condottiere

• ortaçag ve rönesans italyasında bir tür paralı asker
• 14.yy'in ortasindan 16.yy'a kadar italyan devletleri arasinda cikan savaslarda carpismak uzere tutulan parali askerlerin liderleri.
• bazen para alıp savaştıkları kentleri ele geçirdikleri de olur. bunun en önemli örneklerinden biri de, bir condottiere iken urbino'yu ele geçiren ve dükalık yapan federigo da montefeltro'dur.
• condottiere'likten hükümdarlığa yatay geçiş yapanlardan biri de hizmetinde olduğu ailenin soyu tükenince milan'ı eline geçiren francesco sforza'dır. daha sonra bu arkadaşın biraderi ludovigo sforza fransızları ülkeye çağırarak ortalığı fena karıştıracaktır.
• (bkz: ghibellino)
  (bkz: guelfo)
• zamanında ingiliz sir john hawkwood italya'ya gelerek bu işten çok ekmek yemiştir. malum o dönemde bir çok şehir devleti vardı ve sir parayı veren düdüğü çalar mantığıyla sürekli taraf değiştiriyordu. floransa'da condottiere masrafının inanılmaz derecede artması tahvilin ve dolayısıyla tahvil borsasının icadına yol açmıştır. amına kodumun fed'i faizleri düşürdü veya arttırdı diyorsak, biraz da bu condottiere denilen ibneler yüzündendir.
• (bkz: paralı asker/#36824706)
• italyan şehir devletleri ve bunların arasındaki savaşlardan çok ekmek yemiş hatta siyasi olarak güçlü konumlara gelmiş, yetmemiş şehirlerin başına geçebilmiş paralı asker liderlerinin genel adı. çamurluğun kompedanıdırlar, tahmin ettiğiniz gibi güvenilmezdirler. yaptıkları pisliklerin hangi birini yazalım bilemiyorum. öyle ki farklı saflarda olduğu halde, saaş üzerine bahis oynayıp şike yapanları bile mevcuttur. niccolo machiavelli'nin pek sevmediği ve karşısına alternatif gösterdiği sistemdir. bu alternatiflerden biri osmanlı yeniçeri ordusudur.
• condottieri (italyanca: condottieri, tekil halde condottiero ve condottiere) orta çağ'da rönesans dönemi boyunca papalık devleti de dahil olmak üzere italyan şehir devletleri tarafından kullanılan sözleşme usulü çalışan paralı asker liderlerini ve kurumlarını anlatır.
  italyancada condottiero sözleşme karşılığı anlaşılan anlamına gelmektedir. günümüzde paralı asker komutanına karşılık gelmektedir. tarihsel olarak askerlerin milliyetinden bağımsız bir terimdir.
  
  tarihçe
  13. ve 14. yüzyıllarda denizci cumhuriyetler başta olmak üzere italya şehir devletleri olan venedik, cenova ve floransa özellikle ticaretten ötürü çok zengin olmuşsalar da etkilerinin çok gerisinde düzenli ordulara sahiptirler. yabancı bir gücün askeri işgal tehditi veya komşu devletlerin saldırıları söz konusu olduğunda iktidardaki asiller kendileri adına savaşmaları için paralı askerlere başvururlardı. devletle askerler arasında savaşın koşulları ve hizmet bedelinin belirtildiği bir sözleşme (condotta) yapılır, askerlerin komutanı da böylelikle condottiere olarak adlandırılırdı.
  haçlı seferlerinin tamamlanmasıyla beraber ortadoğu'da müslümanlara karşı savaşmış olan çok sayıda komutan avrupa'da ve özellikle italya'da boy göstermeye başlar. çok çeşitli milliyetten olan bu paralı askerler zamanla örgütlenerek küçük çaplı ordulara dönüşmüştür.
  bu şekilde oluşturulan ve disiplinli kurallara sahip olan ilk paralı asker böllüğü dük werner von urslingen ve kont konrad von landau tarafından kurulan ventura bölüğü olur. bölük olağanüstü disiplinli olması ve herkese rütbeden bağımsız olarak kârdan eşit hisse dağıtmasıyla ünlenir. komutanlığını bir italyanın yaptığı ilk paralı asker bölüğü ise aziz george bölüğü olur.
  paralı askerler italya'daki iktidar mücadelelerindeki güçlerinin farkına varınca condottieri kendi şartlarını dikte ettirir hale gelir. bu sayede başta braccio da montone ve muzio sforza olmak üzere çok sayıda condottieri çok güçlü siyasetçiler haline gelirler. çoğu savaş klasik eğitimi aldığı için muharebeleri bilimsel yönden ele alıp, kimi gelişmelere imza atarlar. bu sayede orta çağ'daki savaş anlayışına çok sayıda yenilik getirirler. condottieri özellikle düşmanın savaşma kabiliyetini kırarak geri çekilmesini sağlamayı tercih edip, sonucu belirsiz ölümüne dek muharebelerden kaçınırdı.
  yüz yıl savaşı sırasında imzalanan 1360 tarihli brétigny antlaşması'nın ardından ingiliz paralı asker komutanı sir john hawkwood beyaz bölük adlı bir birlik kurarak italya'ya giderek buradaki savaşlarda yer almıştır. bu tarihten sonra italyan şehir devletleri yarı paralı asker yarı ulusal unsurlardan oluşan küçük ve mobil birlikleri tercih etmiştir.
  15. yüzyıla gelindiğinde condottieri topraksız italyan asillerden oluşmaktadır. bu dönemde en tanınan condottieri forli hükümdarı caterina sforza'nın oğlu giovanni dalle bande nere'dir.
  
  paralı askerlerin kazançları
  
  dönemsel olarak bazı condottieri maaşları bilinmektedir:
  1432, floransa'daki micheletto attendolo[2]: aylık 1.900 florin
  1448, montferrat'lı william: aylık 6.600 florin
  1505, floransa'daki francesco gonzaga'nın emrindeki 250 kişi için yıllık 33.000 scudi
  1505, floransa'daki francesco maria della rovere'nin emrindeki 200 kişi için yıllık 100.000 scudi
  
  kontrat süreci
  condottieri komutanları bünyelerine alacakları askerleri seçerek alır, her birisiyle ayrı bir sözleşme yapılırdı. bölüğün işverenle sözleşmesi tamamlanınca aspetto adı verilen bekleme sürecine girilirdi, bu süreçte işveren kontratı yenileyebilirdi. antlaşma yenilenmezse paralı asker bölüğü o işveren şehir devletine ik yıl boyunca saldıramazdı. antlaşmanın şartları harfiyen yerine getirilirdi çünkü paralı askerler için işverenlerin gözündeki saygınlıkları çok önemliydi. 15. yüzyıla gelindiğinde italya'daki condottieri savaş alanındaki hakimiyetlerini perçinlerler, bu dönemde işgalci osmanlı, isviçre, macar, alman, fransız ve avusturya birlikleri yenilmiştir. dönem machiavelli tarafından şöyle anlatılır:
  
  “ 15. yüzyılda hiçbir şehir devleti kendi silahlı kuvvetine sahip değildi. bu yüzden italya daha küçük prensliklerin veya topraksız orduların egemenliği altındaydı. prensler sadece mülk edinmek için silaha başvururken topraksız ordular da başka bir sanat sahibi olmadıklarından ganimet ve şöhret için savaşmaktaydı. „
  —macchiavelli history ı. vii.
  
  kurumsal ömrü
  zamanla condottieri mali ve siyasi çıkarları savaş alanını olumsuz etkileyecek şekilde evrilmiştir. paralı asker komutanları saf değiştirmeye meyilli, savaştan kaçınma yanlısı ve herhangi bir taraftan alacağı rüşvete razı hale gelirler. 16. yüzyılın başlarına doğru şehir devletleri küçük prensleri yutup, italya toprakları genel avrupa siyasetinin doğrudan etkisine güçlü fransız, ispanyol ve alman ordularıyla maruz kalınca condotteri yetersiz kalmış ve zamanla yok olmaya başlamıştır.
  condottieri askerleri neredeyse tamamen zırhlı süvari birliklerden oluşmaktaydı. 15. yüzyıl boyunca savaştıkları düşmanlarla hiçbir ortak özellikleri yoktur. daha yüksek ücret için hemen saf değiştirebilecek haldedirler. savaş sanatında ustalaştıkları için dün birlikte savaştıkları bir arkadaşı yarın karşı orduda yer alabilecektir. ayrıca paralı askerler için bir esir ölü bir düşmandan daha değerli olduğu için muharebeler genelde az kanlı ve taktiksel olmaktaydı. saatlerce süren ancak buna rağmen kaybın yaşanmadığı muharebeler olduğu bilinmektedir.
  condottieri çöküşünü hızlandıran en önemli gelişme 1494 yılında başlayan fransız işgali olmuştur. büyük ordusuyla italya'ya giren kral vııı. charles dengeleri altüst etmiştir. şehir devletlerine bölünmüş olan italya'da condottieri de yabancı ülkelerin hizmetindedir. süreç sonunda condottieri tam olarak sona ermese de önemini kaybedecektir. günümüzde vatikan'daki isviçreli muhafızlar bu geleneğin kalıntısıdır.
  
  öne çıkan isimler
  roger de flor (c. 1268–1305)
  malatesta da verucchio (1212–1312)
  castruccio castracani (1281–1328)
  cangrande della scala (1291–1329)
  “sir” john hawkwood (giovanni acuto, c. 1320–1394)
  giovanni ordelaffi (1355–1399)
  facino cane de casale (c. 1360–1412)
  andrea fortebracci, (braccio da montone) (1368–1424)
  alberico da barbiano (1344–1409)
  angelo broglio da lavello, (tartaglia) (1350 veya 1370–1421)
  muzio attendolo (1369–1424)
  giovanni vitelleschi (ö. 1440)
  erasmo da narni, (gattamelata) (1370–1443)
  niccolò piccinino (1380–1444)
  francesco bussone da carmagnola (carmagnola kontu) (1390–1432)
  micheletto attendolo (muzio attendolo’nun yeğeni)
  francesco sforza (1401–1466)
  sigismondo malatesta (1417–1468)
  bartolomeo colleoni (c. 1400–1475)
  cesare borgia (1475–1507)
  niccolò di pitigliano (ö. 1510)
  bartolomeo d'alviano (1455–1515)
  gian giacomo trivulzio (c. 1441–1518)
  giovanni dalle bande nere (1498–1526)
  ferrante gonzaga (1507–1557)
  
  önemli muharebeleri
  forli muharebesi(1282)
  montecatini muharebesi (1314)
  parabiago muharebesi (1339)
  cesena katliamı (1377)
  castagnaro muharebesi (1387)
  casalecchio muharebesi (1402)
  sant'egidio muharebesi (1416)
  maclodio muharebesi (1427)
  san romano muharebesi (1432)
  anghiari muharebesi (1440)
  fornovo muharebesi (1495)
  agnadello muharebesi (1509)
  pavia muharebesi (1525)
  marciano muharebesi (1554)
  
  kaynak
• condottierelerin bulunduğu döneme çağdaş olan niccolo machiavelli şiddetle condottierelere karşı çıkar.
  
  --- spoiler ---
  
  paralı askerler veya yardımcı ordular işe yaramadıkları gibi tehlikelidirler de. bir prens devletini paralı askerlere dayandırırsa hiçbir zaman istikrarlı ve güven içinde olmayacaktır; çünkü bu askerler dağınıktır, hırslıdır, disiplinleri yoktur ve sadık değildirler; dostlarıyla cesur, düşman karşısında ise korkak davranırlar; ne tanrı'dan korkarlar ne de insanlara sadıktırlar; saldırı ertelendiği sürece yenilgi de ertelenebilir; barış zamanında prens paralı askerler tarafından soyulur, savaş zamanında da düşman tarafından. bütün bunların nedeni, paralı askerleri savaş alanında tutan tek şeyin bir miktar maaştan başka bir şey olmamasıdır, bu da prens uğruna ölmek istemeleri için yeterli değildir. onlar sadece prens savaşta değilken onun askerleri olmak isterler, savaş başladığı zaman ise ya kaçarlar ya da çekip giderler. bu konuda kimseyi ikna etmekte zorluk çekmemek gerekir; çünkü italya'nın mahvolmasının başlıca nedeni, yıllar boyu paralı askerlere güvenmiş olmaktan başka bir şey değildir. paralı askerler birkaç başarı elde ettiyse ve kendi aralarındayken cesur göründüyse de yabancılar italya'ya girer girmez gerçek yüzleri ortaya çıktı. öyle ki, fransa kralı charles'ın italya'yı ele geçirmesi için tebeşirden başka bir şeye ihtiyacı omladı. italya'nın ele geçirilişinin nedeninin günahlarımızda yattığını söyleyenler doğru söylüyordu; ama o günahlar onların düşündükleri değil, benim burada açıklarımdır. bu günahlar prenslere ait olduğu için acısını çekenler de yine kendileri oldu.
  
  kaynak: niccolo machiavelli, prens, s. 61, remzi kitabevi
  --- spoiler ---