çürütmek

• çürük hale getirmek.
  
  (bkz: uzun süre kullanılmayan sözcüğün yadırganması)
• bir kimseyi ya da düşünceyi hoppala huppala yapmak.
• bir kanıtlama ya da önermeyi, yanlışını ve ya yanlışlığını göstererek geçersiz hale getirme...
• çürütme, reddetme değildir. çürütme, reddin gerekçelendirilmesini içerir ancak red, gerekçeyi içermeyebilir. örneğin, "evrenimizin başka bir yerinde zeki bir yaşam yok" dediğinizde, bu ancak bir reddetme olarak görülebilir, çürütme olarak değil. bu doğrultuda, üç tip red bulunur. bunlardan iki tip çürütmeye dahildir. üçüncüsü ise reddetmenin çürütmeden farkı olarak gerekçesiz reddetmedir. o halde, çürütme gerekçeli reddetme olarak iki tipte ortaya koyulabilir. bunlardan birincisi, bir argümanın geçerli olmadığını iddia etmektir ki, geçerlilik konusuna dair bir açıklama sunmuştum. ikinci çürütme yöntemi ise, argümandaki öncüllerden bir veya birkaçının yanlış olduğunu iddia ederek gerçekleşir.
  
  ortalama bir zihin, bir argümanı biraz deştiğinde onun geçersizliğini rahatlıkla açığa çıkarabilir. fakat, genellikle öncülleri yanlışlığını tespit etmek daha zahmetli bir iştir. genellikle diyorum, çünkü tam tersi de gayet mümkün. örneğin “elma bir hayvandır.” öncülünü çürütmek daha kolayken, “eğer ekşisözlüğe yazıyorsam, covid değilim. / covid değilim. / demek ki ekşisözlüğe yazıyorum.” argümanını çürütmek daha zordur. çünkü bu argümandaki mantık hatasını görmek çok basit formel yanlışlıkları görmekten biraz daha dikkat gerektirir. üstelik bu argümanın sonucunun doğru olması, gerekçenin de doğru olduğunu düşündürmek gibi bir hataya sevk eder. bu argümandaki yanlışlık tabi ki, covid olmamam öncülünden ekşisözlüğe yazıyor olduğum öncülüne ulaşamayacağımdır. çünkü birinci öncüle göre eğer ekşisözlüğe yazıyorsam, covid olmadığım yazmakta. ama bu eğer covidsem ekşisözlüğe yazıyor olmamı gerektirmez. yine de, bunun dışındaki birçok durumda, argümanın formel yapısının geçersizliğini ortaya çıkarmak, argümanın öncüllerinin yanlışlığını ortaya koymaktan daha kolaydır. çünkü, argümanın formel yapısını sorgulamak için deney ve gözlem yapma eforuna ihtiyaç yokken, öncüllerin doğruluğuna dair bilgiye erişmek için böyle bir çabaya ihtiyaç bulunur.
  
  hatta bazen bu çabadan bile fazlası gerekir. çünkü deney ve gözlemle kanıtlanmadığı halde doğru olarak varsaydığımız bazı öncüller bulunur ki, buradaki a priori unsuru açığa çıkarmak, argümanın formel yapısının a priori geçerliliğini ortaya çıkarmaya benzemez. çünkü bu a priori unsurun ancak apaçık olarak verili oluşunu görülemeyi (sezmeyi) gerektirir ki, bunu ancak parlak bir zihin açığa çıkarabilir. varlığını kabul ettiğimiz bu a priori unsura aksiyom diyoruz.
  
  peki aksiyomlar neler mi? ayrı bir entry girip orada bahsetmek daha yerinde olur.
• beni öldürmeyen şey beni çürütür, yavaş yavaş.
  
  "helecanını da yerim, çürüm çürüm çürütürüm."
  
  "kilise bunu^* iyi bilirdi: insanı çürütürdü, zayıflatırdı - ama "ıslah" ettiğini öne sürerdi..." friedrich nietzsche - götzen-dammerung
  
  (ilk giri tarihi: 26.1.2019)
  
  (bkz: çürümek/@ibisile), çürüme
  (bkz: cerh etmek)