yanlışlanabilirlik ^*

• bilimde, önermelerin yanlışlanabilme niteliği, popper'in "bilimle" "sözde - bilimi" ayırmada kullanılmasını önerdiği ölçüt....
• doğru birdir.
  
  doğruyu yanlışlayabilecek şey ise insandır. insan psikolojisinin karmaşası içerisinde bilimsel doğrulardan ziyade, psikolojinin gerektirdiği olabilir.
• bilimsel cevrelerde en sik yanlis kullanilan kavramlardan birisi*; bakin sozluk gibi ortamlara hic bulasmiyorum bile.
  
  birisinin bu kavrami dogru anlayip anlamadigini merak ediyor iseniz ona;
  
  "herseyi acikladigini iddia eden bir teori yanlislanabilir olabilir mi?" diye sorun; kafasi calismayan birisi ise sacmalayacak kafasi calisan ama bu soruyu daha once dusunmemis birisi ise, bir sure sessiz kalacak ardindan bir aydinlanma yasayacaktir.
  
  not: her ufuk acici soru gibi bu sorunun da cevabi sadece evet ve hayirdan ibaret degildir.
  
  * bir digeri icin (bkz: tamsizlik teoremi) ya da turkceye yanlis cevirilmis hali ile (bkz: eksiklik teoremi)
• bi' önermenin, başka biri tarafından check ve kontrol ve test edilebilitesidir.
  
  örneğin, dışarıda yağmur yağıyor dersem, başka biri bunu gözlemleyebilir ve; pencereden kafasını uzatarak, evet yağıyor veyahut hayır yağmıyor diyebilir.
  
  veya izmir'de çay, rize'ye göre veya kurufasülye izmir'de rize'ye göre daha iyi kaynar ve lezzetli olur. çünkü saf su deniz seviyesinde 100 celcius derecede kaynar; daha yüksek rakımlarda kaynama noktası düşer. başka biri bunu test edebilir.
  
  ancak biri çıkarda tanrı var der ise; tanrı olsun veya olmasın; bunu ne yanlışlanabilirdir, ne de doğrulanabilir.
  bilimsel önerme değildir.
• yanlışlanabilir olmayan önermeler pseudoscience'a girer.
  
  "odada hiçbir şekilde gözlemlenemez bir sürü çıplak zeki müren var" önermesi yanlışlanabilir değildir. bu yüzden bilim kategorisinde değerlendiremeyiz.
  
  ama, "beş vakit namaz kılan insanlarda bel fıtığı olmaz" gibi bir önerme yanlışlanabilirdir. bunun hakkında deney yaparak ilgili önermenin yanlış olduğunu gösterme şansınız vardır.
  
  aynı zamanda, "5 metre yükseklikten serbest düşüşe bırakılan elmaların hepsi yere düşer" de yanlışlanabilir bir önermedir. bir tane elmanın beş metre yükseklikten serbest düşüşe bırakıldığında düşmediğini kanıtlamanız bu iş yeterlidir. eğer bunu bir sürü kez deneyip, yanlışlayamadıysanız, o önermeyi bilimsel olarak doğru kabul edebilirsiniz; ta ki biri yanlışlayıncaya kadar.
• bilmediğiniz bir argümanla karşılaşıldığında başvurulacak ilk kontrol noktası. zırva olduğundan şüphelendiğiniz argüman yanlislanabilir değilse gönül rahatlığı ile "yanlış bile değil" deyip, deal with it havalarında ortamı terk edebilirsiniz.
  konu ile ilgili güzel bir soz icin maddox reyis in zamaninda dedigine kulak verelim:
  “ıf you can't test your theory, it's probably bullshit."
• her şeyi ama her şeyi yanlışlayacak ve eksik, hata, yetersizlik gördüğün -genellikle uzmanlık alan(lar)ının içerisinde bulunduğu- nüanslara muhalif olacaksın.
  
  rasyonel kritisit akılcı gelişim böyle sağlanır.
  
  bir dünya görüşün, siyasi partin, hayat görüşün, tezin vs. mi var? salt yanlışlama üzerinden gideceksin ki, “gerçek” (?) dediğimiz şeye ulaşmaya yaklaşmaya çalışalım.
  
  onu (fikrini) doğrulayan(lar)ı değil, yanlışlayan argümanları ve gözlemleri inceleyeceksin.
  
  doğa bilimlerinde kuantum ve yeterlilik konusunda çok yetersiz olsa da, formal-sosyal bilimlerde en iyi metot bu (şimdilik).
  
  bu entry kemâl atatürk, celâl şengör, imre lakatos ve karl popper'in 1927-1935-2011 yıllarında yaptıkları tanımlamalardan yola çıkarak yazılmıştır.