beş iyi imparator çağı

• bu devrin temel olayları sayılacak olursa:
  
  - nerva ile imparatorlukta evlat edinme kuralı gelir. bundan böyle imparatorlar varislerini beğendikleri kişileri "evlat edinerek" bir nevi atama usülü ile seçerler.
  
  - trajanus devrinde daçya fethedilir. bu imparatorluğun son büyük toprak kazancı olacaktır. ardılları olan hadrianus ve antoninus pius limes'i tahkim ederek sınırları sağlamlaştırırlar. bu iki imparatorun saltanatı tam anlamıyla pax romana'nın doruğu sayılabilir. marcus aurelius ise markoman savaşıyla karşılaşır. germenler neredeyse kuzey italya'ya inmiş geniş çaplı tahribat oluşmuştur (180 o.d.ö) bu noktadan sonra kuzey sınırları fasılasız akınlara sahne olacaktır.
  
  - döneme ilişkin başlıca mimari yapıtlar trajanus sütunu ile hadrianus duvarıdır. edebiyat-düşün alanında ise bizzat marcus aurelius'un stoa felsefesini anlatan "düşünceler" adlı kitabı zikredilmeye değerdir.
  
  bu dönemin hemen sonrasi için (bkz: asker imparatorlar devri)
• roma'da evlatlık imparatorların iktidara geldiği çağ.
  bu nedenle "evlatlık imparatorlar çağı" olarakta geçer.
• ya da evlatlık imparatorlar. 96 - 180 arasında roma imparatorluğu' nu birbiri ardınca yönetmiş olan; nerva, trajan, hadrian, antoninus pius ve marcus aurelius adlı imparatorlardır. zalim ve baskıcı halef ve seleflerine oranla daha ılımlı olan politikaları sayesinde yönetimleri boyunca roma imparatorluğu pax romana altında en refah dönemini yaşamıştır. bazen bu dönem, aslında nervo-trajanic ve antonine hanedanlarının birleşmesinden oluşan commodus'un da dahil olduğu, nervan-antonian hanedanı olarak da adlandırılır.
  
  roma imparatorluğu boyunca, beş imparator dönemi özellikle yönetimdeki yer değiştirmelerin barışçı yollarla yapılması açısından dikkat çekicidir. her imparator kendi halefini yetenekli vârisleri arasından dikkatlice seçerek evlat edinmiş , geleneksel — anayasal değil — hanedan prensiplerine göre eşit yasal bir bağla yakınlık kurularak teknik olarak saygı görmeleri sağlanmış ve böylece yer değiştirmeler sırasında bu dönemin öncesinde ve sonrasında sıkça görülen politik kargaşalar önlenebimiştir. bu tanımlama marcus aurelius' un talihsizce vâris seçtiği oğlu commodus tarafından ispatlanmış ve bazı tarihçiler tarafından (özellikle edward gibbon) imparatorluğun çöküşünün başlangıç işareti olarak kabul edilmiştir..
  
  tarihçi edward gibbon' un `the history of the decline and fall of the roman empire` adlı eseri bu dönemden:
  
  eğer bir insandan, insan ırkının tarihi boyunca en mutlu ve zengin olduğu dönemini belirlemesi istenseydi hiç şüphesiz cevap; domitian' ın ölümü ile commodus' un tahta çıkışı arasında geçen dönem olurdu. roma imparatorluğu mutlak bir güç olarak,erdem ve bilgelik' in kılavuzluğunda en geniş topraklara hükmetti. ordular, birbiri ardına gelen yumuşak huylu imparatorlarca karakter ve otoritelerinin gördüğü saygıyla sıkı bir şekilde kontrol altında tutuldu. sivil yönetim şekli, dikkatli bir şekilde, özgürlük imajından ve kanunlar önünde sorumlu olmaya saygı duymaktan hoşlanan imparatorlar nerva, trajan, hadrian ve antonine' lerce korundu. bu yöneticiler roma cumhuriyetini yeniden restore onuruna eriştiler ve sayelerinde romalılar ölçülü bir özgürlükten keyif almayı başardılar.
  diye bahseder.
  
  her halûkarda, son dönem tarihçileri bu analizin birçok ayrıntısını kabul etmekle birlikte, edward gibbon'un bu dönem hakkındaki övgüsüne bütünüyle katılmazlar. bu imparatorluğun yönetimi altında yaşayan, tarihi kayıtlarda bahsedilen ya da kaydedilen hali vakti yerinde özel insanlardan başka daha birçok insan vardı. geri kalanların büyük bir kısmını oluşturan çiftçilerin ya da onlara bağlı olanların hayatlarında her zaman var olan kaprisli ve aç gözlü hükümet memurları ya da zaptedilemeyen eşkiyalar, "iyi imparatorlar" döneminde onların öncesi ve sonrasından daha az değildi. bu insanların acısının ya da mutluluğunun büyüklüğü, tarihi tartışmaların konusu olmaya devam edecektir. her nasılsa, sadece roma yönetimi altında zorla roma vatandaşı yapılanlar değil, birçok barbar (cermenler gibi) kabile roma vatandaşlığı için gönüllü oldu (foederati olarak (koloni)) ya da dağılan imparatorluğun fethedilen köşelerinde roma tarzı yaşamın, çağdaş standartlarının sosyo-ekonomik cazibesinin bir kanıtı olarak çabucak romalılaştırıldılar.