accessibility

• erişilebilirlik
• accessibility (erişilebilirlik), kullanageldiğimiz teknolojilerin engelli insanlar tarafından da kullanılabilirliğini dile getiren bir ifadedir. ülkemizim içinde bulunduğu sosyoekonomik durum dolayısıyla henüz pek de kıymet görmemiş kavramlardan birisidir. erişilebilirliğin ne olduğunu anlamanız için bacağınızı kırıp altı ay alçıda dolaşırken kaldırımların ne kadar yüksek olduğunu, değneklerle ankara kızılay meydanında karşıdan karşıya geçmenin imkansız olduğunu, toplu taşıma araçlarına başkasısının yardımı olmadan binilemeyeceğini (avrupada birçok ülkede otobüslerde tekerlekli sandalye kullanan insanların otobüse binmesi için kaldırıma uzanan platformlar mevcuttur) yaşayarak görmeniz gerekir.
  
  daha özel biçimiyle erişilebilirlik, web sayfaları gibi arayüzlerin görme engelliler tarafından da kullanılabilirliğinin ölçüsünü ifade eder. internet görme engelli insanlar için çok kıymetlidir, büyük ölçüde fiziksel engellere maruz kalmadan alışveriş yapabilir, bilgiye erişebilirler. amma ve lakin flash vb. animasyonlar, ekranı jaws vb. programlarla okuyarak algılayan görme engelli insanlar için anlaşılmaz durumdadır. mesele web tasarımcılarının flash animasyonlarını kullanmasından değil, tasarladıkları web sayfalarının text only versiyonlarını da yapmayı düşünmemelerinden ya da üşenmelerinden (ya da en azından buna zamanları olmamasından) kaynaklanır.
  
  bu konuda bugüne kadar ufak tefek girişimler olsa da bu girişimlerin başarısı işi yapacak insanların duyarlılığı (ya da işin yapılma biçimini belirleyecek yasaların yokluğu) ile sınırlı durumda olduğundan, şimdilik ülke genelinde erişilebilirlik konusunda başarısız bir tablo çizildiği söylenebilir. web sayfalarının metin versiyonlarının da bir zahmet eklenivermesi ile başlanabilir, duyarlılık artırılabilir. çok da zor değil, ama çok sayıda görme engellinin hayatını kolaylaştırabilecek bir hadisedir.
• (bkz: google accessible search)
• internet uzerindeki erisilebilirlikten bahsedecek olursak,
  
  ingiltere'de sirketlerin internet sitelerinin de insanlara hizmet verdigi ve bu sebeple daha once var olan dda (disability discrimination act) kapsaminda degerlendirilmesi gerektigi karariyla son yillarda patlama yapmis bir konudur.
  
  yapacak baska isi olmayanlar icin geliyor:
  http://www.opsi.gov.uk/…cts1995/ukpga_19950050_en_1
  
  olayin cikis sebebide bildigim kadariyla soyledir :
  
  ryanair'in online bilet alma sisteminden faydalanmak isteyen ozurlu bir kullanici sistem musaade etmedigi (yada erisilebilir sekilde tasarlanmadigi) icin sirketin hizmetinden faydalanamaz ve dava acar.
  
  ryanair sitesindeki online bilet alma islemini gerceklestirecek formlari ve icerigi ozurlu kullanicilari dikkate almadan tasarlamistir ve mahkeme bunun dda kapsaminda suc oldugu kanaatine varmis ve ryanair tazminat odemek durumunda kalmistir.
  
  ingiltere gibi emsal davalari yasa yerine gecen bir ulkede haliyle is zincirleme etki yaratmis ve su anda butun sirketler hizmet verdikleri internet sitelerini erisilebilir hale getirmeye calismaktadirlar. tabi bazi sirketler bunu yasal olarak guvende olmak amaciyla yaparken bazilari ise bunu daha gercek bir sorumluluk bilinciyle yerine getirmektedir.
  
  isin ekonomik yanina bakacak olursak ingilterede ozurlulerin yarattigi deger yillik 10 milyar pound civarindadir. erisilebilir hizmet veren bir sirketin bu deger uzerinde suphesiz alacagi bir pay olacaktir. dolayisiyle erisilebilir online hizmet veren bir sirket hem yasal olarak korunmus, hem sosyal sorumluluklarindan birini yerine getirmis hem de sirketinin degerini yukseltmis olacaktir.
  
  yasal zorunlulugun ortaya cikmasi da bu isin bir standarda baglanmasini gerekli kilmis ve w3c yillar onceden yayinladigi rehber kullanilmlaya baslanmistir.
  (bkz: wcag) http://www.w3.org/tr/wai-webcontent/
  
  adi ustunde bu bir rehberdir yani yasal olarak bir yaptirimi yoktur ve tasarimcilara sitelerini erisilebilir kilmak icin uygulamasi gereken teknikler hakkinda pratik bilgiler icermektedir. ayrica yayin tarihi 1999 oldugu icin cogu maddenin guncellendigi yeni bir versiyonda ya cikti yada cikmak uzeredir.
  
  elbette bir siteyi erisilebilir yapmak demek burdaki teknikleri uygulamakla ayni sey degildir. erisilebilir hizmet vermek (basit bazi kullanim kolayliklari saglamak disinda) kompleks, para ve zaman isteyen bir islemdir. farkli metotlarla sitenin erisilebilirlik ozellikleri test edilmeli ve tasarimci bu veriler uzerinden tasarimini yapmalidir.
  
  gorme ozurlu biriyle kor biri ayni erisilebilirlik ihtiyaclarina sahip olmayabilir. ayni sekilde gorme sorunu yasayan biri icin hazirlanmis bir tasarim kolu olmayan ve ozel bir klavye kullanmak zorunda kalan bir kisi icin hic bir fayda saglamaz. erisilebilir bir site tasarlanmasi konusunda ne kadar derine inilebilir ve ne kadar genis bir ozurlu kitleye ulasilabilirin cevabi projeye, butceye, tasarima, uygulamanin sekline gore degisebilmektedir. tek degismemesi gereken sey ise bu vereceginiz hizmeti, interneti kullanma imkanlari kisitli insanlar tarafindan da istenebilecegini dusunerek tasarlamaniz gerektigidir.
  
  gelelim turkiye'ye...
  
  elbette daha ozurlulerin gunluk yasamlarindaki en temel gereksinimi olan rampali kaldirimlari bile yapamamis bir ulkede online erisilebilirlikten bahsetmek belkide cok erken. hos ozurlu olmayan kullanicilarin bile turkiyedeki internet sitelerinden duzgun bir hizmet alabilmesi bazen zor olabiliyor.
  
  ben bunu hem teknolojik olarak konuyu geriden takip etmekten, hem de web tasarimiyla ilgili bir endustrinin tam olarak olusamamis olmasina ve genelde proje butcelerin komik derecede az olmasina bagliyorum. yapilan islerin ne kadar ozensiz oldugu maalesef ortada. kullanicilarin temel olarak alindigi ve buna gore tasarimin yapildigi siteler parmakla sayilacak kadar az. turkiye'de web sitesi tasarimindan anladigimiz, 97-98 senesinden beri ayni olan, son derece yanlis tasarim uygulamalarini tekrar etmekten ibaret. elbette yeni tasarimci genclerin piyasada calismaya baslamasi, internetin genis kitlelere ulasmasi, hizin artmasi gibi etkenlerle durum yavas yavas daha iyiye gitmekte.
  
  bundan 3-5 sene onceki standartlardan daha yukarida islerin yapildigina sahit olmaktayim ve bu memnnun edici bir gelisme. bu gelismenin sonucu olarak insanlar internet uzerindeki erisilebilirligin de en az gunluk hayatta, sokakta yasananlar kadar onemli oldugunu kavrayacak ve sirketler de daha sorumlu davranacaklardir diye umit ediyorum.
• (bkz: usability)
  (bkz: web 2 0)
• (bkz: android accessibility suite)
• türkiyede teknolojik erişilebilirlik dendiği zaman okulda bilgisayar evde bilgisayar var mı deniliyor. aynı söz batı’da dendiği zaman dijital teknoloji anlaşılıyor.
  kavramların dahi toplumsal gelişmişlikten haber verdiği bir çağda yaşıyoruz. hızlı şekilde adapte olmazsak bizi zor günler bekliyor olacaktır.
• yakında front-end developer ilanlarında sıkca göreceğimiz bir kavram olacağını düşünüyorum. son zamanlarda çok popüler olmaya başladı. şirketler artık keyboard navigation'a, voiceover'in ve narrator'un düzgün çalışmasına önem veriyor. hatta yurtdışında accessibility engineer iş ilanlarına sıkça rastlayabilirseniz.
• cok basit seyler, cok buyuk sorunlari cozebilirken bu basit seylere direnmenin adi olmustur. bu dunyada, cogunluktan farkli olan insanlarin, kulture erisimini yok sayiyoruz. engellilerin, sosyal acidan dezavantajli olanlarin, toplumun genelinden farkli zorluklari deneyimleyenleri yok saymaktan bikmadik.
  
  alt yazi gibi basit bir seyi yapmiyoruz mesela. otomatik bes hakkinda video cekiyor, ya sen bu videoyu gondermek zorunda oldugun icin herkese gonderiyorsun, alt yazi secenegi koymuyor denyo, gonderiyor oyle. bunu dusunebilirsiniz, bunu maliyet kalemlerine eklemelisiniz de. bunun maliyeti de deli deli degil. yapilmamasinin tek sebebi dusunulmemis olmasi. gotlerinin rahat olmasi, baska bir sey degil. aldiginiz parayi hak etseniz mi lan? sirketler, kurumlar boyle seyler yaptiginda vallahi aaaaaaaaa diye bagirarak kosa kosa genel merkezlerinde bi tur atmak istiyorum.