cum hoc ergo propter hoc

• bununla, o yuzden bunun yuzunden.
  
  (bkz: syllogism) adi verilen olayin onde gideni
• iki degisken arasinda gozlenen guclu bir istatistiksel korelasyonun, bu iki degisken arasindaki sebep sonuc iliskisinin varligi ve yonu hakkinda yeterli bir kosul olusturduguna dair mantiksal yanilgi.
  
  a ve b degiskenleri arasinda istatistiksel olarak onemli bir kovaryans gozlemleniyorsa sunlar mumkundur:
  
  1) sadece a, b'ye dogrudan sebep oluyordur.
  2) sadece b, a'ya dogrudan sebep oluyordur.
  3) a ve b arasindaki ortak iliskiyi aciklayan, ama arastirmacinin hesaba katmadigi baska degiskenler vardir.
  4) a ve b arasinda gozlenen ortak iliski rastlantisaldir.
  5) hem a, b'ye; hem de b, a'ya sebep oluyorlar, karsilikli etkilesime ugruyorlardir. (bkz: pozitif geri besleme)
  
  (bkz: spurious regression)
  (bkz: counterfactual)
  (bkz: post hoc ergo propter hoc)
• orgazma ulasmanin en güzel yoludur.
• (bkz: with this therefore because of this) ya da (bkz: bununla birlikte oldu öyleyse bundan dolayı oldu)
  
  kısaca cum hoc da denen bu yanılgı bir olayla aynı anda gerçekleşen başka bir olay arasında herhangi bir sınama, deney veya test yapmadan nedensel bağ kurmaktır. “deprem olduğu gün şehirde bir varyete düzenlenmiş, demek ki eğlenmek başımıza böyle berbat işler açıyor” ya da “o gün okula gittiğimde çöp kamyonu da oradaydı ve sonraki on günde de ben ne zaman okula gitsem çöp kamyonu da orada oluyordu; öyleyse çöp kamyonu ben okula gittiğimde oraya geliyor” gibi cümleler bu türden mantık hatalarıdır.
• bilimadamları bi binada çalışıyorlarmış, kimyasal deneyler vs insanlığın yararına işler işte. bi gece bilimadamı karısıyla kavga ediyor, ertesi sabah kahvesi üzerine dökülüyor, yolda trafikte tartışıyor filan.
  
  aynı anda delinin teki ya da kendini peygamber diye tanıtan birisi dışarıda vaaz veriyor. kendine inancı tam. eliyle bi bina gösterip bakın şimdi yerle bir edicem diyor. aynı anda bizim şanssiz bilimadamı o günki olaylar yüzünden x maddesi yerine y maddesi kullandığı için patlama meydana getiriyor ve bina yıkılıyor.
  
  aralarında gram ilişki yok ama var.... işte cum hoc ergo propter hoc.
• (bkz: correlation does not imply causation)
• kısacası aristo'nun cahil insanlarla tartışmaktan bıkıp çıkarttığı dev argümanlar listesinin bir maddesidir. "bu oluyor demek ki bu da oluyor" anlamına gelir. aynı anda gerçekleşen iki olayın birbirini etkilemesi durumundan bahseder. ayırca bunun bir de (bkz: post hoc ergo propter hoc) versiyonu vardır. o da "bundan sonra, demek ki bundan dolayı" anlamına gelir. post hoc yanılsaması "peşpeşe gerçekleşen iki olaydan daha önce gelen daha sonra gelenin sebebi olmak zorundadır" şeklinde geçersiz bir akıl yürütmeye dayanır. rick and morty'nin 2. sezonunun 5. bölümünde (bkz: get schifty) bu yanılsama sıkça ele alınmıştır. burada gelen yüce kafaların müdürün duaları sonucu gittiği düşünülmüş ve yeni bir din ortaya çıkarılmıştır. ki bu aşamada kafaların müdürle hiçbir alakası yoktur.
• ingilizce “with this, therefore because of this” anlamına gelen deyiş.
  bu deyişle ilgili yanılgıya örnek olarak aristoteles'in verdiği “sabahları erken öten horoz” örneği verilebilir.
  horozun her sabah düzenli olarak ötmesi güneşin doğuşuna “sebep” değildir.
  iki olay arasında bir ilişki olabilir. örneğin horozun beynindeki suprakiazmatik çekirdek gün ışığına duyarlıdır ve vücudun biyolojik günlük sabah akşam döngüsünü oluşturur. ancak sebep sonuç ilişkisi yoktur. güneş, horoz öttüğü için doğmaz.
  bu da neden sonuç ilişkisinin “algı”mıza özel bir özellik olduğunu ima eder. tıpkı hume'un dediği gibi.
  
  skinner'in güvercinlerle yaptığı inanç deneyi de açıkca gösterir ki canlılar, yaptıkları garip davranış ritüellerine karşı inanç beslemektedirler. halbuki bu garip tepkileri vermelerini sağlayan etki, rastgele olabilmektedir.
• yanlış ve/veya eksik yorumlanan sözdür.
  
  cum hoc ergo propter hoc, türkçe çeviri olarak belki, ' bunu yaptığın için böyle oldu' şeklinde basit anlayışa kavramsal olarak indirgenebilecek sözdür.
  
  wikipediaya girdiğinizde sizi karşılayacak anlam ingilizce olarak şu şekilde ifade edilir; "with this, therefore because of this" ya da "correlation does not imply causation" olarak daha anlaşılabilir şekle bürünebilir. anlaşılır şeklinin türkçe çeviri ise, "birbiri ile ilişkili olan şeyler birbirlerinin var olma nedeni olduğu anlamına gelmez" diyebiliriz. en azından genelde bana anlamı sorulduğunda o anki çevirimle hemen hemen benzeştir diyebilirim.
  
  çevirideki asıl sorun ise, bu sözün sadece felsefe ile doğrudan ilişkisi olmakla kalmayıp doğrudan matematik ile ilişkisi vardır.
  
  bu sözü, zaman zaman deprem olduğunda hava bulutluysa bu yüzden deprem olur ya da deprem olduğu için bulut oluşur gibi aynı olayın iki farklı ima şekli verilir. böylece, bu sözün açıklandığı zannedilir.
  
  aslında, görünürde açıklanmış olduğu düşünülse de matematiksel olarak tam anlamıyla açıklanmamıştır. örneğin asimptotik bir seri, bir değere ne kadar yaklaşırsa yaklaşsın o değeri sadece sonsuzda kesebileceği için aslında hiçbir zaman var olacağı düşünülen nedenin gerçekleşmeyeceği sözel olarak ifade edilebilir. ancak pratik yaşamda bu durumun mümkün olmadığı matematiksel ifadeler vardır. örneğin, manyetik dalgaların sonsuza ötelendiği bir denklemde, ihtiyaç duyulan şey var olan modelin işlemesi için gerekli olduğundan, ürünün sonsuza gitmesi, o ürüne ulaşma anlamına gelir. daha basit bir örnekle birbirine bakan ve belirli bir mesafede duran aralarında bir nesnenin mesela mumun olduğu iki paralel aynanın içinde oluşan görüntüler, sonsuza uzar. düz adam mantığında bakıldığında, sonsuza uzanan görüntülerin aynı zamanda sonsuza yakınsayan sayıda ışık kaynağın olması anlamına gelecektir. böylece, 'hocam' o zaman neden iki paralel ayna ile 'güneş' yaratmıyoruz sorusu sorulabilir. konuyu yeni öğrenen zihin için müthiş zihin açıcı bir sorudur.
  henüz öğrenmediği bilgi sebebiyle bu soruyu sormuştur. yani, henüz öğrendiği bilgiler bütünü, sorduğu soruyu sormasına sebep olacak bilgileri içermiş, daha öğrenmediği bilgiler bütünü ise bu soruyu sormasını doğal olarak engellememiştir.
  
  yani, referans olarak insan odak alındığında, insanın gözlemlediği ya da öğrendiği şey, eğer bilgi o anda öğrenilmişse, bilginin tamamına sahip olduğunu düşünecek şekilde öğrendiğini düşünüyorsa, yine de yanlış sonuca / kanıya varabilir. bunun sebebi, bir olayın medyana gelmesini oluşturan sebeplerinin tamamını öğrenmemiş olmasından ileri gelir ve tamamını matematiksel olarak öğrenmesi de insan için imkansızdır. mühendisliklerde sistem modellemelerinde, pozitif bilim branşlarında, ekonomide, istatistik konularında, 'hata payı' bırakma sebeplerimizden biri de budur.
  
  her bir boku bilemezsiniz değerli insanlar. istesiniz de mümkün değil. ne benim için, ne de bugüne kadar dünya üzerinde yaşamış milyarlarca insan için bu önerme 'muhtemelen' doğrudur. matematiksel olarak, matematiğin kendi içine çökmüş olması yine matematiksel olarak kurt gödel tarafından yayınlanmış " incompleteness theorem" altında fevkalade işlenmiştir. bu teorem, cum hoc ergo propter hoc için pekala uygulanabilmektedir.
  
  bu durum istisnası olacak bir durum yakın zamanda fizik nobel ödülü ile gerçekleşecek olan 'kuantum bilgisayar' çağı ile değişebilme potansiyeli yüksek gözükmektedir. bu işlem hacmi sebebiyle, sınırsız işlem hacmine yakınsayacak olan bilgi aktarım durumu ( data state ) mühendislikteki ihtiyaç duyulan hata paylarını sıfıra indirebilecek potansiyeli elinde tutan, insanoğlunun elindeki en yeni 'oyuncak' gibi duruyor. hem de gelecek nesillerimizin şimdiden korkudan uyumamasını sağlaması gerekiyor.
• zamanlaması manidar yanılgısı.
  iki alakasız şeyin eşzamanlı gerçekleşmesi nedeniyle birini diğerinin sebebi gibi algılamaktır. faiz sebep enflasyon sonuç yanılgısı böyle bir şey örneğin. metin külünk'ün 15 temmuz günü akaryakıt zammı yapılmasının arkasında bir iş var demesi de biraz bununla ilgili. bizim ülke kocaman bir cum hoc ergo propter hoc makinesi netekim.