t-64

• ruslar'in tanklarindan biridir. 12.5 cm'lik topu vardir.
  
  (bkz: t80)
  (bkz: t90)
• kompozit zırh, 125 mm top ve otomatik doldurucu kullanılan ilk tanktır. t-72'nin erken modellerinden (ural ve m) zırh olarak üstündür.
  t-80 tankı, t-64 üzerine tasarlanmıştır.
  
  sscb'nin sadece tank sayısında değil, tank niteliğinde de öne geçmesini sağlamıştır. t-64, 1967 yılında hizmete girmeye başladığında, batı almanya'da, önceligi mobilite-stabilizasyon olan, teneke zırhlı ve 105 mm toplu leopard 1'ler ve m48-m60 tankları bulunuyordu.
  batı ittifakı, rakibin muazzam sayıdaki tank üstünlüğünü dengeleyebilmek ve sovyet istilasını yavaşlatabilmek için mlrs topçu roketi/füzesi sistemleri, 16 adet hellfire taşıyan ah-64 apache helikopterleri ve a-10 gibi yakın destek uçaklarını geliştirmeye başlamış; sovyetler de muazzam zırhlı birliklerini korumak için kundağı motorlu uçaksavar sistemlerine önem vermiştir.
  
  batı ittifakının m1a1 ve leopard 2 gibi ağır zırhlı, bölme sistemli ve 120 mm toplu tanklarının ortaya çıkması t-64'ün 10-15 yıl sonrasına gelir. bu dönemde de, sovyetler tanklarına anti-tank füzesi fırlatma ve era kabiliyeti kazandırmaya başlamış, t-80 tankı da hizmete girmiştir.
  
  sovyet tanklarının 70'li yıllardaki üstünlüğü, 1982 lübnan savaşı'nda gözlemlenmiştir. suriye'nin, t-64'ten geri olan t-72m tankları, israil'in m60 ve merkava 1 tanklarına ağır kayıplar verdirmiş, hafız esad t-72'yi "dünyanın en iyi tankı" olarak nitelemiştir.
• t-72 ile kıyaslanmaması gereken bir tanktır. daha çok batılı ekolüne uygun sayılabilecek sovyet tasarımı bir araçtır. guards tank bölüğü gibi daha elit tank kuvvetlerinin kullanması için tasarlanmıştır. doğu ekolü yerine daha pahalı, daha üstün teknolojileri, daha yüksek ergonomi barındıracak şekilde tasarlanmış olduğu için öyle sağa sola dağıtılmamıştır. tasarımdan ve teknolojiden kısılarak t-72 modeline öncülük etmiştir.
• sovyet tank geleneğine ana muharebe tankı kavramını sokan tanktır. aynı zamanda hem zırh hem de ateş gücü bakımından kendisiyle aynı zamanda üretilen tüm nato tanklarına karşı oldukça üstün özellikleri vardır.
  
  bilmeyenler için kısaca yazarsam ana muharebe tankı kavramı; ağır tankların (bkz: heavy tank) zırh korumasına ve ateş gücüne sahip olan ama aynı zamanda orta tankların (bkz: medium tank) da çeviklik ve hareketlilik özelliklerini tek platformda birleştiren bir tank anlayışına verilen isim. 2.dünya savaşı esnasında tank sınıfları arasındaki ayrım oldukça belirgindi ve bu ayrımlar hem üretim hem de kullanım açısından sorun olmaktaydı. fakat 1960'ların sonunda, gelişen teknolojinin yardımıyla ortaya çıkan bu ana muharebe tankı kavramı, tanka olan yaklaşımı değiştirdi.
  
  sovyetlerin t-64 öncesi ürettiği t-54/55 ve t-62 serileri, t-34/76 ve t-34/85 ile başlayıp ara model olan t-44 ile devam eden "geliştirilmiş" orta tank eğilimini devam ettiren ve aslında sürekli artan top kalibreleri ve değişken zırh geometrisi dışında tamamen orta tank mantığına uygun araçlardı. dolayısıyla t-54/55 ve t-62 üzerlerinde yığınla yeni teknoloji kullanılsa da mantık olarak gelişmeyen bir askeri eğilimi temsil ediyordu.
  
  t-64 ise hem zırh hem silah gücü hem de konsept olarak tamamen yeni bir anlayışı ortaya koydu. zırh açısından bakarsak kule zırhı ağırlıktan tasarruf için önce alüminyum dolgulu çelik döküm şeklinde üretilmişken yeterli koruma sağlanması için alüminyum katmanın çok kalın tutulması zorunluluğu yüzünden ortaya çıkan ergonomi sorunları yüzünden döküm kule arkasına eklenen/tutturulan yüksek sertlikte çelik (high hardened steel) plakalara evrildi. ancak bu plakaların mermi isabetleri sonucu oturtulduğu yerden çıkıp kule içine dağılma eğilimi göstermeleri yani plakaların dayanıklı bir şekilde kuleye sabitlenememesi yüzünden bu tasarımdan da vazgeçilip döküm kule içine seramik plakaların doldurulması düşünüldü. üretim zorlukları bu planı da engelleyince bu defa oldukça radikal bir çözüm uygulandı ve kule zırhının ön tarafına ultrafarfor adında, alümina, kil ve baryum oksit karışımından üretilen seramik topların belli bir geometride yerleştirilmesine karar verildi. resmi adı kvp-98 olan ama genelde corundum balls olarak adlandırılan bu seramik toplar sayesinde t-64 kompozit zırha sahip ilk sovyet tankı olurken, zırh koruması açısından bakarsak o dönemde nato tanklarının standart tank topu olan 105mm'lik toptan atılan çoğu mühimmata karşı yeterli koruma sağlandığı görüldü.
  
  ayrıca t-64, şu anda kulesi bol bol fezaya uçan yetersiz zırh korumasına sahip t-72'ler sayesinde bayağı bir alay konusu olan ama aslında oldukça güvenilir ve yeterli hidrolik güçle tahrik edilen "mz" otomatik doldurucunun ilk uygulandığı tank idi. bu arada t-64'ün otomatik doldurucusu aynı anda barut hakkı ve mühimmatı namluya ittiğinden t-72 ve t-90'da bunları ayrı ayrı yükleyen sisteme göre daha hızlı bir sistem. t-64'ün 125mm'lik hayvani kalibreli topu ile neredeyse tüm nato tanklarını rahatça delebilirdi. 125mm neden önemli ki diyenler olabilir, şöyle anlatayım kısaca, bir zırhı kinetik enerjili bir mühimmatla delmeniz için ya mühimmatı, hedef zırhtan daha sert bir malzemeden yapmalı ya mühimmatın hızını çok arttırmalı (daha yüksek hız = daha yüksek kinetik enerji) ya da topun çapını büyütüp hem mühimmat kütlesini hem de mühimmat hızını (daha yüksek kütle+daha yüksek hız = daha yüksek kinetik enerji) arttıracaksınız. sovyetlerde daha sert bir mühimmat malzemesi üretecek metalurji yoktu, hızı arttırmak kütleyi arttırmadan pek etkili değildi, onlarda hem kütleyi hem de hızı arttırdılar. dolayısıyla daha fazla kinetik enerji elde edip daha kalın zırhları delebildiler. elbette büyüyen mühimmat daha ağır ve fazla yer kaplayan bir cephanelik demekti. tanklarını mümkün olduğunca alçak tutmaya çalışan sovyet tasarımcıları doldurucuyu mürettebattan çıkarıp yerine doldurucudan daha hızlı çalışan mz otomatik doldurucuyu eklediler ki yapılan kıyaslamalarda 1 dk içinde insanlı doldurucuya göre 2-3 mermi fazla yükleyebilen bu sistem sayesinde t-64'ün ateş gücü anlamında daha etkili olduğunu söyleyebiliriz.
  
  ayrıca t-64 yürüyüş takımı açısından da sovyetlerde ilk örnektir. sovyet tankları daima tankların yan taraflarını tamamen kapatan büyük destek tekerleri (son dönemde yol tekeri diye de çevriliyor ama bizim jargonda destek tekeridir bunların adı) ile üretilirken t-64 batı ülkelerindekilere benzer şekilde daha küçük destek tekerleri ve paleti üstten destekleyen dönüş makaraları ile üretildi. bu tasarım daha hafif, kullanımı kolay bir yürüyüş takımı demekti. bu açıdan da t-64 sovyet alışkanlıklarının değiştiği bir tank oldu.
  
  zamanının oldukça ötesinde bir tasarım olduğu bugün halen ukrayna-rusya savaşında yer almasıyla rahatça anlaşılabilen ama varlığı genelde tank pornosu sevenlerce ihmal edilen bir tasarım t-64. şöyle bakmak tankın olayını belirtmekte daha mantıklı aslında, bu tankla birlikte o dönemde ortada olan ve cayır cayır kullanılan m47, m48, m60, amx-30, chieftain, leopard 1, strv 103, merkava, panzer 68 gibi tanklardan kaç tanesi şu anda aktif görevde ve savaş alanında kullanılabiliyor? işte biraz leopard 1, o da 50 tane güncelleme alan versiyonu, biraz m60 ve merkava (ama merkava zaten oldukça başarılı bir tasarım ve onu ayrı değerlendirmek lazım). biz m47'leri çoktan çöpe attık, m48'ler düşe kalka tanksızlıktan kullanılıyor, m60'larında eli kulağında. bir de t-64'ün ortaya çıkışını şöyle bir önemi var; tankı gören batılı ülkelerin avrupa'da yaşanacak olası bir tank vs tank savaşta ellerindeki tankların yetersiz kalacağını düşünmelerine neden oldu. bu da daha etkili tanksavar füzeleri ve helikopterlerin tanklara karşı kullanılması fikrini ortaya çıkardı ve 70'ler ile 80'lerin bir kısmı bu helikopter çılgınlığı ile geçti. hatta ben çocukken "tank bitti yea, bak helikopterler var" kafasında yazıların olduğu birçok yazılı kaynağı okuduğumu hatırlıyorum. o yüzden t-64, askeri doktrinleri de etkileyen bir tank.
  
  ha ne oluyor sonra, dar kafa sovyet bakış açısı bu tankı yeterince ilerletemedi ve t-72, t-80, t-90 gibi aslında bu tankın değiştirilmiş veya geliştirilmiş versiyonlarını ortaya attı. halbuki ruslar bu kompozit zırh işine iyice dalıp abartsaydı ve zırh korumasını üst sviyeye çıkarsaydı şimdi dalga konusu olan t-72 yerine daha başka bir şeyler ortaya koyabilirlerdi.