belucistan sorunu

• yazılara süryaniler'den başlayıp soluğu batı sahra'da aldık. tarih ve siyasetin arasında adeta bilginin peşinden koşan yılkı atı gibi sürükleniyoruz esercesine...
  
  demli bir çay, bu sefer yanına bir maden suyu ve tarzım olmasa da canımın çektiğinden 2 şekerpare olacak yazarken.
  
  devam.
  
  bu sefer yönümüzü doğuya çevireceğiz. öyle bir doğu ki bu; kapısı ipek yolunda, pakistan- iran arasındaki patlamaya hazır bir bomba ve kimlerin finanse etmeden verilen bir bağımsızlık mücadelesinin hangi çıkar odaklarına yaradığını değerlendireceğiz. uzun bir yazı olacak, tavsiyem bir bütün halinde başlıkların birleşmesi. sorun başlıklarının serisini bir tabloya vurulan fırça darbeleri gibi işleyip bağladıkça hayretler artacak, olmaz denen şeyler kafada birleşecektir.
  
  gelelim konumuza... beluciler, belucistan konumuz.
  
  varlığı üç devlet arasında bölünmüş, siyasi ve sosyal sorunlarla yüzleşen ve içinde bulunduğu devletlere de sorunlar yaşatan belucistan önemli bir coğrafyada konumlanmıştır. öyle ki belucistanı çevreleyen iran, pakistan, afganistan, hindistan gibi devletler asya’da konjonktürü oluşturacak bir kapasiteye sahiptirler. beluç'ların fazla olarak yaşadığı ülkelerden biri olan iran, 80 milyonun üzerinde nüfusa ve fazla mozaikli bir yapıya sahiptir. çok sayıda azınlığa ev sahipliği yapan ülkenin, stratejik önemi hasebiyle de iran nezdinde azınlıklar problem teşkil edebilmektedir. etnik köken itibariyle ihtilaflı tartışmaların sürdüğü beluçlar, yaşamlarını sürdürdükleri coğrafyalarda bağımsızlık talep etmektedirler.
  
  konu daha çok iran nezdinde çok daha ciddi bir problem olmaya adaydır şimdiden demekte bir sakınca görmüyorum. global manada iran'ın tutumu, beluç'ların bir nevi batı tarafından sopa olarak kullanılmasının önünü açmıştır.
  
  iran belucistanı resmi olarak sistan-belucistan eyaleti olarak tanımakta ve belucistan topraklarının batısını elinde tutmaktadır. iran’ın en büyük ve stratejik öneme sahip bölgesi olmasına rağmen en az gelişmiş şehiridir. şii ve molla egemenliğindeki bir toplumda sünni müslümanlara ev sahipliği yapan eyalet birçok sosyal ve ekonomik soruna sahiptir. uyuşturucu, kaçakçılık, işsizlik gibi sorunların yanında etnik köken ve inanç farklılıkları bölgede güvenlik sorunlarını doğurmaktadır.
  
  1970'lerde iran hükümeti barajlar ve enerji santralleri inşa ederek yerleşim ve ekonomik güçlenmeyi destreklemiş, ancak iran devrimini itibaren yeni iran hükümeti bölgedeki gelişmeleri azaltmış, beluç sorunu toprak bütünlüğüne ve ülke güvenliğine karşı bir sorun olarak değerlendirilmiştir. şah döneminden itibaren artarak süren beluçlara karşı sert tutum ve bölgenin kontrolü arzusu, beluçları
  özgürlük mücadelesi vermeye ve bunla birlikte hukuki olmayan yöntemlere başvurmaya teşvik etmiştir.
  
  şekerpareler bitti. çerez vardı dünden biraz yumuşamış, değerlendirmek lazım diyerek devam ediyorum yazıma...
  
  ben etimolojiye önem veriyorum. kelime kökeni, kelimedeki özün kelimenin karakteri olduğu kanısındayımdır. nedir bu ' beluc ' kelimesinin anlamı?
  
  ‘’beluç’’ kelimesi yaklaşık beş yüz kabile ve klan konfederasyonunu içermektedir. bu kabileler, ortak öznel ve nesnel kimlikleri olduğunu iddia ederler. bu kimlik ortak kültür, din, atalar, gelenekler ve dildir. beluçların ulus olarak kökeni anlaşılmaz ve muğlaktır. belucistan’ın resmi bir ulus-devlet olarak oluşumunun tam zamanı tartışmalıdır. ulus kökeni çok daha fazla karşıktır.
  
  beluç ulusunun kökenine dair farklı görüşler vardır. önemli tarihçiler beluçları bölgenin farklı etnisiteleriyle ilişkilendirirler. kimisi, beluçların arap-semitik kökenli olduğunu düşünürken; kimisi de beluçların hint-aryan kökenli olduğu tezini savunmaktadır.
  
  belucilerin özgürlük arayışları kimliklerinin çok daha uzağında tamamen refah ve baskılardan kurtulmak amaçlı olduklarını söylersek yanılmayız. netekim ciddi manada ulus devlet şeklinde düşüncenin harlığına katılmak mümkünse de, esasında her toplum gibi istenilen civar bölgelerden daha iyi bir yaşam standardı arzusu da mevcuttur.
  
  beluçlar, kendilerinin bir etnik grup olduğu fikrine karşı çıkmaktadır. kendilerini toprak parçasına, kültüre, dile ve medeniyete sahip olan bir millet olarak nitelendiren beluçlar, islam devriminden önce nüfusça azdılar ve kültürel/etnik farklılıklarını vurgulayacak bir yapılaşmaya sahip değillerdi. beluç dilinde yayın yapmanın yasak olduğu, eğitimin yalnızca farsça yapıldığı bu dönemde iran hükümeti kabile lideri olan ailelere destek gösterip sisteme entegre bir şekilde tutmaya çalışmışsa da sistan-belucistan vilayeti ekonomik ve sosyal reformlardan yeterince yararlanamamıştır.
  
  tabi milliyetçilik akımlarını tetikleyen örnekler de mevcuttur.
  
  iran’da şii islam inancına dayalı bir devlet/toplum kimliği meşrulaşmıştır. ülkenin monolitik bir yapıya sahip olduğunu anlamak için “belucistan ve sistan ili” nin “sistan ve belucistan bölgesi” olarak değiştirilmesi veya “belucistan üniversitesi”nin “sistan ve belucistan üniversitesi” olarak değiştirilmesi gibi hususları incelemek gerekir. bu değişiklikler sığ bir düşünceyle yapılmış değildir. islam cumhuriyeti bu şartları birliği yansıtmak ve etnik milliyetçiliği yönlendirmek için kullanmıştır. dolayısıyla sünniliği içselleştirmiş beluçların ülkedeki varlığı, dil ve kültür farklılığı ile birleştiğinde beluçların iran toplumuna yabancı kalması kaçınılmazdır. bu yabancılaşma cundullah gibi terör örgütlerinin meşruiyetini ve beluç milliyetçiliğini artırmıştır.
  
  bu bağlamda, özgür belucistan hareketi 1960’lı yıllarda oluşmuştur. islam cumhuriyeti döneminde ise beluçlar temel haklarından daha da fazla yoksun bırakılmış ve silahlı güçlerin faaliyetlerine zemin hazırlamışlardır.beluçların en fazla problem teşkil ettiği bölgeler pakistan sınırlarında yer almaktadır. iran, pakistan’da
  beluç milliyetçiliğine istinaden ortaya çıkan gerginliğin kendi topraklarına sıçramasına etmesine engel olmak için sistan-belucistan eyaletinde ciddi bir askeri varlık bulundurmuştur.
  
  beluçlar nezdinde ulusal kimlik vurgusu anlamında pakistan’daki manzara ile iran’daki manzara birbirine ciddi şekilde benzemektedir. pakistan’da ulusal kimlik vurgusu pencaplılık üzerine kurulu iken, iran’da da fars kimliği ve farsça üzerinden devam etmektedir ve beluç kimliği denklemin dışında yer almaktadır.
  
  peki bu beluci sorununa amerikanın yaklaşımı nasıldır?
  
  abd, büyük ortadoğu projesi çerçevesinde ‘’özgür belucistan’’ı kurma arayışlarına girmiştir. beluç sorununun bölgede dikkate değer hale gelmesinin arkasında bu niyet yatmaktadır. son zamanlarda abd’nin bop kapsamında iran’a odaklandığı tespitini yapmak mümkündür. çin ve hindistan’ın belucistan’a ilgisinin artmasının akabinde amerika için oklar yönünü belucistan’a dönmüştür. yükselen çin ile rekabet etmek için gwadar limanı ve beluç toprakları mühimdir. bu gwadar limanına ilerleyen başlıklarda sıkça değineceğim.
  
  şimdilik bir es...
  
  abd, planını sürdürebilmek için iran coğrafyasını kuşatma ve aynı zamanda ekonomik yaptırımlarla güçsüzleştirme amacını güdüp bir yandan da etnik-mezhebi yapıyı harekete e-geçirmek istemektedir. bu bağlamda öncelikli hedefi iran’ın doğusunda bulunan ve en önemli etnik unsurlardan biri olan beluç'lardır.
  bölgede iran ordusuna yönelen silahlı saldırı eylemleri ve ekonomik yaptırımlar iran odaklı abd’nin habercisi olmuştur.
  
  başka destekçileri var mıdır bu belucilerin? elbette.
  
  cundullah militanlarının eğitimde israil desteği, beluç diasporasına isveç
  tarafından yapılan finansal destek ve bazı örgüt üyelerinin ingiltere tarafından barındırılması gibi hususlar vardır ve özellikle ingiltere ciddi manada pakistan ve çin üzerindeki eski sömürgesi hindu gücünü bir şekilde kontrol altında tutmak adına bu beluci sopasını elinden düşürmeye niyetli değildir.
  
  özellikle iran bu hareketin önünde ciddi bir engeldir. iran’da beluç hareketinin geleceği bir yandan merkezi hükümetin politikalarına diğer yandan islam cumhuriyeti’nin varlığına bağlıdır. öncelikle, iran’ın nükleer silahlanma meselesi ve insan hakları ihlalleri gibi tartışmalar akabinde iran’a uygulanan ekonomik yaptırımlar, iran ve batı özellikle abd arasındaki ilişkileri fazlasıyla germektedir. böyle bir durum içerisinde ülkenin zayıf noktalarından biri beluçlar gibi birçok azınlığın memnuniyetsizliği olmuştur. bu nedenle, beluçları iran hükümetine karşı kışkırtmak için abd desteği sürmektedir.
  
  beluç milliyetçiliğinin ortaya çıkışı, ingilizlerin hükümranlık kurmaya çalıştığı bölgeyi terk ederken yeni devletler ve sorunlar oluşturarak ayrılmasıyla zirveye ulaşmıştır. ingilizlerin bu eylemleri neticesinde beluç milleti de pakistan, iran ve afganistan toprakları arasında bölünmüştür. bu kapsamda beluçlar, bünyesinde yer aldıkları devletlere karşı zaman zaman ayaklanmış, terörist faaliyetlere girişmiş ve gayri
  meşru işlerle uğraşmışlardır. amerika’nın bop planı çerçevesinde de ‘’özgür belucistan’’ kurma arayışları beluçların çizgisini belirlemiştir. bu kapsamda bilhassa pakistan ve iran ile sorun yaşayan beluçlar, abd’nin bölgedeki çıkarlarının bir oyuncusu haline gelmiştir.
  
  belucistanın çin ve ipek yolu ile ilgili nasıl bir bağlantısı olabilir? pakistan ile hindistan geriliminde nasıl bir beluci rolü vardır? beluciler yarışta oynanan doğru bahis midir? çok soru var. sorular bir iki anahtar bölgenin çözümüne ve anahtar devletlerin adımlarına bağlı. hepsine tek tek değinmek bu yazıda mümkün olmasa da geniş bir açıdan bakmayı uygun gördüm meseleye. bu tablonun çok renginden ve objesinden biridir beluci meselesi.
  
  devamı gelecektir. esenlikle...