• vücutta bulunan bir çok biyokimyasal ve hormonal belirtecin gün içerisinde gösterdiği fizyolojik dalgalanma. örneğin bazı hormonların salınımı uyku esnasında artıp gün içinde azalırken (bkz: melatonin) bazılarının salınımı sabah saatlerinde pik yapar. (bkz: kortikosteroidler)
  • kronobiyoloji'de 24saatlik periyodu olan endojen ritm olarak tanımlanır.

    halk dilinde ise biyolojik saat olarak bilinir.

    sirkadiyen ritm bir organizmin günlük fenomenlerinde - misal kalp frekansını, tansiyonunu, vücut sıcaklığını ve uyku-uyanıklık ritmini kontrol etmede - yardımcı olur ve onları etkiler.

    bu ritm hormonlar (bkz: melatonin) ve ışık tarafından kontrol edilir.
  • (bkz: biyolojik saat) ile karıştırılmamalıdır, birbirlerinden farklılardır.

    sirkadiyen ritim; uyku-uyanıklık döngüsü, yeme, sindirim, hormon salgılaması gibi çeşitli süreçleri ve hemen hemen lokomotor sisteme ait her şeye etkisi olan ve düzenleyen 24 saatlik bir döngüdür. biyolojik ritme göre oluşur ve ön hipotalamusta bulunan suprakiazmatik çekirdek tarafından düzenlenir. siyanobakterilerden tutun memelilere kadar hemen hemen bütün organizmalarda görülmüştür.

    sirkadiyen ritmin evrimde yer bulmasının nedeninin organizmaların dış ortamdaki öngörülebilir değişiklikleri tahmin etmelerinin ve kullanmalarını sağlamanın, fizyolojiyi ve davranışı günün belirli zamanlarına göre optimize etmelerinin (mesela karaciğerden vücuda düzenli olarak yapılan glikojen salınımı gibi) canlılara fayda sağladığı düşünüldüğünden dolayı olduğu düşünülmektedir.

    vücuda etkisini tam olarak anlamak amacıyla yapılmış bir çalışmada, siyanobakterilerin mevcut sirkadiyen döngüsünün, gece/gündüz döngüsü ile eşleştiği bir ortamda, metabolik fonksiyonlarının çalışma veriminin arttığı gözlemlenmiştir.

    c57bl/6j farelerinde yapılan bir deneyde ise farenin normal yemek yemesi gereken zaman yerine, gece vakti yemek verilip kan değerlerindeki değişimi 12 saat boyunca gözlemlenmiştir. deney sonrası ise farenin kan basıncının 100 +/- 2 mmhg'dan, 113 +/- 2 mmhg'ya çıktığı gözlemlenmiştir.

    ayrıca bu ritmin oluşmasındaki en önemli ve güçlü uyaran ışık, bariz bir şekilde güneştir.

    ışığın memeli fizyolojisindeki etki düzeyi o kadar geniştir ki, beynin otonomik ve nöroendokrin etkileşimlerini modüle etmesinin yanı sıra, dikkat, iştah, uyarılma, performans gibi bilişsel süreçleri etkilediği; vücut sıcaklığı, melatonin ve kortizol dengelerinde hiç de küçümsenemeyecek etkisi olduğu gözlemlenmiştir.

    sirkadiyen bozulma ise, genelde iç sirkadiyen döngü ile, dış gece-gündüz döngüsünün uyuşmamasıyla oluşur özellike yapay ışık kaynaklarına çok fazla maruz kalan insanlarda gözlemlenmiştir (gece telefona bakmak, televizyon izlemek, ışık altında kalmak gibi)

    sirkadiyen ritme hangi ışıklandırmanın nasıl/ne kadar etki ettiği tam olarak bilinmese de gece vardiyası gibi, veya insanların gece kuşu olarak tanımlanmasına neden olan, yaşam tarzının biyolojik saat ile çeliştiği ve rutin olarak devam ettiği durumlarda, performans düşüklüğü, uykusuzluk, duygusal rahatsızlıklar ve mide-bağırsak şikayetleri gibi sorunlar gelişebilir. bu tür semptomların vardiyalı çalışmaya katılanların %5-10'unu etkilediği düşünülmektedir.

    aynı zamanda sirkadiyen bozulmanın; tip 2 diyabet, alzheimer, metabolizma, kardiyovasküler fonksiyon, zihinsel sağlık ve hatta kanser riski üzerindeki etkileri de dahil olmak üzere insan sağlığı üzerindeki sonuçlarına ilişkin artan endişeler vardır.

    kaynak 1
    kaynak 2
    kaynak 3
    kaynak 4
    kaynak 5

    edit: kaynak
  • sirkadiyen ritim; dünyanın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerin tekrar edilmesi olarak tanımlanmaktadır. sirkadiyen sistemler bir hiyerarşi içinde olup, merkezi ve perifer olmak üzere iki yapı tarafından kontrol edilmektedir. hipotalamusta yer alan merkezi zamanlayıcı suprakiazmatik nükleus (scn) için ışık en önemli zamanlayıcıdır. ışığın yanı sıra melatonin, sıcaklık, jet-lag ve vardiya değişim durumu da ritmi etkileyen etmenler arasındadır. karaciğer, pankreas, iskelet kasını içine alan birçok periferal doku içerisindeki periferik zamanlayıcılar scn'den gelen sinyaller ile yönetilmektedir. ancak, scn ile birlikte beslenme de periferal dokular için potansiyel bir zamanlayıcıdır. ''yanlış'' sirkadiyen zamanda enerji alımı sonucu gelişen sirkadiyen bozulma, vücut ağırlığının artışına neden olabilir ve bu durum beslenme zamanının sirkadiyen bozulma ile görülen metabolik bozulmaya katkı sağlayan önemli bir faktör olduğunu destekler. modern teknoloji ile beraber vardiyalı ve gece çalışan işçi sayısı artmakta, bunun paralelinde yanlış sirkadiyen zamanda beslenme sıklığı da artabilmektedir. sirkadiyen ritmin düzensizliği metabolik sendrom, obezite ve tip 2 diyabetin başlangıcı, kardiyovasküler hastalıklar, vücut ağırlığı ve lipit düzeyleri ile ilişkilidir. beslenme, hem saat çıktısı hem de periferal dokular için saat girdisi olan sirkadiyen bir olaydır. grelin, leptin, glukoz, insülin aracılığıyla periferik dokulardan beyne geri dönüş yaptığı için sirkadiyen beslenme metabolik denge için önemli olan metabolizma ve saatin iç içe geçmesine katkı sağlar. bu nedenle bu çalışma insanlar üzerindeki biyolojik döngüleri, beslenme durumlarını tanımlamak ve hastalıklar üzerine etkisini incelemek amacıyla planlanmıştır.
hesabın var mı? giriş yap