weimar cumhuriyeti

• 1933 yilinin buyuk ekonomik krizine neden olarak naziler'in onunu acan hukumet.
  versay antlasmasini'n limitlerini zorlayarak yaptiklari 3 kucuk, sirin savas gemisiyle sempatimi kazanmislardir.
• demokrasiyi koruyamamis cumhuriyet. hatalarindan almanya ders cikarmis ve 49 sonrasi anayasasini ona göre düzenlemis, sistem karsiti partilerin (bkz: nazi) meclise girmesini engellemek icin %5 baraj koymus.
• tesadüfen ilan edilmiş cumhuriyettir.1.dünya savaşının bitmesi akabinde kayzer tahtından indirildi, krallık dağıldı ve merkezi hükümet ilan edildi.başına da kayzerin varislerinden prens max von baden başbakan tayin edildi.fakat militarist tabanın baskıları üzerine prens istifa etti, sosyal demokrat hükümet de philipp scheidemann 'ın liderliğinde berlin reichstag'da toplandı.ne yapacaklarına dair bir fikirleri yoktu.scheidemann sosyalistlerin lideri olmasına rağmen, sosyal devrimden nefret ederdi.fakat iktidara ortak olmayan berlinin büyük sol grupları ihtilal istiyorlardı, ilk önce genel bir grevle başkenti felce uğrattılar ardından, siyasi belirsizlik durumundan faydalanıp sovyet cumhuriyeti ilan etmek için birkaç sokak ilerden reichstag'a ilerlemeye başladılar.binadaki sosyal demokratlar haberi alınca şaşkına döndüler.ihtilal yanlısı sosyalist grubu ikna etmek için bir fikirleri yoktu.zaman ilerleyip büyük bir kalabalık aşağıda toplanınca scheidemann yerinden fırladı, balkona çıktı ve o anda aklına gelmiş gibi cumhuriyeti ilan ediverdi.
• taze bir demokrasi nasıl piç edilip diktatörlük haline sokulur, bunun bire bir örneğidir. cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleşen olaylar özetle:
  
  11 kasım 1918: imparator yurt dışına kaçar, ateşkes imzalanır.
  
  ocak 1919: komünist ayaklanmaları başarısız olur.
  
  19 ocak 1919: anayasa meclisi seçimi; spd %38 oy alarak kazanır.
  
  13 şubat 1919: ilk parlamenter hükümet kurulur.
  
  nisan 1919: bavyera'da komünist devrimi başarıya ulaşır. (bkz: münih sovyet cumhuriyeti)
  
  28 haziran 1919: versailles antlaşması imzalanır.
  
  13 temmuz 1919: weimar anayasası tamamlanıp yürürlüğe sokulur.
  
  mart 1920: wolfgang kapp berlin'de darbe girişiminde bulunur.
  
  nisan 1920: ruhr bölgesinde iç savaş çıkar.
  
  6 haziran 1920: seçimlerde milliyetçiler aşırı sağa yönelir, aşırı sağ partiler %15 oy alır. bağımsızlar yüzünden oy kaybeden spd güçten düşer.
  
  1920-21: polonya, yukarı silezya'yı işgal etmeye çalışır.
  
  11 ocak 1923: fransa, ruhr bölgesini işgal eder. 100.000 civarında alman memur bölgeden sürülür. almanya boyun eğmek zorunda kalır.
  
  temmuz 1921: adolf hitler nsdap'ın başına geçer.
  
  24-25 ekim 1923: hamburg'da komünist isyanı başlar, bastırılır.
  
  kasım 1923: saksonya ve thuringia'da sol koalisyonlar yönetime gelir.
  bavyera ordusu, ruhr olayları yüzünden isyan edip berlin'e yürüme tehdidinde bulunur.
  sturmabteilungen (sa) kurulur.
  hiperenflasyon. ekonomi çöker
  birahane darbesi. adolf hitler tutuklanır.
  
  1 nisan 1924: adolf hitler 5 yıl hapis cezasına çarptırılır.
  
  ekim 1924: dawes planı uygulamaya konulur, ekonomi toparlanmaya başlar.
  
  7 aralık 1924: reichstag seçimleri. ılımlılar kazanırken aşırıcılar zayıflar. spd tekrar güçlenir.
  
  20 aralık 1924: adolf hitler serbest bırakılır.
  
  28 şubat 1925: spd lideri ve cumhurbaşkanı friedrich ebert ölür. milliyetçiler yeni seçimde büyük saygınlığa sahip olan ve monarşiyi açıkça destekleyen paul von hindenburg kozunu oynayıp seçimi kazanırlar.
  
  1925 sonbaharı: ekonomik ve endüstriyel resesyon.
  
  1927: junkerler ve ruhr sanayicileri, 80. yaşının anısına uzun zaman önce temlik edilen aile malikanesini hindenburg'a hediye ederler.
  bu arada ekonomi toparlanmaya devam eder, üretim 1913 seviyesine çıkar. junker aileleri mülkiyet haklarını korurken, anayasanın meşruluğunu kabul eden milliyetçiler meclise dahil olur.
  
  mayıs 1928: reichstag seçimleri. sol güçlenirken sağcı ve ılımlı partiler zayıflar. nsdap mecliste 12 sandalye ile yer alır. herman müller spd önderliğinde bir koalisyon kurar. ekeonomi seçimden sonra yeni bir yavaşlama dönemine girmiştir. adolf hitler bu dönemlerde sağ kesimin geneli üzerinde söz sahibi olacak kadar güçlenmeye başlamıştır.
  
  27 mart 1930: müller kabinesi ekonomik sorunlar yüzünden istifa eder.
  sonrasında brünning yeni bir hükümet kurar fakat anayasayı ihlal ederek ülkeyi kararnamelerle yönetmeye başlar. ekonomik sorunlar klasik tasarruf önlemleri ve versailles borçlarının ertelenmesi yoluyla aşılmaya çalışılır.
  
  haziran-ekim 1930: brünning kabinesi güven oylaması sonucu düşer. yenilenen seçimlerde liberaller tamamen yenilgiye uğrar; nsdap artık mecliste 108 sandalyeye sahiptir.
  
  8 aralık 1931: parti amblem ve sembollerinin halka açık yerlerde taşınması yasaklanır.
  
  10 nisan 1932: paul von hindenburg tekrar cumhurbaşkanı seçilir. adolf hitler alman vatandaşı olur.
  
  4 haziran 1932: franz von papen şansölye seçilir, reichstag dağıtılıp aşırı sağ politikalar uygulamaya konulur.
  
  14-15 haziran 1932 : amblem ve sembol yasağı devlet düzeyinde kalkar. başta nsdap ve kdp olmak üzere çeşitli partiler arasında sokak çatışmaları yaşanmaktadır. ülkenin bir çok yerinde anarşi başlar. çatışmalar yaz boyu sürer ve arkasında yüzlerce ölü bırakır.
  
  temmuz 1932: almanya, büyük britanya'nın liderliğindeki silahsızlanma konferansından çekilir.
  reichstag seçimleri. nsdap %37 oy alır.
  
  13 ağustos 1932: adolf hitler şansölyeliğe aday gösterilir fakat hindenburg tarafından reddedilir.
  
  14 eylül 1932: savaş tazminatı ödemeleri tamamen durdurulur.
  
  ekim 1932: yüksek mahkeme prusyalı muhafazakar eski üyelerini görevlerine iade eder.
  
  3 aralık 1932: kurt von schleicher şansölyeliğe atanır, adolf hitler kabinede yer almayı reddedip birlik sağlanmadığı halde intihar edeceği tehdidinde bulunur.
  
  16 aralık 1932: almanya'nın silahlanma yasağı kaldırılır.
  
  28 ocak 1933: kurt von schleicher istifa eder, adolf hitler şansölyeliğe atanır.
  
  27 şubat 1933: reichstag yangını.
  
  28 şubat 1933: adolf hitler'e olağünüstü yetkiler verilir. bu sıralarda ilk toplama kampı ornienburg'da kurulur.
  
  5 mart 1933: reichstag seçimi. nsdap ezici çoğunluğu ele geçirir. sol kanat komünistler dahil meclisten dışlanır.
  
  8 mart 1933: alman sendikalar federasyonu merkezi, başını herman göring ve franz von papen'in çektiği naziler tarafından basılıp üyeleri pasifize edilir.
  bu olaydan sonra sendikalar nsdap ile bağlarını koparıp spd'ye yaklaşır.
  
  31 mart 1933: alman eyaletleri otonomilerini kaybeder.
  
  26 nisan 1933: gestapo kurulur.
  
  mayıs 1933: nsdap'a yeni üye alımı durdurulur.
  bir çok sendika lideri tutuklanır, bağımsız sendikaların mallarına el konulur.
  reich toprak mirası yasası çıkar.
  işçi kayyumlukları kurulur.
  kpd'nin mal varlıklarına el konulur.
  
  22 haziran 1933: spd kapatılır.
  
  temmuz 1933: yeni partilerin kurulması yasaklanır.
  ırsi hastalıkları önleme yasası çıkarılır.
  
  12 kasım 1933: baskı ve terör altında halk güven oylaması yapılır, sonuç %93 nazilerin lehine çıkar.
  
  1934-1937: ekonoımi güçlenir, silahlanma hızlanır, müttefiklerden kopma kesinleşir.
  
  30 haziran 1934: uzun bıçaklar gecesi. ernst röhm ve diğer sa önderleri öldürülerek sa bir gecede tasviye edilir.
  
  2 ağustos 1934: paul von hindenburg ölür, adolf hitler bütün yasama yürütme ve yargı güçlerini elinde toplar.
  
  16 ağustos 1935: zorunlu askerlik geri gelir.
  
  14 kasım 1935: reich vatandaşlık yasası çıkarılır.
  
  10 şubat 1936: toplama kampları ss kontrolüne geçer.
  
  ekim 1936: reich homoseksüellik ve kürtajla mücadele ofisi açılır.
  
  9 kasım 1938: kristallnacht
• bundan bi sene önce teve'de gerçekleşen tartışma programında osman can ve sabih kanadoğlu hararetli bi tartışma içindeydiler. konusunu ve -tam olarak- tarihi hatırlamıyorum. teve kanalı habertürk'tü sanırsam. sabih kanadoğlu almış eline sazı, "weimar şöyle süper, böyle demokratik" türküsünü çığırıyordu. osman can da durur mu? at sopayı weimar'a. ben bu iki kanaat teknisyeninin kör dövüşüne daha fazla dayanamadım. hemen kapattım. kapat gitsin. aynı günlerde sözlüğe geldim. ayağımın tozuyla akp ideolojisi başyapıtını da o zamanlar okumuştum sanırım. sonra iyice koptum ve "bu ülke" ile uyuşmazlığımı belgeledim.
  
  ne diyorum lan ben böyle? siz de uyarmıyorsunuz, yazıklar olsun hepinize. bi süre, weimar kafamı kurcaladı ama benim. neydi hakkaten weimar? bi saniye. şimdi bi sütlü kahve yapıp, öyle devam edeceğim.
  
  [tık tık tık, "naber gelmiyo musun eve", "iyi taam", şaangıır, "hay si...", froşşşşş, "lan gene taşırdık", vici vici vici]
  
  geldim. efenim, öncü rolünü sosyal demokratlar üstlenmesine rağmen, cumhuriyet rosa luxemburg ve karl liebknecht'in kanları üzerine kurulmuştur. evvela bunu belirtmek lazım. sosyal demokratların ise, devrimi bastırmadaki dayanağı freikorps olmuştu. cumhuriyet'in öz evlatlarıydı onlar. bolşevikler ve spartakistler arasında önemli derecede farklılıklar vardı; lakin kan damlamıştı işte.. sosyal demokratların "antifaşist" örgütü eiserne front ile posterler hazırlasın utanmadan -neye yarar? spartakistlerin mirasçısı komünistler ise, 1932'de naziler ile berliner verkehrsbetriebe grevi düzenlesin. akmayan kanlar bi süre donsun. bu mudur yani?
  
  aslında budur. 1929 bunalımının getirdiği derin çöküntü, zaten temelleri çürük cumhuriyeti üçüncü rayh'a götürmenin gerçek tarihselliği bu olmayabilir, gene de tarihin spotları kulağımızda çınlıyor. değerler erozyona uğramıştı ya da ortada aslında değerden bahsetmenin bi "değeri" de yoktu. ve şu söz çarpıyor: "hitler, almanya'nın kaderiydi, kaderden kaçamazsınız."
  
  peki tayyip, bizim weimar'ın kaderi miydi? ya da pkk? ya da dersim katliamı? ya da ülkücüler? ya da ergenekon? ya da hayata dönüş? ya da özal? ya da mdd? bunlar basit bi benzetme yoksam? bilemiyorum. mustafa bayram mısır, bi makalesinde meşruiyetten cumhuriyete kapitalizme prusya tipi geçiş yaşandığını belirtmişti. bi burjuva demokratik devrim yaşanmamıştı. ama ne kadar "ilerlemeci" değil mi?? gene de benzerlik mühim. cumhuriyet ideali için mustafa suphi ve 14 yoldaşının katledilmesi gerekiyordu. bu değerler erozyonunun başlıca olaylarından biri olarak hafızalara kazılması şart. 27 mayıs ile devam etti ve artık odağında akape olan süreç başlattı. metrekare başına en az 25 kanaat teknisyeni düşen bi ülkede bizim weimar'ın kaderi neydi sizce? ne olacak?
• şeytan ayrıntıda gizlidir sözünü tescilleyen devlet. weimar cumhuriyeti demokratik bir cumhuriyet olarak kurulmuş ve belki de o zamana kadar görülmüş en özgürlükçü anayasa olan weimar anayasası kaleme alınmıştı. ancak, anayasanın 48. maddesi alman devletinin kamu güvenliği ve düzeni bozulduğunda veya ciddi tehlikeye düştüğünde, cumhurbaşkanına anayasanın temel özgürlükleri içeren 114,115,117, 118,123, 124 ve 153 nolu maddelerini askıya alma hakkı tanıyordu. (tabii bu tanımı yorumlamak cumhurbaşkanın subjektif bir yetkisiydi).
  
  cumhurbaşkanı hindenburg'un bu yetkiyi kullanması, aslında hiç sevmediği başbakan hitler'in önünü açmış, hitler bu maddenin özgürlükleri kısıtlama ile ilgili kısmını istismar etmiş ve 1933'ten itibaren ülkede nazi rejimi tesis etmiştir. hindenburg öldükten sonra ise gleichschaltung'u ilan ederek ederek cumhurbaşkanlığı ile başbakanlığı şahsında birleştirmiş ve ülkenin tek lideri olmuştur.
  
  tek başına sebep gösterilemese bile, aslında anayasa da bir detay gibi gözüken 48. madde almanya'yı nazi rejimine sürüklemiştir.
• weimar cumhuriyeti dönemi almanya'nın en özgür dönemlerinden birisi olmuştur. bu özgürlüğü kullanan hitler şansölye seçilmiş, ardından da faşizme direk geçiş yapmıştır. bu durum almanya'nın sonderweg'inde (modenizme geçiş yolu) yanlış bir dönüş olarak görülür. bu yanlış dönüş milyonlarca cana mal olmuştur. kesinlikle incelenmesi ve dersler çıkarılması gereken bir dönemdir.
• 1. dunya savasi gazisi dilenirken
  berlin, 1923
• bu dönemde yaşanılan hiperenflasyon sonrası markları^* duvar kağıdı olarak kullanan bir zat-ı şahanenin evi: http://i.imgur.com/kyq2gly.jpg
  
  kaynak: 1 kasım 1931 tarihli akşam gazetesi, 6. sayfa
• birinci dünya savaşı'ndan sonra almanya ağır şartlar içeren bir antlaşma imzalamıştır. imzalandıktan sonra almanya'da bir cumhuriyet ilan edildi ancak çok işlemedi. çünkü neredeyse her gün dört yanında isyanlar çıkıyor biri devrim yapıyor, biri yahudiye saldırmış yok o komunistlerden dayak yemiş vs...
  
  bu arada artan enflasyon, açlıktan kırılan bir halk vardır.
  
  ayda bir hükümetler değişiyor, kolisyon yapılıyor yani demokraside sağlam değil.
  
  hal böyle olunca nsdap iktidara geliyor ve nazi almanyası kurularak diktatörlüğe geçiliyor.