1. ardeşir

• ı. ardeşir, ardeşir-i papagan "papağ'ın oğlu ardeşir" ardeşiri babakan, ve artaxerxes olarak da bilinir. sasani imparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı. ismi, artaxares, artaşastra ve artakhşathra olarak da geçer.
  doğum: ms 180, ıstakhr, iran
  ölüm: ms 242
  çocukları: ı. şapur
  ebeveynleri: papak, rodhak
  torun: nerseh, ı. behram, ı. hürmüz, mirian ııı of ıberia, shapur meshanshah
  torununun çocukları: ıı. behram, ıı. hürmüz, aspacures ıı of ıberia, rev ıı of ıberia
• türkiye diyanet vakfı'nın islam ansiklopedisi'nde ismi erdeşir olarak geçen ilk sasani şahı.
  
  kendisi tezvin'deki büyük kutsal ateşlerden birinin rahibi olan sasan'ın torunuymuş; hükümranlık hanedanı isimlerini de dedelerinden almışlar, kendilerine "sasanoğulları" demişler.
• kökeni hakkında çok az bilgi vardır. partların son kralı artaban'ın sarayından sürüldü ve böylece isyan bayrağını kaldırdı. bazı tarihçilere göre bir asker ile sepici kadının oğlu olarak dünyaya geldi. annesinin adı babek babasının adı sassan'dı.
  ardeşir'e göre kendisi pers soyundan gelmekteydi. zaten sonradan kurmuş olduğu sasaniler devleti perslerin devamı olarak görülmüştür.
  iranlılar beşyüz yıldan uzun bir süre çeşitli devletlerin himayesine girmişti. ardeşir isyan başlattı ve partları yenilgiye uğrattı. üç büyük savaşın sonunda part kralı artaban öldü. bu partların sonu demekti.
  ardeşir horosan'ın bir kenti olan belh'te bir toplantı düzenlendi ve devletin temellerini burada attı, şehinşah unvanını aldı. amacı görkemli pers imparatorluğunu yeniden diriltmekti.
  ardeşir'in ataları (persler) zerdüşt dinine inanıyorlardı. ama ne var ki zamanla buraya hakim olan diğer kültürler dini inançlarını'da buraya getirmişler, bu zerdüşt dininin bozulması demekti. ardeşir bir konsey topladı. ülkedeki bütün putların kırılmasını ve dinde ki ayrışmaların birleştirilmesini emretti.
  ülkenin her yanında ki din adamlarını
  (magi) çağırdı. aşağı yukarı seksen bin din adamı ardeşir'in yanına gitti. ardeşir bu sayıyı önce kırk bine sonra dört bine ve sonra dört yüze derken bu sayıyı yediye indirdi. bunların arasında erdeviraf adında baş din adamı unvanı kazandı. zerdüşt dini tekrar düzenlendi. hatta ülkede başka dinleri yasakladı. çok tanrıcılığı sembolize eden her şey ya yasaklandı ya da yıkıldı.
  ardeşir ülkeyi sıkı bir şekilde denetliyordu. ordusunu güçlendirdi ve bazı kaleleri aldı. kendisine karşı asi olanları affetmiyor ama buyruğuna girenleri ödüllendiriyordu.
  ülkesinde 154 kent, altmış bin köy ve kırk milyona* yakın bir nüfusu vardı.
  içeride hiç bir rakibi olmayan ardeşir iskitleri ve hintlileri dize getirdi. ardeşir iyice güçlendikten sonra roma imparatorluğu ile uzun ve yıpratıcı bir savaşa girdi. bu savaş sonunda hem roma hem sasaniler zayıf düşmüşlerdi... 12 yıllık hükümdarlıktan sonra oğlu şapur yerine geçti.
  
  edward gibbon"roma imparatorluğunun gerileyiş ve çöküş tarihi - 1.cilt"
  
  * sayısal veriler inandırıcı gelmeyebilir. tamamen kırk milyon civarı olmasa bile sayının bu tutara yakın olması biraz daha inandırıcı. ayrıca ardeşir zamanında ülkenin sınırları oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmış. ülkenin sınırları dicle, asi ve hazar'a kadar genişlemiş. ondan dolayı bu sayısal veriler başta fantastik gibi gelse de doğru olma ihtimali de var.