milyar

• dilimize fransızca dan geçmiştir.
  
  (bkz: milliard)
  (bkz: dallama fransızlar)
• orta anadoluda: millar
  örn:
  -10 millara doğan almış la, 98 modelimiş
  --essak mı la
  -he amına goyim
• saçma bir şekilde kısa ölçeğe uymadığı halde kullandığımız uzun ölçek 1000 milyon adı. sayılar uzun ölçekte milyon, milyar, trilyon, trilyar, katrilyon... sıralamasında giderken, kısa ölçekte milyon, bilyon, trilyon, katrilyon sıralamasında devam eder. milyon, milyar, trilyon, katrilyon diye giden bir tek biz mi varız bilmiyorum, ama öyleyse şaşırmam. ne olduğunu anlamadan ithal ettiğimiz tonlarca şeyden sadece biri bu milyar.
• türkçede ve daha peeek çok farklı dilde garip bir pozisyonda asılı duran kelime...
  
  dünyada, 10'un kuvveti cinsinden yüksek sayıları ifade etmek için kullanılan iki farklı ölçek sistemi mevcut, bunlar; uzun ölçek ve kısa ölçek.
  
  uzun ya kısa, iki ölçeklendirme şeması da “milyon” ifadesini baz alıyorlar:
  • uzun ölçek; milyonu milyon ile çarparak yeni terimler türetir -haliyle 'uzun'dur.
  • kısa ölçek; milyonu bin ile çarparak yeni terimler türetir -haliyle 'kısa'dır.
  
  tamam, buraya kadar da bir sorun yok gibi duruyor değil mi? fakat sorun, bu ölçeklendirme sistemlerinin farklı sayılar için aynı terimleri kullanmasında!
  mesela, kısa ölçekte de, uzun ölçekte de trilyon adında bir sayı mevcut ve fakat sayıların adı aynı olmasına rağmen sayısal değerleri farklı!
  
  -pekiyi, neden isimler aynı?
  çünkü iki sistem de benzer latince temelli ifadeleri baz alıyor;
  bi- iki,
  tri- üç,
  quad- (tr. kat-) dört,
  quint- (tr. kent-) beş
  vb...
  
  yani eğer sayının kuvveti x^2 ise bi-x, x^3 ise tri-x gibi terim kullanılıyor:
  • kısa ölçekte = 1.000x1.000^3 = tri-llion = 1,000,000,000,000
  • uzun ölçekte = 1.000.000^3 = tri-llion = 1.000.000.000.000.000.000
  
  sayısal değeri farklı olmasına rağmen, ikisi ölçek sisteminde de bir sayının 3'ncü kuvveti alındığında, bu yüksek basamaklı sayı “tri-“ ön ekiyle oluşturulmuş “trilyon” terimi ile isimlendirilmiş.
  
  - her şey tamam da “milyar” konuyla ne alaka?
  şöyle, malum 'uzun' ölçekte sayılar arası farklar da epey 'uzun', dolasıyla, ara isimlendirmeler lazım. işte bu yüzden uzun ölçeğe göre milyon ile bilyon arasında “milyar” var.
  ancak uzun ölçekteki “milyar” terimi ile kısa ölçekteki “bilyon” terimi aynı sayısal değeri ifade ediyor!
  
  • kısa ölçek 1,000 × 1,000^2 = bilyon = 1.000.000.000
  • uzun ölçek 1,000 × 1,000,000^1 = milyar (bin milyon) = 1.000.000.000
  görüldüğü üzere uzun ölçekteki milyar terimi, kısa ölçekteki bilyon teriminin sayısal değeri ile eşit.
  
  dünyada, kıta avrupası uzun ölçeği kullanıyor. haliyle; milyon, milyar, bilyon, bilyar, trilyon, trilyar... şeklinde gidiyor sayılar. kıta avrupası içinde dikkat çeken ülke ise fransa! -tekrar değineceğim
  
  birleşik krallık, amerika ve türkiye gibi pek çok kimi ülke ise kısa ölçeği kullanıyor, haliyle sayıların adları; milyon, bilyon, trilyon, katrilyon, kentrilyon... şeklinde gidiyor, en azından teoride.
  
  fakat!
  
  türkiye'nin dahil olduğu; ön asya, kuzey afrika ve orta asya coğrafyasındaki ülkelerin büyük kısmında, kısa ölçek kullanmasına rağmen aynı zamanda “milyar” ifadesi de kullanıyor. yani bulgaristan, kazakistan, azerbeycan, rusya, ırak, mısır, tunus vb. ülkelerde ifadeler; milyon, milyar, trilyon... şeklinde gidiyor. “bilyon” demek yerine, “milyar” deniyor!
  
  - tekrar soralım, neden? neden kullandığımız ölçekte yer almayan bir sayıyı kullanıyoruz?
  
  buna farklı cevaplar verilebilir, uzun ölçek kullanan fransızların etkisi olduğu iddia edilebilir. malum bir dönemin lingua franca'sı fransızca idi ki antrparantez bu dönemde birleşik krallık da uzun ölçek sistemini kullanıyordu! dolasıyla fransızca etkisi ile “milyar”, “bilyon” yerine yerleşmiş olabilir.
  
  yine de ben daha pratik ve fonetik temelli bir neden öne süreceğim; “b” ve “m” konsonantlarının, 'dudaksıl' olmalarından dolayı, sık sık karışabilmeleri.
  “milyon” ve “bilyon” terimleri, sesletildiği zaman duruma göre karışabilirler. hayatınızın bir döneminde mutlaka “b” sesini “m” ya da tersine, “m” sesini “b” şeklinde işitmişsinizdir. (eğer bu konuda şüpheleriniz var, korece dinleyiniz.)
  
  işte, milyarın garip olayı bu... amerika ve birleşik krallık, kısa ölçeği kullanıyorlar ancak “bilyon” terimi yerine başka bir terim tercih etmiyorken, türkiye ve daha pek çok ülke kısa ölçek kullanmasına rağmen “bilyon” kelimesi yerine “milyar” kelimesini tercih ediyor. o yüzden amerika'da bilyoner, türkiye'de milyarder olunuyor.
• (bkz: 128)
• (bkz: nerde)
• eskiden hayatımızda olan kelimeydi. 10 milyar denince 10 bin lira akla gelirdi o günün parasıyla. insanı hafiften zengin hissettirirdi.
• türk halkının büyüklüğünü bir türlü anlayamadığı miktar biçimi. 1 milyar ile 1 milyonu birbirlerine oldukça yakın görüyorlar. büyüklüğünü asla kavrayamıyorlar maalesef. özellikle 128 milyar doları sanki 128 milyon dolarmış gibi düşünen de tonla insan var.