ak ana

• ak ene, ak ine, ak ana, ağ ana altay yaratılış
  miti'nde ülgen'e yaratma ilhamını veren tanrıdır.
  (altay yaratılış mitinin iki meşhur derlemesi vardır. biri wilhelm radloff diğeri ise vasili verbitski tarafından yapılmıştır ve aralarında da ciddi farklılıklar vardır. ak ana motifi verbitski derlemesinde geçer)
  
  ak ana'nın adındaki ak/aan/ağ, kutsal ruh demektir. kutsal sayılan isimlerin başında kullanılır. (islamiyetteki hz. unvanı gibi)
  
  sanata yansımasında genellilkle başında taca benzeyen zarif boynuzları ve denizkızı gibi çok uzun, hafif maviye çalan bir balık kuyruğuyla betimlenmesine rağmen aslında ışıkla yoğrulmuştur.
  
  altay yaratılış destanında tanrı ülgen dünyayı yaratmayı düşünürken, su içinden birdenbire ak ana görünür ve ülgen’e akıl verir. efsane bize, ak ana’nın buyruğu üzerine tanrı böyle yaptı, demektedir. bundan anlaşılıyor ki ak ana, tanrı ülgen’den güçlü olmasa bile akıllı ve bilgedir.
  
  ülgen'e "yaptım oldu de, yaptım olmadı deme" derken gerçekleşmesi istenen bir şeyin gerçekleşeceğine kalpten inanarak söylemeyi, kısaca olumlama yapmayı öğretir çünkü kozmogonik metinlerin (her şey ilk kez yaratıldığı için) dünyanın nasıl olması gerektiğini öğütler bir yanı vardır. insanlara ilham ve inanma gücü verir.
  
  bir diğer nokta da -bana göre- sözün gücüdür. ak ana, ülgen'e üç kez "yarat" der. ve ülgen "yer yaratılsın" deyince yer, "gök yaratılsın" deyince de gök yaratılır yani bir bakıma dünya söz ile yaratılır.
  
  (ilk başta yer ve gök yoktu. yalnızca sonsuz ve kapkaranlık bir su vardı. yaratıcı tanrı ülgen kuşa dönüşerek suların üstünde uçmaya başladı ancak konacak bir yer bulamadı. bunun üzerine gökten gelen bir ses ülgen'e denizden çıkan bir taşı yakalayıp, konmasını söyledi. ülgen bu taşa konduğunda ne yapacağını bilemedi. yerin ve göğün yaratılması gerektiğini düşünmekteydi ancak bunu nasıl yapacağını bilmiyordu. bunun üzerine sonsuz denizin içinden çıkan ak ana, ülgen'in karşısına geçti ve yeri ve göğü nasıl yaratacağını anlattı. ak ana'nın yardımıyla işe başlayan ülgen, yere ve göğe "olun!" diyerek dünyayı ve evreni altı günde yarattı.)
  (bkz: yaratılış mitolojileri/@ay hatun)