türki diller

• genel siniflandirmalara gore, bugun "turkî diller" olarak adlandirilan diller:
  
  cuvasca, halacca, yakutca, tuvaca, hakasca, altaycanın kuzey agizlari, altayca, kirgizca, ozbekce, tatarca, baskurtca, kazakca, karakalpakca, nogayca, kumukca, karacay-balkarca, karaimca, kirim tatarcasi, salarca, turkmence, horasanca, azerice, kaskayca, kerkuk ve erbil agizlari, turkiye turkcesi
  
  bu dillerin tumu, yapi bakimindan, tumce ogeleri bakimindan ve koken bakimindan ayni ozellikleri tasimaktadir. bununla birlikte, ayirimsiz olarak tum bu dillerde, bol unlu kullanimi ve ses uyumu kurali vardir. sozcuklerde cinsiyet ayirimi yoktur, ad cekiminde iyelik eki kullanilir, sozdiziminde ozne, tumlec, yuklem sirasi izlenir, sayi sifatindan sonraki adlar tekildir, unluler ve eylem bicimleri zengindir, ilgecler^* adlardan sonra gelir, ayri bir soru eki vardir. bu dillerde, kök sözcüklerin başına, arasına veya sonuna ek getirerek cekim yapilir, yine ayni sekilde anlamca ve işlevsel olarak farklı yeni sözcükler elde edilir.
• güneybati, kuzeybati, güneydogu, kuzeydogu kollarina ayrilan, su yazida kullanilan anadolu türkcesinin de icinde bulundugu, ural altay dil ailesinin altay koluna giren dil ailesi. bu kollarin disinda, bagimsiz adaciklar olarak kabul görülen canli eski türkce müzesi cuvasca ve gene eski türkceden cok önceleri kopmus iran'da konusulan halacca vardir.
  sirasiyla gidersek;
  
  güneybati yada oguz kolu, bati ve dogu oguz dallarina ayrilir:
  bati oguz dalinda sözlügün resmi dili anadolu türkcesi, azerice ve gagavuzca bulunur.
  dogu oguz dalina türkmence, horasan türkcesi ve afsarca girer.
  
  kuzeybati yada kipcak kolunun atasi kumanca olup, bu kol güney, kuzey ve bati kipcak dallarina ayrilir:
  güney kipcak dalina kazakca, kirgizca, karakalpakca ve de nogayca dahildir.
  kuzey kipcak dalinda yer alanlar tatarca, baskurtca ve fazla konusani kalmamis kimi ufak sibirya lehceleridir.
  bati kipcak dali kumikca, karacay-balkarca, kirim tatarcasi ve karaimceyi icerir.
  
  atasini eski uygurca ve cagataycanin olusturdugu güneydogu yada cagatay kolu bati ve dogu olmak üzere iki daldan olusur:
  cagatay kolunun bati dalinda bir tek özbekce yer alirken, dogu dalinda uygurca, sari uygurca ve salarca bulunur.
  
  kuzeydogu yada sibirya kolu kuzey ve güney diye iki dala ayrilir.
  kuzey dali yakutca ve dolgancadan olusurken, güney kolunda hakasca, sorca, tuvaca, altayca, lebedce ve daha bir cok irili ufakli lehce yer alir.
  
  bu dillerin tarihi gelisimi ise özetle söyle olmustur: en eski türkce olarak betimleyebilecegimiz anatürkce önce eski türkce ve kipcak bulgarcasi olmak üzere ikiye ayrilmis. kipcak bulgarcasi cuvascaya evrimlesirken, eski türkceden cagatayca, oguzca, kipcakca ve sibirya dilleri ortaya cikmistir.
  milyon birimiyle yaklasik olarak konusanlarinin sayisina göre türk dillerini siralarsak:
  1. anadolu türkcesi (50)
  2. özbekce (20)
  3. azerice (17)
  4. kazakca (9)
  5. uygurca (8)
  6. tatarca(7)
  7. türkmence (3)
  8. kirgizca (2,5)
  9. baskurtca (1)
  10. yakutca (0,4)
  
  son olarak, türk dillerinde türkiyedeki türk dili ve edebiyati kürsülerinin cogunda malum sebeplerden ögretildigi gibi turk lehceleri söz konusu degildir; iki konusmaci eger herhangi bir yardimciya gerek duymadan anlasabiliyorlarsa veya günlük bir gazeteyi rahatlikla okuyabiliyorlarsa, ayni dili konusmaktadirlar. yukarida adi gecen dallar, konusmacilari sözlük kullanmadan anlasamiyacagi icin, türk lehceleri degil türk dilleridir. bu dallarin icerisinde tabii ki sive ve lehceler mevcuttur. tersini iddia edenleri dünyayi kazak ve kirgiz gazetelerinden takip etmeye ve asagidaki karsilastirmayi incelemeye cagiririm:
  
  türkce: atın yürüyüşleri için hangi sözler var?
  azerice: atın yerişi üçün hansı sözler var?
  türkmence: atın yörişleri barada ne hili sözler bar?
  tatarca: atnıng yürişleri turında nindi süzler bar?
  kazakca: atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar?
  kirgizca: attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar?
  özbekce: atnıng yurişleri üçün kanday sözler bar?
  uygurca: atnıng yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar?
• daha genel kullanımıyla türk dilleri. talat tekin ve birçok dilbilimciye göre farklı farklı dillerden oluşan bir dil ailesidir, bir başka kesim dilbilimci ise bu terimi kabul etmez, dil denilenlerin hepsinin lehçe ve şive olduğunu iddia eder. tekin bunlar madem aynı dilin lehçesidir neden azerbaycan dışındaki türki cumhuriyetlerin temsilcileriyle yapılan görüşmelerde tercüman ihtiyacı gerekmektedir diye sorar ve norveççe, isveççe ve dancanın birbirlerine türkçenin diğer türki dillere oldğundan daha yakın olmalarına karşın farklı birer dil kabul edildiğini ve doğru olanın da bu olduğunu belirtir. son olarak seriler halinde türki diller ile türkçe arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik oranlarını test etmek için aynı anlama gelen cümleleri yanyana getirmiş ve türkçeden ne kadar farklı olduklarını göstermiştir. azerice, türkmence gibi oğuz dilleri bu testte diğerlerine göre daha anlaşılabilir görünmektedir ama talat tekin bunun lehçe sayılmak için yeterli olmadığını belirtmektedir. tekin birçok yazısında da cengiz aytmatov'un meşhur cemile'sinin giriş cümlesinin kırgızca orijinalini kullanmıştır. o kırgızca orijinal gerçekten de hiçbirimiz için bir anlam ifade etmemektedir, kulağa bin yıl ya da daha öncesinden gelen bir yakınlık hissi verse de... bu dil/diyalekt konusunda talat tekin şinasi tekin ve birçok dilbilimciyle oldukça sert tartışmalara da girmiştir.
  
  ünlü türkolog doerfer de bir yazısıyla tekin'e destek olmuş ve şu an tek bir türk dilinin olduğunu söylemenin şovenist milliyetçilikten başka bir şey olmadığını söylemiştir. lakin, tekin'den daha az keskin bir çizgide görünmekte ve örneğin tekin'in her biri ayrı dillerdir dediği türkçe, azerice, türkmence, horasan türkçesi gibi oğuzca üyelerini aynı dilin lehçeleri sayma ihtimalini de gözardı etmemektedir. galiba en doğrusu doerfer'in yaklaşımı gibi görünüyor. türkmence ile türkçe birbirine oldukça yakındır ama oğuzca dışı grup için bunu söylemek zor. hele hele yakutça, çuvaşça gibi daha da uzak diller için türk lehçesi tanımını kullanmak komik oluyor. çünkü çuvaşça ile anadolu türkçesi aynı dilin lehçeleri ise izlandaca ile farsça da aynı dilin lehçeleridir.
  
  (bkz: talat tekin)
  (bkz: türkoloji eleştirileri)
  (bkz: gerhard doerfer)
  (bkz: şinasi tekin)
  http://tr.wikipedia.org/wiki/türk_dil_ailesi
• yabancı terminolojilerde dahi türk dilleri denir.
  bunlara türkçe veya türk şiveleri demek hegamonyacılık sayılabilir ama türk dilleri demek nesnel bir yaklaşımdır.
  aynı şekilde bu dillere özbek türkçesi, kazak türkçesi demeyi hegamonyacılık sayanlar vardır ama özbekçe, kazakça vs diye adlandırılması nesnel bir yaklaşım sayılabilir.
• türk dillerinden bazıları tükenmek üzeredir. konuşucu sayısı bir elin parmaklarını geçmez. bunlar; güney sibirya'da konuşulan tofaca ya da karagasça, litvanya'da, belarus'da ve polonya'da konuşulan karaimce, musevi-kırım-tatarcası , kuzeybatı çin'deki i-li turki (i-li ovasında).
  
  yalnızca birkaç bin konuşanı kalmış olanlar ise: sarı uygurca (yugurca), iran'da aynallu dili, yakutça'ya çok yakın bir lisan olan dolganca ve altay bölgesinde konuşulan çulimce'dir.
• türk dilleri denmesi hem tanımlayıcı olması hem de daha türk dilli olması açısından daha doğrudur bu dillere. çünkü türkî'in sonundaki -i bize arap-fars kültürüyle gelmiş nisbet i'sidir. ancak türk dilinin lehçeleri gibi bir saçmalık önermek de düpedüz ezikliktir. ortak bir temelden şekillenerek, bağımsız maceralarıyla birbirlerine kimi zaman hiç benzemeyen yapılar, dağarcıklar, algılar, yazılı ve sözlü kültürler yaratarak kendi kendilerini yaratmış dillerdir bunlar. hepsinin kendi dünyaları vardır, hepsi türkçeye hem yakın hem uzaktırlar. bi'tek biz bozulmadık, onlar da aslında türkçe^* konuşurlardı da işte.. yaklaşımı masturbasyondan başka bir iş değildir. bu dillere birer bağımsız dil olarak değer atfetmek onları küçültmez, türkçeyi yüceltir. çünkü türkçe doğurganlığı itibarıyla da fevkalade verimli bir dildir.
• (bkz: türk dilleri)
• oldukça geniş bir coğrafyada konuşulan dillerdir.
  
  türkçe - çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.
  özbekçe - bolalar maktabda tilimizni lotin alifbosi bilan / ila yozadi.
  gagavuzca - uşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.
  türkmence - çagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.
  uygurca - balilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.
  kazakça alalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.
  nogayca - ballar mektepte tılımızdı latın alfabemen yazadılar.
  kırgızca - baldar mektepte tilibizdi latin alfaviti menen jazat
• sovyet rusya'sının en büyük korkusu olan türk birliğini engellemek amacıyla lenin ve stalin'in bir millet nasıl birbirinden uzaklaştırılır isimli muazzam çalışmasıdır. dönemin rus dilbilimcilerine talimat verilerek bölgedeki her türk devletine temeli kiril olan bir alfabe hazırlatarak sen kazaksın, sen kırgızsın, sen altaysın, sen hakassın diyerek insanlara müstakil bir millet bilinci aşılanmaya çalışılmış, kökleri unutturulmuş ve birliktelikleri bozulmuştur. tabii ki bu coğrafyanın prestij ve eğitim dili rusça olmuştur. gerçekten çok zekice hazırlanmış bir asimilasyon programı. nitekim bu hakim dil politikası meyvelerini vermeye çoktan başlamıştır. türkiyede kazak, kırgız, hakas, saha, tatar türklerinden bihaber milyonlarca kişi mevcuttur. akademik camiada bile "azerice" diye hitap eden mankurtlar mevcuttur. cengiz aytmatov'un gün olur asra bedel isimli romanında anlattığı mankurtlaşma; özünü unutturma ve kendine düşman etme metaforunun harikulade bir örneğidir. nispet î si alan türkî diller, türkçeye benzeyen diller manasına gelir ki çok yanlış bir kullanımdır. doğrusu türk dilleri veya türk lehçeleri olmalıdır.
• türki diller ya da türk dilleri ingilizcesi turkic languages...
  
  olmayan ural-altay dil ailesinin alt kolu falan değil, başlı başına bir dil ailesidir.
  
  altay dil ailesi diye bir dil ailesi zaten yoktur. ural dil ailesi ile türk dilleri arasında ise aynı aileye mensubiyet değil ancak bir komşuluk ilişkisinden söz edilebilir.
  
  bu dil ailesinde yer alan dillerden türkiye türkçesine en yakın olan azerice, en uzak olansa çuvaşça'dır.