tadeusz kosciuszko

• (1746–1817) polonya, litvanya, belarus ve amerika'da askeri basarilarindan dolayi kahraman ilan edilmis. varsova'da askeri okulu bitirdikten sonra fransa'da egitimine devam etmis. 1776'da amerikan'in bagimsizligi icin yapilan savasta yer almak icin amerika'ya gitmis. 1776'da polonya ordusundaki gorevine geri donmus. 1794'te polonya'nin rusya'ya karsi ayaklanmasini komuta etmis. fakat esir alinmis ve ayaklanma bastirilmis. boylece polonya rusya'ya baglanmis. 1796'da car paul'un istegiyle serbest birakilmis. thomas jefferson'in yakin arkadasi olan tadeusz kosciuszko amerika'ya iltica etmis. 1798'de yazdigi vasiyetinde amerika icin verdigi her seyin kolelerin ozgurlestirilmeleri ve egitilmeleri icin harcanmasini istemis.
• 4 şubat 1746 doğumlu andrzej tadeusz bonawentura kosciuszko, hem amerikan bağımsızlık savaşı'ndaki rolü, hem de anavatanındaki ulusal bir ayaklanmaya ettiği önderliği ile ünlü, polonyalı subay ve devlet adamı, gerçek bir lider.
  
  kendisi hakkında, özellikle amerikan bağımsızlık savaşı'ndaki ve polonya ayaklanması'ndaki önemli rolü ile hayatı için daha detaylı bir entry daha ekleyeceğim ama öncelikle, ayak üstü kısa bir değinelim;
  
  erken dönemi
  kosciuszko, asil kökenli bir ailenin çocuğu olarak, şubat 1746'da, büyük litvanya dükalığı'na bağlı brest-litovsk voyvodalığı'ndaki mereczowszczyzna malikanesinde doğdu. lubieszów'daki piarist kolejinde ve varşova'daki askeri akademide eğitim gördü. 20 yaşındayken, polonya'nın varşova kentinde bulunan corps of cadets'ten^* mezun oldu. kosciuszko’nun olağanüstü yetenekleri, kendisini askeri ve sivil mimarlık ile çizim eğitimi alması için paris’e gönderen kral ii.stanislaw augustus poniatowski'nin dikkatini çekmişti. 1774'te eve döndüğünde, leh general józef sosnowski'nin kızlarına çizim ve matematik dersleri verdi; kızlarından biri olan ludwika'ya aşık oldu. bu büyük aşktaki tutkusu, devrimci kişiliğini yansıtıyordu ve ludwika ile kaçmaya çalıştı ama başarısız oldular.
  
  amerikan bağımsızlık savaşı
  ludwika’nın babasının gazabıyla karşı karşıya kalan kosciuszko, fransa’ya kaçtı. amerikan devrimi'ni duyan kosciuszko, amerikan davasına sempati duydu ve insan haklarının savunuculuğu için birkaç fransız subay ile birlikte 1776’da amerika’ya, pierre-augustin caron de beaumarchais'nin yardımı ile yelken açtı. 30 ağustos 1776'da kosciuszko, ikinci kıta kongresi'ne katıldı ve ertesi gün kıta ordusu'na atandı.
  
  kosciuszko'nun ilk görevi, delaware nehri kıyılarını korumak ve ingilizlerin nehri philadelphia'dan geçmesini önlemek için new jersey'deki fort billingsport'ta tahkimat kurmaktı. başlangıçta benjamin franklin'in emri altında gönüllü olarak görev alıyordu ancak 18 ekim 1776'da kongre, kosciuszko'yu kıta ordusu'nda bir mühendis albay olarak atadı.
  
  1777 baharında kosciuszko, mayıs'ta kanada-abd sınırına gelen general horatio gates’in komutası altındaki kuzey ordusu’na atandı. daha sonra fort ticonderoga’ya gönderildi ve kuzeydeki en müthiş kalelerden biri olan bu kalenin savunmasını gözden geçirdi. araştırmaları, kaleye bakan yüksek bir nokta olan sugar loaf'a bir bataryanın yapılmasını tavsiye etmesiyle meyve vermişti. mühendis arkadaşlarının da aynı fikirde olmasına rağmen önerisi, garnizon komutanı tuğgeneral arthur st. clair tarafından reddedildi.
  
  bunun taktiksel bir hata olduğu, çok yakında st. clair'in yüzüne çarpacaktı. general john burgoyne'un yönettiği bir ingiliz ordusu temmuz 1777'de kaleye geldiğinde, burgoyne kosciuszko'nun uyardığı şeyi yaptı ve tepeye toplarını çıkardı. ingilizler tepeyi tamamen kontrol altına alırken, amerikalılar durumlarının ümitsiz olduğunu fark ettiler ve ticonderoga kuşatması'nda kaleyi terk ettiler. düzensiz olarak çekilen amerikan birlikleri, ingilizler tarafından takip ediliyordu. askerleri ile ingilizler arasına mesafe koymakta çaresiz olan general philip schuyler, kosciuszko'ya düşmanı bir şekilde geciktirmesini emretti. kosciuszko bir mühendis olarak çözümü tasarladı: ağaçları hızla kestirip yolları ve demiryollarını işlemez hale getirdi, köprüleri ve geçitleri tahrip ederek nehrin ötesine gecişi engelledi. büyük bir tedarik treni ile korunan ingilizler yavaşlatıldı ve amerikalılara hudson nehri boyunca güvenle geri çekilmeleri için gereken zamanı sağlanmış oldu.
  
  savaşın sonunda abd vatandaşlığı verildi ve tuğgenerallik rütbesi ile abd ordusunda general oldu. kosciuszko'nun west point'te anıt heykeli bulunmaktadır ve amerikan bağımsızlığı için yaptıkları hatırlanarak hala kendisi için seremoniler düzenlenmektedir.
  
  polonya zamanları ve özgürlük ayaklanması
  1784 yılında, kosciuszko vatanı polonya'ya döndü. kendisinin, krala muhalifliği ile bilinen czartoryski ailesiyle olan ilişkisi nedeniyle, polonya ordusunda bir atama alamadı. beş yıl boyunca, elinde kalan son mülkünde yoksulluk ve borç içinde yaşadı. kosciuszko bir idealistti. bütün varlığını, özgürlük ve eşitlik ilkesi ile dağıtmış, vasal-süzeren ilişkisini yıkmak isteyerek bütün hizmetlilerine özgürlüklerini sunup, kendi topraklarını onlara vermişti. fransız ihtilalini fransa'dan daha iyi algılayan bir adamdı. 1789 yılında, polonya’da liberal reformların ortaya çıkması ile askerlik görevine geri döndü. artık prens alexi lubomirski'nin karısı olan eski sevgilisi ludwika'nın koruması altındaydı ve yerel tanınırlığı sayesinde, 12 ekim'de tümgeneral rütbesine atandı. o zamanlar 44 yaşındaki kosciuszko, 18 yaşındaki soylu bir kıza aşık oldu, fakat tarih tekerrür etti ve yine kızın babasından evlilik iznini alamadı.
  
  1792'de rus imparatoriçe ii. katerina'nın ordusu, ülkeyi rus etkisinden kurtarmak için tasarlanan polonya iç reformlarını sona erdirmek amacıyla polonya'yı işgal etti. kosciuszko, kanlı dubienka muharebesi sırasında başarıyla yönettiği tümenin komutanı olarak ün kazandı. bu zaferi ile kral ii. stanislaw augustus poniatowski tarafından korgeneral rütbesine yükseltildi ve paris'teki devrimci yeni hükümet ona fahri fransız vatandaşlığı verdi. leh kral yenilgiden korkmaya başladığında, kosciuszko savaşı sürdürmeye kararlıydı ve kazanacaklarından şüphe duymuyordu. ancak rus işgali altındaki polonya'da, gerici parti iktidarı ele geçirdi ve liberal devlet adamlarını saksonya'ya sürgüne gitmeye zorladı. kosciuszko, kralın ılımlı isteklerine karşı geldi, yetkisinden vazgeçti ve sürgüne gidip direnişi sürdürmenin daha onurlu olduğunu belirterek kralın huzurunu terk etti.^*
  
  1793 yılının ocak ayında kosciuszko, polonya’daki davayı desteklemek için saksonya’dan paris’e delege olarak çağrıldı. önce jirondenler ve sonra jakobenler, polonya’daki radikal iç reformlar ile rusya, prusya ve avusturya’ya karşı askeri direnişi desteklemeyi ve ardından fransız devrim savaşları'nda polonya ile birlikte hareket etmeyi kararlaştırdı. ağustos ayında saksonya'ya geri döndüğünde, polonya'daki özgürlük hareketleri ışığında bir ayaklanmaya liderlik etmesi için yeni taleplerle karşılaştı. kosciuszko ulusal güçlere komuta etmeyi kabul etti ve gizlice kraków yakınlarında gitti, ancak hazırlıkları yetersiz bularak isyanı erteledi ve tekrar yurt dışına çıktı. kosciuszko huzursuzdu çünkü zaman aleyhine akıyordu. düşmanın yaptığı tutuklamalar ve ordunun sayısının azaltılması, isyanın baltalanmasına neden oluyordu. gizlice teşkilatlanan kalan muhalifler, 12 mart 1794'te ayaklanmaya başladı ama liderden yoksundular. talepleri üzerine kosciuszko, 24 mart'ta krakòw'a geldi ve muazzam bir insan topluluğunun ortasında, işgalci güçlere (başta rusya ve prusya'ya) karşı başlayan bu ulusal ayaklanmayı yöneteceğine dair yemin etti. tüm siyasi sorumluluğu ve askeri liderliği üstlenerek isyancı bir yönetim ve askeri güç kurdu. isyani zaferle taçlandırmak için düşman ordusunun donanımını, kendi milletinin rakam üstünlüğü ile telafi etmesi gerekeceğini bilecek kadar realistti. bu nedenle kosciuszko, ilk başta askerlik hizmetine son verdi, askerleri bünyesine katarak mevcut birimleri genişleterek yeni oluşumları hayata geçirdi. bu, tamamen leh halkından oluşan sivil bir kuvvetti. savaş endüstrisi güçsüz olan kosciuszko, halkı ateşli silahlarla donatamayacaktı; bu nedenle köylü askerlerini mızrak ve geleneksel savaş tırpanlarıyla silahlandırdı.
  
  koskiuszko’nun kişisel komutasındaki tırpanlı birliklerin raclawice’de kazandığı zaferden sonra, gerilla saldırısı yapan ve topçu ateşi ile desteklenen askerlerin birliğine dayanan özel yeni savaş taktikleri geliştirildi. köylü kitlelerinden daha fazla ordu gönüllüsü kazanmak için 7 mayıs'ta, mevcut köylü sınıfının asker alım emrini askıya alarak, mevcut köylü hizmet süresini yarıya indiren polaniec emri'ni ilan etti. bu emir ile direnişe, polonya soyluları da katıldı ve sayı yükseldi. kazandığı zaferlerin yanında aldığı yenilgiler ağırdı ve kosciuszko'yu son kalesi olan varşova'ya çekilmeye zorladı. prusya ve rus ordusu tarafından yaklaşık iki ay kuşatılmış olan bu kentin savunması, koaciuszko’nun hem stratejist hem de mühendis olarak en büyük askeri başarısıdır. şehir nüfusunu, kuşatma boyunca yiyecek tedarik etmek için hem tarım işleri yapmak, hem de şehri kendi ordusuyla birlikte savunmak için kullanmayı başardı. kosciuszko liderliğindeki leh direnişi, topyekün savaş'ın en anlamlı ve önemli uygulanışlarından birisiydi. kritik anlarda, bizzat kendisi sayısız süngü hucümu yönetti. varşova'nın inatla düşmemesi, işgal altındaki wielkopolska eyaletinde, prusya ordularının arkasında bir ayaklanmaya neden oldu ve bu isyan, prusyalı kral frederick ii. william'ı geri çekilmeye zorladı. ancak rus takviyeleri hızlı bir şekilde misilleme yaptı ve kosciuszko, gerekli zaman içinde yeterli kuvveti ruslara karşı sağlayamadı. en büyük yenilgisini maciejowice'de, yaralanarak ve esir düşerek aldı. liderleri olmadan isyan hüsranla sonuçlandı ve polonya'nın üçüncü kez paylaşılması, isyanın varlığına son verdi.
  
  son yılları
  petersburg’daki petro ve pavel kalesi’ne hapsedilen kosciuszko yavaş yavaş iyileşiyordu. ii. katerina'nın ölümü üzerine çar olan oğlu i. pavel 1796’da, kosciuszko'ya özgürlüğünü verdi. 18 ağustos 1797'de kısmen engelli olmasına rağmen abd'ye gitmek istedi ve philadelphia'ya geldi. burada halk tarafından coşkuyla, ancak görevdeki federalistler tarafından şüphe ile karşılandı. amerika birleşik devletleri'ndeki sosyal çevrelerde aktif bir yaşam sürdü ve daha sonra başkan yardımcısı olan thomas jefferson ile uzun süreli bir dostluğa girdi. polonya’nın davasında, fransa tarafından destekleneceği bilgisi jefferson tarafından kendisine bildirildikten sonra, 5 mayıs 1798’de amerika birleşik devletleri’nden gizlice ayrıldı. ayrılmadan evvel, amerika'daki mülklerinin bir kısmını, jefferson'ın köleleri dahil olmak üzere, siyahi köleleri özgür bırakmak ve onları eğitmek için tahsis etmişti.
  
  kosciuszko fransa’ya döndüğünde, büyük bir hayal kırıklığı yaşadı. napolyon kosciuszko'dan, polonya ordularını kendisi için yönetmesini istemişti ama kosciuszko, hiddetle bunu reddetmişti. polonya özgür olacaktı ve başkaları için değil, kendisi için savaşacaktı. kosciuszko devamında, polonya'nın işgalden kurtarılmasını kayıtsız şartsız desteklerse napolyon ile birlikte hareket edebileceğini belirtti ama napolyon bunu taahhüt edemedi. napolyon'a birçok generalinin önünde "burada başlayan bu devrimin koruyuculuğunu üstlenmek şöyle dursun, zıt yönünde hareket ediyorsun, bunun önemini kavramaktan çok uzaktasın. devrim özgürlük demektir!" napolyon huzurundan ayrılmasına izin verdi ve anlaşma sağlayamadı. kosciuszko inatçıydı.
  
  bu tartışmanın ardından kosciuszko, askerlik ve siyaset yaşamından emekli oldu ve fontainebleau'daki berville'de kendisine tahsis edilen konutuna yerleşti. 1806'da napolyon, rusya ile savaş durumunda kosciuszko’nun yardımını almaya çalıştı ancak kosciuszko yine siyasi taahhütler istedi ve napolyon, planları için daha uzlaşılabilir olan diğer polonyalıların desteğini aldı. kosciuszko, tüm hayatını uğruna harcadığı milletinin bağımsız varşova büyük dükalığı (1807) olarak yeniden inşa edildiği sırada, sürgündeydi. napolyon’un 1814’te düşüşünden sonra rus imparator i. aleksandr, kosciuszko’nun polonya toprakları için yapılan görüşmelerde masada yer almasını istedi ama kosciuszko, tam bağımsız polonya fikrinde inatçıydı. viyana kongresi ve 1815’te rus yönetimi altında yeni bir polonya yönetiminin kurulmasından sonra imparator aleksandr, kosciuszko'nun sorun çıkarmadan durması ve kabul edilebilir şartlar sunması şartları ile evine dönmesine izin vereceğini açıkladı. ancak kosciuszko, dvina ve dinyeper nehirlerine ulaşan ülkesinin sosyal reformlarını, sınırlarını ve bağımsızlığını talep etti. aleksandr'dan cevap gelmediğinde, isviçre solothurn’a gitti ve polonya’da emrine verilen bütün hizmetlilerini özgür bıraktı.
  
  kosciuszko 1817'de öldükten sonra, naaşı krakov'a taşındı ve 1819'da, kral mezarlarının bulunduğu katedrale gömüldü. eski bir leh geleneğini yeniden canlandıran polonyalılar, büyük önder kosciuszko'nun hatırası için büyük bir höyük yaptılar ve kendileri icin savaşan bu büyük lideri anmaya devam ettiler. tıpkı kosciuszko gibi, polonyalı piyano virtüözü fryderyk chopin de, kendi savaşını notalar ile başlatmış ve polonya'nın özgürlüğü için, çok sevdiği bu büyük lider gibi çabalamıştır.