pazırık kurganı

• (bkz: hermitage museum)
• (bkz: ısık kurganı).
• (bkz: pazırık halısı)
• arkeolojik kazılar sonucunda bulunan türklere ait en eski kurganlar, pazırık kurganı ve noin-ula kurganıdır. pazırık, mö 3. yüzyıla, noin-ula ise, mö 1. yüzyıla tarihlenir. pazırık kurganları, 1929 yılında rus arkeolog rudenko tarafından keşfedilmiştir. pazırık bölgesinin iklimi ve kurganların tamamen donmuş olması, korunmasına katkı sağlamıştır.
• rudenko ve gryaznov adlı iki bilim insanı tarafından 1947 ve 1949 yılları arasında yapılan kazılarda (tabii sonraki yıllarda da devam etmiş kazılar, pek çok kurgan var çünkü), pazırık denilen yerde, tamamen donmuş kurganlar içinde halılar (biri meşhur pazırık halısı bir de daha küçük bir halı), giyim eşyaları, ayakkabılar, arabalar, mumyalanmış kadın ve erkek cesetleri, at koşumları, müzik aletleri ve süs eşyaları bulundu.
  
  [haritada rusya, kazakistan, moğolistan ve çin’in (gerçi orası da çin değil uygur bölgesi) birbirine en yakın olduğu yeri bulun, pazırık kurganları işte orada, rusya tarafında, burası aynı zamanda altay özerk cumhuriyeti toprakları]
  
  dünyanın bilinen ve bulunan en eski düğümlü halısı olması nedeniyle bu bölgeyi ve kazı çalışmalarını meşhur eden doğal olarak pazırık halısı oldu. kimisinin iskitlerden kimisinin hunlardan kalma dediği bu türk halısı (evet, iskitler türktür) arkeoloji dünyasının en büyük keşiflerinden biri. (burada pazırık halısı başlığında kaç düğüm olduğundan tut halıdaki atların kuyruğuna kadar uzun uzun anlatılmış, tekrara hacet yok)
  
  benim asıl üzerinde durmak istediğim kurganda bulunan dövmeli mumyalar. birlikte gömüldükleri değerli eşyalardan yola çıkarak önemli insanlar olduğunu tahmin ettiğimiz kadın ve erkek mumyaları için rudenko keşiften sonraki notlarına beyaz ırktan olduklarını yazmış...
  
  bulundukları bölgedeki nehirler yüzünden kurgana dolan suların zamanla donması sonucu bugüne kadar çok iyi korunarak gelen bu mumyaların (aynı mantık pazırık halısı için de geçerli çünkü yünün bu kadar zaman çürümeden kalması başka türlü mümkün değil) en ilgi çekici yanı vücutlarının dövmeyle kaplı olması.
  
  dövmeler; geyik, keçi kuş, at, eşek, balık, kaplan vs gibi hayvanların fantastik figürlere dönüştürülmüş betimlemeleri ve düşsel yaratıklar şeklinde… ki türk kurgan ve mezarlarında dövmeye ilk kez rastlanmıyor.
  
  zaten dövmelerdeki işçilik taa o zamanlarda bu işi profesyonel hale getirdiklerinin kanıtı. kullanılan yöntem konusundaki genel kanı ise, çoğunlukla kömür, is, yağ ve bitki özsuyu karışımından oluştuğu kabul edilebilecek bir boyanın, iğnelerle deri altına enjekte edildiği şeklinde…
  
  1993 tarihinde yine aynı bölgede polosmak’ın yapmış olduğu arkeolojik kazıda üzerinde dövmeler bulunan 2500 yıllık bir mumya bulunuyor. buz prensesi, buz bakiresi ya da altay prensesi diye adlandırılan bu mumya da diğerleri gibi dövmelerle süslenmiş ve tıpkı diğerleri gibi atlarıyla birlikte gömülmüş. (pazırık kurganları, buz prensesi, kazakistan’daki berel kurganları vs hepsi pazırık kültürü ürünü)
  
  bu mumyada bana en anlamlı gelen detaylardan biri de yüzünün doğuya dönük olarak gömülmesi ki yine hunlardan beri (öncesi de var mutlaka da kaynak yok işte) hakanların sabahları doğuya dönerek bir çeşit güneşi selamlama ya da gök tanrıya dua ritüeli gerçekleştirdiğini biliyoruz.
  
  özellikle prensesin omuz kısmındaki geyik dövmesi son derece estetik yapılmış ve uzmanlar pazırık dövmelerinden daha profesyonel olduğunu söylüyor.
  
  pazırık halısı'nın dövmeli sahipleri
  
  pazırık dokuma ve dövme
  
  altay prensesi
• arkeolog sergei ıvanovich rudenko'nun altay dağlarının pazırık bölgesinde yaptığı araştırmalar sonucunda bir mezar odasında keşfettiği pazırık kurganları içerisinde çok önemli tarihi eserleri barındırıyor. m.ö. 5.yüzyıla ait bu eserler iskitlerin, asya ülkeleri iran, hindistan ve çin ile güçlü bağlantıları olduğunu açığa sermektedir.
  
  pazırık kurganı, altay bölgesinde, mö 3. ve 6. yüzyıllara ait iskit sanatının, özellikle halı ve küçük el sanatlarının, örneklerinin bulunduğu bölge. pazırık kurganı, bölgede ele geçirilen objeler ve eserlerden dolayı unesco dünya mirası bölgelerinden birisidir.
  
  pazırık halısı5. kurgandan çıkmıştır. pazırık halısında her 10 cm2'de 36.000 düğüm bulunmaktadır. dünyanın en eski halısı olarak nitelendirilen pazırık halısı, ermitaj müzesi 'nde sergilenmektedir.
• arkeolojik kazılar sonucunda bulunan türklere ait en eski kurganlar, pazırık kurganı ve noin-ula kurganıdır. pazırık, mö 3. yüzyıla, noin-ula ise, mö 1. yüzyıla tarihlenir. pazırık kurganları, 1929 yılında rus arkeolog rudenko tarafından keşfedilmiştir. pazırık bölgesinin iklimi ve kurganların tamamen donmuş olması, korunmasına katkı sağlamıştır. kurgan; türk dil kurumu'nun güncel yazım kılavuzunda, ''ilk çağ'da mezar üzerine toprak yığılarak yapılan küçük tepe'' ve ''tepe biçiminde mezar'' olarak tanımlanmıştır. kurgan; başta orta asya ve doğu avrupa coğrafyalarında olmak üzere, höyük ve yığma tepeler şeklinde bulunmuş olan, çoğunlukla da tahtadan yapılmış mezarlar veya gömü yerleridir. kurgan kelimesi, eski türkçe'de ise ''korumak'' kelimesine eştir. eski türkçe'de +gan sonekinden türemiştir ve bu kelime ilk kez orhun yazıtları'nda görülmüştür.
  ''pazırık kurganı'' dini, mitolojik, litürjik ve kültürel açıdan islamiyet öncesi türkler'in sanat anlayışlarını gözler önüne sermektedir. pazırık kurganı günümüzde rusya'da bulunan leningrad hermitage müzesinde yer almaktadır. kurgan, önceden buzlar içerisinde bulunduğu için binlerce yıl boyunca hiç bozulmadan sağlam kalabilmiş ve yine içerisinde insan ile hayvan ölüleri bulunmuştur. günümüzde leningrad hermitage müzesinde bulunan eserlerde, halı dışında kumaş, aplike örtüler, hayvan ve bitki desenli tekstil ürünleri ile renkli keçeler bulunmaktadır. hun türkleri devleti dönemine ait olan pazırık kurganları içerisinde bulunan, kültürümüz için büyük önem taşıyan pazırık halısı ise oldukça mühim bir tarihi eserdir.
  
  pazırık halısı, kazı çalışmaları sonucunda 5. kurgandan çıkarılmıştır. pazırık kurganları'nda at ve geyik figürlerinin tasvirleri fazlasıyla ön plana çıkarılmıştır ve bu mezarlarda birden fazla at kurban edilmiştir. bu atların ikisinin baş kısımlarında maskeler bulunmuştur. türk geleneklerine göre atlar kutsal sayılmaktaydı ve yine bu geleneklere göre pazırık kurganı içerisinde bulunan atların kuyruklarının bağlandığı ve kesildiği görülmüştür. tüm bunların dışında, ayrıca pazırık kurganları içerisinde; dört tekerli at arabası, mumyalanmış şekilde erkek ve kadın ölü bedenleri, ahşaptan yapılmış hayvan figürleri, üç adet masa ve davul bulunmuştur.