citizen science ^*

• madem sözlükler her boku biliyor, buyursunlar psikologlar, toplum-bilimciler, siyaset-bilimciler verilerini ya da tezlerini buralarda paylaşsın, görücüye çıkarsın. ama hazırlıklı olsun kalıbına uydurulmuş bir orospu çocuğu ya da "erkek olsan zirveye gelirsin, zaten duyduğuma göre ibne gibi dar kot pantolon giyiyormuşsun vurdurmak istiyorsun içten içe" ile karşılaşabilir. hem demedi mi sahip, rağbet görmüşlüğün verdiği şımarıklıkla "11 yıl önce saçmalıyorduk, şimdi gündem belirliyoruz" diye? buyursun gelsinler buraya. sözlük artık bilimin rotasını da belirlesin, belirlemesin de, en azından hırpalasın biraz. bilim hırpalamasyona dayanan tikel bilgi kategorizasyonundan öte bir şey değildir.
  
  tamam da nereden esti? efendim bana bunu düşündüren, "kapalı kapılar ardındaki laboratuarlarda, gözlerden uzakta yapılan bilimi sanal alemde görücüye çıkaralım ve bir nevi denek fareler gibi, bloggerları kuramsal açıdan denetleyici kılalım, belki içlerinden pek yetkin bilimadamlarının göremediği incelikli noktaları görebilecek einstein'lar çıkar, kimbilir" demeye getiren alice bell namlı guardian yazarının "citizen science still needs specialism" başlıklı yazısı oldu. biz de, sanal alemin bizim payımıza düşen kısmında sanal siyaset meydanları (meydanları dolduruyoruz beyler), ceviz kabukları (vitamini kabuğunda), sansürsüzler (iki haftada bir evolüsyon tartışması koşuluyla), teketekler (meyil bombardımanı var sayın seyirciler), 32. günler (hey gidi günler hey) oluşturup tezleri tartışmaya açabiliriz. hazır adını da koymuşlar citizen science diye, biz de "citizen social science(s)" ya da "citizen socio-political-cultural science(s)" deriz, hem tezi olup da jüri önüne çıkarmaya korkan korkak akademisyenler sanal eleştirilerle kaşarlanarak bağışıklık kazanır, hem de yığınla internet çocuğu ciddiye alındığını düşünüp sanal da olsa toplum mühendisliği oyunlarının bir parçası olur, mutlu olur, canım benim. ya da işe yarıyor olmanın verdiği haz bile yeterlidir belki.
  
  illa eleştiri getirilecek diye de bir şey yok, oylama usulü de olabilir. mesela biri der ki, "hakkari çevresinde ohal şartları oluşmuştur, argümantasyonumu buyrun, üç entiride açıklıyorum:...", beyler beyenler toplanır oylarlar, böylece bir nevi kamuoyu yoklaması tadı yakalarlar. onaylayanlar şukela, çekimser olanlar :o, reddedenler-sakıncalı görenler çok kötü verir. "gerekirse savaşırım!" diyenler için özel orospu çocuğu butonları da yapılabilir, nasılsa kod kolay bir şey, masraf olmaz. tabi ben sosyal bilimler ve edebiyat fuckültesi adamı olduğum için hemen citizen socio-science fikrini itekledim, yoksa isteyen fen bilimlerindeki tezlerini de tartışmaya açabilir. fizik öğretmen adayları atanana dek yaş kemale eriyor, boşa geçirmemiş olurlar zamanlarını, etüt olur.
  
  ortam müsait yavrularım. öğretmen atanamıyor, tezler uzuyor, işler bulunamıyor ama maşallah sözlükten geçilmiyor internet camiamız, her köşe başında bir sözlük (internet kaaveanesi- gençler internet köşelerinde dumanaltı oluyor artık). her birini farklı laboratuarlar gibi düşünün ama öyle beyaz önlüklü değil hiçbiri. zaten citizen science kavramının merkezinde bu anlayış yatıyor yani beyaz önlüklü olmayan, cehel insanlar da baksın kendi açılarından belki "allah söyletti" kabilinden bir damar yakalarlar, mantık bu. hatta sözlükler de cehel diyemeyeceğimiz kafa gücüne sahip maşallah, farklı sahadan yığınla kafa her an science yapmaya hazır, vakit çok çünkü, hatta vaktin önemi yok sözlüklerde. yirmi-dört saat açık laboratuar gibi sözlükler ya da bir kafes! atın kafese tezinizi, yedi gün yirmi dört saat avını, yemini parçalayan aslan gibi, ayı gibi canına okurlar, farklı ayılar ve aslanlar avları çekiştirir, daha çok kaşarlanmış olan ötekini kafes demirlerine öteler, ayar mekanizmasının ve salt altta kalmış gibi görünmeme adına girilmiş çöp entirilere aldığı şukelalarla zaferini kutlar. her bir taraf, kafaların çarpıştığı sözlüklerle dolu, alice bell ince bir kadın olduğu için (bununla ne alakası varsa artık) "blogger'lara getirin bilimi!1" diye ünlemliyor, ben ise "sözlüklere getirin!!1" diyorum, nasılsa kafa gücü mevcut, boşa gitmesin paraguay uruguay slovenya slovakya maçını yorumlayacağına ya da sırf zizek oralı diye, world cup'ta onun ülkesini tuttuklarını belli edeceklerine, değil mi ama? bu kadar zeki insan evladını başka hiçbir laboratuara sığdıramazsınız. gelin sosyo-kültürel-politik tezlerinizi burada tartışmaya açın, varsın bir kısım size "orospu çocuğu" desin, no problem, sözlüklerde orospu çocuğu olmak bir lütuftur, herkes olamaz.
  
  her yer sözlük deyince aklıma geldi, yazmasam olmaz. bakın arkadaşlar, her yer sözlük artık, o sözlük, bu sözlük, şu sözlük, atina'da da bir dönem böyle olmuş. yani her yer sözlükle dolmamış tabi ki, her yer farklı felsefe ekollerinin zaptettiği bahçelerle dolmuş, inanmazsınız ama olmuş! kimdi, diogenes miydi tam hatırlamıyorum, bir yunan kafası bundan şikâyet ediyordu, "bütün bahçeleri felsefeciler kaptı, gece gündüz felsefe yapıyorlar, hıyar yetiştirecek bahçe kalmadı lan" diyor adam, vallahi de diyor, billahi de diyor, kaynağı sonra eklerim. her yerin sözlük olması da buna benziyor galiba. alice bell tabi ki habersiz bizim sözlük kavramından, o masumca blogger'lara yönlendiriyor ama benim gözüm açık, ben sözlükçülere gönderiyorum bilimi, çünkü onlar her yerdeler! her yerdeyiz, her şekildeyiz! denesinler, deneriz! her görüşü her şekilde ele alsınlar, alırız!
  
  yapılmadık şey değil, yabancısı değiliz. gâvur bloggerlarına benzemez burası, sirkeci çocukları var burada, eminönü esnafı, bağcılar dokumacısı, zeytinburnu varoşları. akıllar itinayla alınır. "bence çomski saçmalıyor!" denir sözlüğün arka sokaklarında, "tarski'nin t şeması götüm gibi" denir ardından bir progressive gece şiiri patlatılır. belirlenmiş evrensel standarda göre hareket eden akademianın rotasına çomak sokulur burada. alice bell "belki blogger'ların içinde einstein'lar vardır", diyor, sözlüklerde ise herkes einstein'a adam haklı beyleri sokuşturacak yetkinlikte beyne sahip. zaten yapılagelen bir sözlük şeyi bu, illegal diyemesek de, tez jürisi gibi hareket ediliyordu zaten üstü örtük olarak. örtüsünü kaldıralım isis'in, sözlükleri ciddiye alıp tez jürisi kılalım. bunu deneyelim, ne kaybederiz ki? her yer sözlükse, her yerde fikir münakaşası varsa, bunu hayırlı amaçlarda kullanalım. güneş enerjisi gibi, nasılsa her sabah doğuyor! boşa doğmasın, su akıyor değirmen döşeyelim, hiçbir şey boşa gitmesin, hiçbir keskin zekâ kullanılmadan sandığa konmasın. en azından evlenene kadar her parlak zekâ bilgiyi sadece bilginin kendisi için sevdiğini kanıtlama imkânına erişsin, sonra para için de şey yapabilir. neyse sıkıldım, alice'in çağrısıyla entiriyi öteliyorum, parantez içi bana ait, kadına mail "sen ne demek istiyorsun lan!!" demeyin.
  
  "bring (science) on the bloggers, do. some of them are very clever. but you have to admit that they are also a bit weird." (belki veyird olabilirim ama asla onursuz değilim!)
• su kelimeyi biraz aciklamaya calsayim;
  
  h+ summit "rise of the citizen scientists" konferansinin basinda soyle bir tanim gecmis idi;
  
  bilim projelerini uc e ayirabiliriz.
  
  1. buyuk projeler.
  
  genllikle arkasinda devletlerin durdugu, bilimsel altyapisi hazir oldugu halde teknolojik alt yapi sorunlari isin asil zorlugu olan; buyuk paralar harcanan projeler.
  
  apollo progarami, cern, human genome project v.b.
  
  2. ana akim bilim.
  
  bu ise genellikle arastirma enstituleri ve universitelerde uretilip akademik dergiler araciligi ile dagitilan, ulke amerika ise butcesi birkac milyon dolari asmayan genelde $10 000 - $500 000 dolar harcanarak yapilan bilim.
  
  3. citizen science
  
  genelde akademik dergi formati ciddiyetinde olmayan kendi icinde denetimsizlik dolayisi ile hatalar barindirabilen, entellektuel ve teknik birikimi olan kisilaerin garajlarinda yaptiklari bilim ve teknoloji
  
  cok bilimden sayilmasa da windows, facebook gibi internet siteleri bu tarz calismalarin sonuclari, ayrica kendisi akademik bir kisilik olsa da douglas hofstadter in calismalari bu tarz bilime cok guzel ornekler. bir diger onemli ornek ise antony garrett lisi nin gelistirdigi "an exceptionally simple theory of everything" calismasi.
  
  neyse gelecekte citizen science denilen seyin, ana akim bilimin yanina ortak olacak kadar guclenecegi dusunuluyor.
  
  ne de olsa yarin hepimiz garajimizda degisik isler yapan bakteriler tasarlayabilecegiz, ama oncelikle bir garaj sart.
• ekoloji ile ilgili araştırmalarda başvurulacak verilerin toplanmasında faydalı olabilen uğraş. yaygınlaştırılabilir metodları benimseyerek akademik uzmanlığı olmayan dallarda araştırma yapan ve veri toplayan vatandaşların bir araya geldiği platformlar, veritabanları ve organize etkinlikler mevcut. örneğin kuş gözlemciliği citizen science temelli harika bir hobi.
  türkiye'de de yapılan düzenli etkinlik:
  (bkz: kış ortası sukuşu sayımları)
  baağzı platformlar:
  (bkz: trakus) kuşlar
  (bkz: trakel) kelebekler
  (bkz: tramem) memeliler
  (bkz: kuşbank) (uluslararası olarak cornell'in e bird uygulaması)
  (bkz: doğa kaşifi) bitkiler için tema'nın gözlem raporlama uygulaması