılımı ve ganimet taksimi, fey meselesi ve fetihler konusunda gerekse idari ve din konularda baz ı yenilikler yapıldı .yapılan işlerden, halifenin ve valilerinin icraatınndan memnun olanların yanı sıra, bütün yapılanlardan hoşnutsuz olan bir zümre vardı.işte çıkarları zarar gören bu zümre hz osman’ın devirmek için olayları daha da kızgınlaştırdı ve durum daha da çıkmaz bir yola girmeye başladı.bu dönemde müslümanlar arasında ihtilaf çıktı.656'da mısır, basra ve kufe’den gelen ve osman'ın halifeliğini tanımayan asiler, “zi-huşub'da toplandılar.hz osman tarafından elçi olarak gönderilen hz ali onları ikna edip gönderdi ancak asiler yarı yolda hz osman'ın akrabası olan mervan'ın kendilerini öldürmek istediği söylentisini duyunca geri dönüp mervan'ı istediler.hz osman kabul etmeyince de evi kuşatıldı ve halife kur'an okuduğu sırada şehid edildi, tarih 17 haziran 656 idi.hz. osman'ın karakteri, iyi niyetli,sakin,hoşgörülü ve ılımlı bir yapıdaydı.onun döneminde islâm devleti’nin sınırları çok geniş coğrafyalara ulaşmış, değişik din ve kültürden insanlar aynı devlet çatısı altında birleşmişlerdi.
  
  4) hz. ali dönemi
  hz. osman’ı n şehid edilmesi ülkede derin ve şiddetli bir kaosa neden oldu.iki aydır devam eden anarşi islam dünyasını tahrip etmişti.hz osman’ı şehid eden ve başkente hakim olan isyancılar, yeni halifenin kim olması gerektiği konusunda kararsızlardı.uzun süren tartışmlardan sonra nihayet hz ali şartlı olarak halife seçildi.söz konusu şart ise hz osman’ın katillerinin bulunmasıydı.hz ali beş yıl hilafette kalacak ama döneminde iç karışıklar ve savaşlar hiç bitmeyecekti.
  hz osman’ın katledilmesi toplumda büyük bir kutuplaşmaya neden olmuştu.tek bir kıvılcım iç savaş için yeterliydi.hz ali böyle bir dönemde başa geçerek ümmeti birleştirmek için uğraşmaya başladı ancak bir yandan da hz osman’ın katillerinin bulunması konusunda kendisine sürekli baskı yapılıuordu.hz ali ise temkinli davranarak ortalığın sakinleşmesini, asilerin başkentten çıkmasını ve hilafetinin diğer vilayetlerde tanınmasını bekliyordu.bir süre sonra hz ayşe, talha ve zübeyr yönetime karşı cephe aldılar.bir süre sonra bu karşı çıkış askeri harekata dönüştü ve toplanan ordu hz ali’ye karşı meydana çıktı.küfe halkı bu orduya katıldı, basra’dan da destek verenler oldu.buna karşılık hz ali, 9 aralık 656’da ordusunu saldırı pozisyonuna getirdi.ancak iki taraf da savaştan yana değildi ve sulh yapıldı.osman’ın katilleri ise bu sulhtan rahatsız olarak gece vakti kargaşa yaratarak iki tarafın savaşmasına neden oldular.savaşı hz ali kazandı ve savaş sonunda talha ve zübeyr gibi önemli sahabeler öldü.savaşı kazandıktan ve basra’yı ele geçirdikten sonra hz ali’ye ırak, faris, horasan, yemâme, yemen, hicaz ve mısır’dan biat haberi geldi. ancak şam valisi olan muraviye b. bu durumu kabullenemedi ve isyan etti.hz osman’ın kanlı gömleğini kullanarak suriye halkını tahrik etti.sonunda iki taraf kılıç kuşanarak sıcak çarpışmaya girdi.muaviye ilk olarak gelerek ordusunu sıffin’e konuşlandırdı.çok geçmeden savaş başladı.savaş sonunda muaviye’nin ordusu yenilmek üzereyken mısır valisiamr b. el-as, askerlerin mızraklarına kur’an sayfalarını takarak karşı tarafı kur’an’ın hakemliğine çağırdı.hz ali bunun bir hile olduğunu anladı ancak ordusunun şekilci cahil insanlardan oluşması nedeniyle askerlerine laf anlatamadı ve mecburen teklifi kabul etti.hz. ali, ordusu içinde bir ayrılığa meydan vermemek için hakeme razı olmuştu.fakat, emrindekilerin emrine uymakla hayatının en önemli hatasını işliyordu.hakemler hicret’in 37. yılı şaban ayında, dûmet’ül-cündül’de bir araya geldiler. hz.ali tarafının hakemi olan ebû mûsâ, oraya dörtyüz kişiyle gelmişti. muâviye tarafının hakemi olan amr’da dörtyüz kişiyle gelmişti. ve görüşmeye başladılar.sebeiyye, hz. ali’ye hakemi olarak da ebumusâ el-e şar’ı seçtirdi.daha sonra her iki taraf da geri çekilip ebu musâ ve amr b. el-as’ı n verecekleri hükmü beklemeye başladı.süreç sonunda ebu musa küçük bir hile ile halifeliği hz ali’den alıp muaviye’e verdi.bu olay üzerine ümmet üç parçaya ayrıldı: hz ali tarftarları, muaviye taraftarları ve hariciler.sonradan hariciler olarak nitelendirilen hariciler, iki tarafı da hatalı bulmuşlar ve ülkenin düzlüğe çıkması için hz ali, muaviye ve hakem olayının baş aktörü olan ebû musa'nın öldürülmesi gerektiğini düşündüler.ilk olarak muaviye ve ebû musa'ya suikast düzenlediler ancak başarısız oldular.üçüncü suikast ise başarılı oldu.haricilerden mülcem tarafından zehirli bir hançerler sabah namazında yaralandı ve 26 ocak 661’de şehid oldu.onun şehadetiyle de islam tarihinde bir dönem kapanmış oldu.