zoonoz

• tıpta hem hayvanlarda hem de ınsanlarda gorulen hastalıkların genel adı
• deli dana ve de domuz gribi de buna örnektir.
• hayvanlardan insanlara geçen enfeksiyon hastalıklarına denir.
  
  terimin kökeni yunanca zoon yani "hayvan" ve nosos yani "hastalık" sözcükleriymiş.
• hayvansal kaynaklarla ilgili gram- basiller:
  
  bartonella hanselea:basiller anjiomatöz ve kedi tırmığı hast.yapar.
  afilia felis:kedi tırmığı hast.'ın diğer etkenidir.
  
  brucella:hc içi.res hc.'lerini tuttuğu için her bulguyu yapabilir.eklem ağrısı ve ateş yapar tipik olarak.(enf.mononükleoz da yapar ama bunda peynir öyk.var.) tanısında seroloji rose bengal lam agg.yönt. ve wright tüp agg. yönt kull.ring testi ile de süt'ün enfekte olup olmadığı anlaşılır.(halka testi de denir.ve sütte hayvan ab'ları araştırılır.)
  
  brucella %5-10 co2 olunca ürer.bilinen bir aşısı yoktur.
  
  brucella süt ürünleri ve deri ile bulaşır. brucella melientis sol.yolu ile de bulaşır.bu nedenle lab.çalışanlarını sık enf.eder.katalaz+ ve oksidaz+.endotoksin'i yoktur.(gram - ve endotoksini yok)
  enf.da pedro-pons belirtisi olb.(vert.ön yüzünde kemik kaybı ve ekl.yüzü düzensizliği'dir.)
  eritrol'a afinitesi vardır.bu ned.hayvanlarda düşük yapar.ama insanda eritrol olmadığı için insanda düşük yapmazlar.brucella kc,ki ve lenf nodlarında granülomlar yaparlar.
  
  ondülan ateş görülür.bu nedir? ondülan ateşte ateşli ve ateşsiz periyodlar var.(5-7 günlük)ateşli periyodlarda ise ö.sonraları yükselen ama geceleri terlemeyle düşen ateştir.
  
  brucellada granülomatöz hepatit ve subakut endokardit görülür.
  
  brucella'nın en sık komplik.artrit'tir.özellikle sai eklemi tutar.
  
  hc içinde hekzos monofosfat şantının akt.engellerler.en fetal kompl.endokardittir.progn.'u endokardit olup olmaması belirler.
  kesin tanı kültürdür.akut brucellozda kan kült.kronikte ise ki kült.yapılır.bruc.suis domuzlardan bulaşır. bru.melientis ise koyun ve keçilerden bulaşır.bruc.melientis en sık görülen ve en virülan brucella türüdür.malta humması'na neden olur.en sık kompl.om'dir.
  
  brucella abortus ineklerden bulaşır.ve mikroaerofilik'tir.(diğerleri aerobturlar)idrarla atılır.
  
  brucella da oksidaz+ üreaz+.
  
  brucella abortus %5-10 co2 iht.duyar üreyebilmek için.(n.gonerrea gibi)
  
  brucella ted.de streptomisin+tetrasiklin kull.ted.'si tek ilaçla olmaz.temel ilaç tetrasiklin .yanına rifampisin de eklenebilir.
  
  tam kan sayımında lökopeni ve lenfomonositoz vardır.ayrıca normokrom normositer anemi de görülür.blokan ab'lar sık görülür.(ayrıca sfilizde de fazla blokan ab vardır.)bu durumda prozon olayı olur.ab fazlalığından dolayı olur.dilüe edildikçe çökme artar.buna da prozon olayı denir.
  
  yersinia pestis.v ve w fakt.fagositoz'a karş.korur bakteriyi.veba ted.de streptomisin kull.veba sepsisi bubonik veba yada veba pnömonisine sekonder gelişir.sepsis sonucu menenjit gelişmişse ted.de kloramfenikol ver.pire ısırığı ile bulaşır.ve wayson boyası ile bipolar boyanır.
  
  yersinia 22 derecede hareketli 37 derecede hareketsizdir.
  yersinia psödotüberculosis'te aktut mezenterik lap.yapar ve apandisitle karıştırılır.sadece yersinia psödotuberculozis hareketlidir.diğerleri (özell.y.pestis)hareketsizdir.
  
  yersinia demir'i çok sever o nedenle kr.hemoliz durumlarında bakteriyemi yapar.
  
  yersinia'lar hla-b27 ile çapraz reax. verd.dolayı ank.spondilit yapabilirler.
  
  yersinia enterokolitica (inv.ishal yapar)ve listeria monocitogenes'te soğukta zenginleştirme yapılır.
  
  köpek,kedi ısırığı sonrası pasteurella multocida.spirillum minor fare ısırığı sonrası,eikinella corrodens te insan ısırığı sonrası en çok bulaşan etkenlerdir.
  
  kedi ısırığı sonr.olabilecek iki bakt.capnocytophaga ve pasteurella'dır.bunlardan capn.mikroaerofildir ama pasteurella ise fak.anaerobdur.
  
  francisella tularensis:tularemi yaparlar.artropod ısırmasıyla (kene)bulaşırlar.ve tavşanlardan da bulaşırlar.solunum yoluyla ve ülkemizde özell.sulardan yani gis yoluyla da bulaşabilirler.
  
  tüm dünyada en sık görülen tipi 1- ülseroglandüler tip'tir.ülser ve fistülize olabilen lap vardır.
  bu etken biyolojik silah olarak da kull.bu durumda en mortal tip olan 2- tifoidal tiptir.lap ve ülser olmadan sepsis olur.
  3-orofarengeal fom:bu ülkemizde en sık görülen form'dur.özell.sulardan bulaşlar olur.burada kriptik tonsillit'e benz.görünüm olur.aşırı derece şişmiş ve fistülize olabilen lap'lar vardır
  
  yani kriptik tonsillit'i olan ve lap'ları olan bir kişide penisilin ted.'e yanıt alınmazsa tularemi düşün.(ama orafarangeal tip)
  
  üremek için sistein lazım o ned.bcye agar kull.(tıpkı legionella gibi).ted. de ilk tercih streptomisin.ama doksisiklin ve kinolon da kull.
  
  listeria hem insanlarda hem de hayvanlarda düşük yapar.(brucella sadece hayvanlarda düşük yapar.)
• (bkz: ebola)
  (bkz: kuduz)
• (bkz: ruam)
  (bkz: brusella)
  (bkz: şarbon)
  (bkz: tularemi)
  (bkz: toksoplazma)
  (bkz: salmonella)
  (bkz: veba)
• insanlar ve hayvanlar arasında doğal olarak bulaşan enfeksiyon ve hastalıklardır. küreselleşme ve iklim değişikliğinin bu olaya etkisi büyüktür.
• hayvandan insana geçen hastalıklar için kullanılan terim.
  covid-19 da zoonoz bir hastalıktır. bugün yani 6 temmuz dünya zoonoz günü olarak kutlanır. pasteur’un ilk kez kuduz aşısını denediği gündür bu gün.
• zoonoz, omurgalı hayvanlardan insanlara geçen herhangi bir enfeksiyon hastalığını tanımlayan terimdir. ülkemizde bizzat veteriner hekimleri tarafından üretilen ve yapılan aşılarla bu hastalıklara karşı önemli mücadeleler yapılmaktadır. işin ironik yanı ülkemizde veteriner hekimleri sağlık çalışanı sayılmamaktadır.
  
  birçok ağır ve önemli hastalık bu kategoridedir. ayrıca 200 den fazla zoonoz hastalık bulunmaktadır. başlıca önemli zoonoz hastalıklar şu şekildedir.
  
  1-covid-19
  2-kuduz
  3-tüberküloz
  4-brucella
  5-anthrax
  6-tularemi
  7-kuş gribi vs.
  
  sığır, koyun gibi çiftlik hayvanlarından kaynaklanan zoonoz hastalıkların yanında kedi, köpek tavuk, kuş vb. kanatlı hayvanlar, maymun, fare, yarasa vb. yabani memeliler ve tavşanlar gibi pek çok hayvan türüne ait zoonoz hastalık, insanlara bulaşarak ciddi sorunlara neden olmaktadır.
  
  zoonoz karakterli hastalıklardan bazıları tedavi edilebilir olmasına rağmen bazıları ise sadece koruyucu aşılamalar ile önlenebilen hastalıklardır ve insanlar içinde ciddi tehlike oluşturabilmektedir. bu gün tüm dünyada hem insan hemde hayvan sağlığı için büyük önem taşıyan brusella ve kuduz buna en iyi örnektir. zoonoz hastalıkların bulaşması hastalığın etkenine bağlı olarak farklı yollarla olmaktadır. ancak genel olarak bulaşma temas, solunum veya ağız yolu ile olmaktadır. tüm bulaşma yollarında asıl olan ortak nokta etkenin taşınmasıdır. hastalık etkeni bulaşık enfekte gıdaların alınması sonucu insanlara geçebileceği gibi ısırma ve tırmalama sonucu kan yolu ile de bulaşma olabilir. örneğin kuduzun bulaşabilmesi için mutlaka ısırık, tırmalama vb. nedenlerle oluşan açık bir yara olmalıdır. aynı durum brucella enfeksiyonlarında da söz konusudur. bulaşma yollarından biri olan deri yolu ile bulaşma ancak deri üzerinde çizik, çatlak gibi açık bir yaranın varlığında mümkündür. zoonoz hastalıklardan nasıl korunabiliriz? korunma için her şeyden önce etkenin veya hastalık kaynağının bilinmesi gerekir. bunun dışında önemli olan diğer bir konuda bulaşma yollarının bilinmesidir. zoonoz hastalıkların gerek hayvanlar arasında yayılmasını, gerekse insanlara bulaşmasını önlemek için koruyucu olarak yapılan aşı, ilaçlama, iç ve dış parazitler ile mücadeleye önem vermek gereklidir. brusella ve kuduz gibi tedavisi olmayan bazı zoonoz hastalıkların varlığı koruyucu hekimliği ön plana çıkarmaktadır. bu amaçla spesifik hastalıklara karşı geliştirilen aşı uygulamaları halen tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de en etkin yöntem olarak kullanılmaktadır. bu nedenle veteriner hekimler zoonoz hastalıkların insanlara bulaşmasında bariyer görevi görür. kuduz, brucella, anthrax gibi çok ciddi hastalıklar hayvanların aşılanması sonucu yani koruyucu hekimlikle önlenmeye çalışılmaktadır.