tatyos efendi ^*

• ermeni asıllı olmasını müteakiben osmanlı döneminden bir bestekâr; kanun ve keman icra ederken, bir yandan da üretkenliğiyle kulaklara şenlik, delilere ıslah olmuştur. "bu akşam gün batarken gel", "ehl-i aşkın neşvegahı kuşe-i meyhanedir", "gamzedeyim deva bulmam", "hüseyni saz semaisi" gibi eserler weriwermiştir.
• tatyos efendi'nin pederi de ermeni asıllı osmanlı bestecilerinin şahı idi; hatta dönemin en ünlü ermeni kiliselerinden olan surp asdvadzadzin kilisesi'nin de baş mugannisi olarak görevini ifa etmiştir uzun yıllar.. tatyos da, henüz küçümen bir bebe iken bu musikî ortamlarına düşmüş ve bu müzik aşkından yeterince nasibini almıştır bittabii..
  
  evvela, dayısından kanun öğrenen tatyos, akabinde sebuh'dan keman öğrenmiştir.. lakin yine boş kalmamış, özellikle sözlü edebiyat ürünleriyle ve türkülerle de tebelleş olarak kulağını katmerlemiştir.. zamanın fasıllarının aranan adamı olan tatyos efendi'nin istisnaî olarak, rast peşrev, karcığar peşrev, suzinak peşrev, kürdili hicazkar saz semaisi, hüseyni saz semaisi ve süzinak saz semaisi çalgı eserleri pek zariftir, pek şahanedir..
• son yillari fakirlik icinde gecmis, yani cogu sanatkar ile ayni kaderi paylasmistir. hayatta pek mutlu olamamis bestekar, bunu eserleri ile yansitmistir, ozellikle gamzedeyim deva bulmam bunun en iyi orneklerinden biridir. ayrica saz eserlerinde de doneminin en parlak bestecileri arasinda yer alir.
  (bkz: gamzedeyim deva bulmam)
• terk-i dunya eylediginde cenazesini tasiyacak kadar kisinin bile bulunamadigi da rivayet edilir.
• meşhur üstad tatyos efendi ''manok ağa'' namında birinin sülbünden ortaköy'de dünyaya gelmiştir. zavallı musikişinas,kadiim insan ömrünün son demlerini fakirlik ve sefalet içinde geçirmiş.uzun süredir çektiği karaciğer hastalığı,senelerce uğradığı maddi sıkıntıların gamlı simasına serptiği sarılığı ,siyaha sirayet ede ede biçareyi kara toprağa kadar götürmüş.son bestelerinden olan kesikkerem tarzındaki `dilniş`in bir eserciğin iki tarümar kıtasında halini şöyle tasvir etmiş:
  gamzedeyim deva bulmam/garibim bir yuva bulmam/kaderimdir hep çektiren/inlerim hiç reha bulmam...ehl-i dilin yoktur kadri/uğraşma tatyos gayri/neşatın çok,kıymetin yok/talihine gel küs bari...
  osm.musikisine çeşitli makamlardan pek çok eser kazandırmıştır.özellikle `rasttan<sup>*</sup>kağıthane`de
  -beni dilsir ederken visali,ah visali
  -mey-i laliyle dil mestane olsun
  uşşak'tan:
  -rahmı yok bir derde düştüm elaman gonce dehen
  -ruhum musun ey ruh-ı safa bah$-ı cinanın
  hicazkar'dan:
  -ehl-i a$kın ne$vegahı ku$e-i meyhanedir...nur içinde yatsın!
• // kemanî tatyos efendi (1858-1913)
  
  gerçek adı tateos enkserciyan olan tatyos efendi, 1858 yılında istanbul'da ortaköy'de doğdu. ortaköy ermeni kilisesi mûsikîşinaslarından monakyan'ın oğludur. buradaki ermeni okulunu bitirdikten sonra bir sanatkâr olması için önce bir çilingirin, sonra bir savatçının yanına çırak olarak verildi. mûsikîye aşırı düşkünlüğü nedeniyle bütün bunları bıraktı; dayısı movses papazyan'dan kânun dersleri alarak, mûsikî hayatına atıldı. bir süre amatör topluluklarda kânun çaldı. daha sonra bu sazı bırakan tatyos efendi, kemanî kör sebuh'dan keman çalmasını öğrendi. bir yandan da andon ve civan kardeşlerden, hanende asdik ağa'dan aldığı derslerle mûsikî bilgisini ilerletti; pek çok fasıl geçti. hanende karakaş, tanburî ovakim, kanunî şemsi gibi sanatkârlarla, başta galata'daki pirinçci gazinosu olmak üzere, başka gazinolarda da uzun yıllar kaliteli fasıllar yönetti.
  
  tanınmış bir sanatkâr olarak ahmed rasim bey, civan ve andon kardeşler, şevki bey, kemençeci vasilâki, tanburî cemil bey ile ilişki kurmuş, birlikte çalmıştır. saz eserlerinde de bu kadar başarılı bir bestekâr olmasında uzun süren bu beraberliğin büyük etkisi olmuştur. mahmud demirhan bu gerçeğe şu satırlarla yaklaşmış: "... vasil'in segâh makamının seyri hakkındaki münakaşada -cemil böyle münakaşaları ve davaları, yüzünde keskin bir zekâ alâmeti olan müstehzi bir tebessümle dinlerdi- kemanî tatyos'a:
  
  "-üstad, sen yaparsın ama çalamazsın; sen bestele, fakat ben çalayım, dediği ve hakikaten de öyle olduğu gibi cemil bey'in de eline geçen bir beste câzip bir hüviyet alırdı. filhakika vasil, tatyos'un cidden o fevkalâde peşrevlerini başka bir kıvraklık ve canlılıkla beraber, ufak ve şirin süsler ilâvesiyle çalardı. bir salı gecesi bizde kendi karcığar peşrevini vasil ve cemil'den dinlediği vakit şaşırmış, neşe ve heyecandan nasıl alkışlayacağını bilememişti. "
  
  çok iyi nota bildiği halde zamanında tesbit edilmediği için eserlerinin çoğu unutulmuştur. aynı zamanda şair olan tatyos efendi, çok eserinin sözlerini kendisi yazmıştır. iyi bir bestekârdı ve üstün bir mûsikî anlayışı vardı. çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiş, eserlerinde makamlarımızın geleneksel ifade özelliklerini başarı ile yansıtmıştır. tatyos efendi, saz eseri bestekârı olarak karcığar, sûznâk, rast peşrevleri; hüseyni, sûznâk, rast saz semaileri ve bazı şarkılarıyla şöhret ve hatırasını hâlâ aramızda yaşatmaktadır.
  
  daha sonra sağlığı bozulan tatyos efendi'yi ahmed rasim gibi birkaç vefalı dostunun dışında arayan ve soran olmamış, son yıllarını büyük bir yoksulluk ve kimsesizlik içinde geçirerek 16 mart 1913 tarihinde ölmüştür. ölümünden sonra cebinden üç kuruş para çıkmış. kilise defterindeki ölüm kaydının meslek hanesine "çalgıcı" kaydı konan bu sanatkâr, ahmed rasim bey'in topladığı on-onbeş kişi ile kaldırılarak, kadıköy uzunçayır ermeni mezarlığına gömülmüştür. ahmed rasim bey, sözlerini de kendisinin yazdığı uşşak makamındaki "gamzedeyim devâ bulmam/garibim bir yuva kurmam/kaderimdir hep çektiğim/ağlarım hiç rehâ bulmam" güfteli eserine onun ömrünün hâsılasıdır" diyor. tatyos efendi, çatık kaşlı, pos bıyıklı, kısa boylu, tıknaz yapılı, kalender yaradılışlı, hafif şehlâ gözlü bir kimseymiş.
  
  mûsikî repertuvarımızda bulunan eserleri , sekiz peşrev, altı saz semaisi, bir beste denemesi, muhtelif makam ve usûllerden bestelediği kırk yedi şarkıdan ibarettir.
  
  kemanî tatyos efendi'nin eserleri
  
  makam/tur/sarki/usul
  
  hicaz / şarkı / bilsen ne bela geçti şu bi–çare serimden / sengin semai
  hicaz / şarkı / gülşen–ı zevk–ı hayatın şimdi mehcurlardan / ağır aksak
  hicaz / şarkı / nev–bahar–ı dehr içinde harsız gül mü olur / aksak
  hicaz / şarkı / neydi maksudun senin bu hale koymaktan / aksak
  hicaz / şarkı / şu mahzun gönlümü yar şad eylesin / curcuna
  hicazkar / şarkı / ben çare ararken dil–ı bi–çareye senden / sengin semai
  hicazkar / şarkı / mani oluyor halimi takrire hicabım / curcuna
  hicazkar / şarkı / tir–ı çeşmin ta ciğer–gahımda hançerler vur / ağır aksak
  hicazkar / şarkı / yok mudur ey mah–peyker zerre insafın ban / türk aksağı
  hüseyni / şarkı / çektim elimi gayrı bu dünya hevesinden / curcuna
  hüseyni / şarkı / gönül düştü yine gülzar–ı zevka / curcuna
  hüseyni / şarkı / meskenim kuşe–ı zillet olalı şam–u seher / aksak
  hüseyni / şarkı / ölürüm terk edemem ey gül–ı nev–reste seni / curcuna
  hüseyni / şarkı sakı–ı bezm–ı elest–ı ruh iken şirin–güvar / düyek
  hüzzam / şarkı / açtım yüzünü talat–ı didarına baktım / curcuna
  hüzzam / şarkı / gözüm hasretle giryandır / aksak
  isfahan / şarkı / akl–u sabrım gitti mahzun oldum ah / aksak
  karcığar / şarkı / a gözüm bakma hevayi sözüne / aksak
  karcığar / şarkı / göz süzüp yan bakışınlaa yine aldatma beni / aksak
  karcığar / şarkı / güldün eğlendin perişan hal–u kaalimle bug / ağır aksak
  karcığar / şarkı / hatırım rahatsız etmezse seni / curcuna
  karcığar / şarkı / kemend–ı zülf esiri zülf–ı yar oldum / aksak
  karcığar / beste / o mah–tabı aceb gösterir mi bana felek / zencir
  karcığar / şarkı / söyle çeşm–ı ela sen nur–ı imanım mısın / ağır aksak
  kürdilihicazkâr / şarkı / ehl–ı aşkın neşvegahı kuşe–ı meyhanedir / ağır aksak
  kürdilihicazkâr / şarkı / hoş geçen eyyamı cana her nefes ah özlerim / aksak
  kürdilihicazkâr / şarkı / iltiyam–ı zahm–ı aşkın ah doktor çaresi / aksak
  kürdilihicazkâr / şarkı / sohbetinle hoş geçen eyyamı cana özlerim / aksak
  muhayyer / şarkı / uyandı bahtım artık etmem şekva felekten / sengin semai
  müstear / şarkı / tağyir olunmuş guya havası / türk aksağı
  neva'da uşşak / şarkı / gam–zedeyim deva bulmam / sofyan
  nihavend / şarkı / cana firkatinle sinemi ben dağlarım / aksak
  nihavend / şarkı / geçtikçe demler sehharelendi / sengin semai
  nihavend / şarkı / meftunu gönül oldu o şuhane nigahın / sengin semai
  rast / şarkı / beni dilgir ederken ah visali / aksak
  rast / şarkı / bir gönlüme bir hal–ı perişanıma baktım / sengin semai
  rast / şarkı / çeşm–ı celladın ne kanlar döktü kağıdhane / ağır aksak
  rast / şarkı / iftirak–ıy can kederinle senin ey gül–beden / ağır aksak
  rast / şarkı / mavi atlaslar giyersin / türk aksağı
  rast / şarkı / mey–ı lalinle dil mestane olsun / curcuna
  segah / şarkı / nice feryad edeyim ah aşk senden / aksak
  suzinak / şarkı / afet misin ey hüsn–i mücessem bu ne halet / sengin semai
  suzinak / şarkı / atf etme sakın hançer–ı müjganını nagah / sengin semai
  suzinak / şarkı / cevher–ı ruhum musun ey melek / aksak
  suzinak / şarkı / çeşm–ı celladı boyandı girdi artık kaanıma / ağır aksak
  suzinak / şarkı / efendim nev–civanımsın / sengin semai
  suzinak / şarkı / gel ela gözlüm efendim yanıma / müsemmen
  suzinak / şarkı / gülşen–ı zevk–ıy hayatın şimdi mehcurlarda / ağır aksak
  suzinak / şarkı / güzelim gözlüğünü çeşmine tak / aksak
  suzinak / şarkı / hasretinle gün–be–gün olmakta halim ah bet / curcuna
  suzinak / şarkı / suznak–ı ateş–ı gam yetiş feryada gel / aksak
  suzinak / şarkı / suznak–ı fasl–ı aşkın söyleyim dinle yeter / aksak
  şehnaz / şarkı / sevdi bir şuh–ı cihanı kim gönül / devr–i hindi
  uşşak / şarkı / bu akşam gün batarken gel / aksak
  uşşak / şarkı / nail–ı vuslat olan zinet–ı dünya bilmez / müsemmen
  uşşak / şarkı / ol kadar ağlattın ki gülmek bana oldu haram / ağır aksak
  uşşak / şarkı / rahmi yok bir yare düştüm el–aman gonca / ağır aksak
  uşşak / şarkı / ruhum musun ey ruh–ı safa–bahş–ı cihanın / türk aksağı //
  
  kaynak:
  
  nihatkosar.kolayweb.com/426715637932.html
• ahmet rasim'in tatyos efendi enkserciyan adlı 01.04.1913 tarihli makalesinden alıntı;
  
  "bilmem daha ne zamana kadar liyakat ve ehliyet erbabına karşı miskin, kadirbilmez kalacağız? bir zamanlar kemanının hoşa giden nağmelerini dinlemek için etrafına toplanan bin, bin beşyüz dinleyiciden dün cenazesinde on, onbeş kişi bulunamadı. kadıköy ermeni kilisesi'nde ruhunun istirahat etmesi için ayin icra edildiği zaman mabedin içi oldukça tenha idi. ebedi dinlenme yerine götüren arabadan başka üç araba ardısıra koşuyordu. mezarlıkta kabrini bile çevreleyecek sayıda değildik. insanın;
  -yuh olsun sana ey sanat, buralarda ne sürünüp duruyorsun? diyeceği geliyor."
  
  aradan bir asır geçmiş. fakat sanatçı ölümleri arkasından verilen beyanlar hiç değişmemiş. sanatkarın ve sanatın ne zaman kadri bilinmiş de kayıtlara düşülmüş? şablon olmasın bu. yahut temenni üretmenin adı sanat olmasın sakın...
  
  tatyos efendi, merak etme biz de gamzedeyiz diyesim geliyor benim de... deva bulacak da değiliz...
• kürdilihicazkar saz semaisi ile gönül telimi titreten ,büyük bestekarımız.
• mani oluyor halimi takrire hicabım ve gamzedeyim dev bulmam gibi müthiş eserler veren ermeni kökenli musikişinas.(1858-13 mart 1913) kadıköy uzunçayır ermeni mezarlığına gömülmüştür.müthiş üstat toprağın bol olsun.gamzedeyim deva bulmam eserindeki keman sololar insanı bitirir...
• toprağın bol olsun...
  
  tam bir saattir senin besten ile uzaak diyarlarda meşkteyim. ne güzel de söylüyor melihat gülses...
  http://www.youtube.com/…pijpkq8luis&feature=related
  
  posbıyıklı, kalender adam...
  bu topraklarda ne güzel insanlar yetişmiş...
  keşke onları anlayacak insanlar da yetişse...