meksika devrimi

• birçok hollywood filmine ve spaggetti westerne malzeme olmus, onlarca yıl süren ve anayasal bir cumhuriyetin kurulmasiyla sonuçlanan, oldukça hareketli ve kanli devrim. devrimin temel itici gücü, varlikli toprak sahipleri ve sanayicilerin çikarlarini koruyan elitist ve oligarsik yönetime hosnutsuzluk ve muhalefet olmakla beraber, sürdürülen mücadele birçok hizibin içinde oldugu ve ittifaklarin sürekli degistigi bir çizgi izler. rejimde 1910da çikan iç karisikliklar ükenin kuzeyi ve güneyinde pancho villa, pascual orosco ve viva zapataliderligindeki köylü gerillalarin orduyla giristikleri mücadelenin fitilini atesledi. süren çatismalar kisa sürede tüm ülkeye yayildi ve 1911de baskan diaz yerini muhalif maderoya birakmak zorunda kaldi. orosco ve villanin destegiyle baskan olan madero, köylüleri özgürlestirecek toprak reformunda isteksiz davranip agirligini sanayi kesimden yana koyunca çatismalar tekrar basladi. bu arada devrik baskanin yegeni felix diaz ve huerta baskente girdi ve yönetimi ele geçirdi. huetanin despotik yönetimi isyanlari durduramadi ve hangi hizibin güçlendigine göre rejimin basindaki baskanlar degisti. sonunda reformcu toprak sahibi caranza, villa ve diger köylü liderlerini yenerek abdnin de destegini de alarak 1917de iktidar eline geçirdi. kendisine diktatörlük yetkisi veren ve hem köylü hem isçi haklarini güvence altina alan bir anayasa hazirlayarak iktidarini saglamlastirdi. 1919da zapatayı hazirladigi bir tuzak sonucu öldürterek, tüm muhaliflerini etkisizlestirdi. ancak 1920de demiryolu isçilerinin grevini siddete basvurarak kirmaya çalisinca, yandaslarinin destegini yitirdi ve çikan çatismalarda kaçmaya hazirlanirken yakalanip öldürüldü. yerine daha ilimli ve sendikalarin destegini alan obregon basa geçti. devrimin son ayağı olarak görülen 1934'de, devrimin kazanimlari kurumsallastirildi ve anayasa ile güvence alyına alındı.
• sahsen 20. yüzyılın buyuk devrimlerinden biridir.
  kanimca bu devrim 1876-1910 arasında ulkeyi yoneten porfirio diaz’ın diktatörlüğünü devirmek amaciyla basladi.
  o zamanlar meksikalilarin % 80’i koyluydu. emiliano zapata’nın liderligindeki koylu ordusu (eheh) diaz’ın yerine geçen yeni madero hukumetine karsi 1910 ve 1911’de toprak reformu icin bir mucadele acti.
  1913’de madero bir ordu darbesiyle (karsi-devrim denir.. ataga kontrataga cevirip gol atmak) devrildi. devrilen anayasacı madero’nun gucleri ile zapata ve villa’nın koylu orduları 1914’te yeni rejime karsi ittifak kurdular ve aynı yıl zapata ve villa’nin koylu orduları federal baskenti isgal ettiler.
  ama villa ve zapata bir toprak programından ote ulkeyi yonetmek icin bir programa sahip degillerdi. bundan oturu ulusal hukumet uzerinde rekabetten cekildiler ve bir bosluk oldu dogal olarak..
  bu boslugu burjuva generaller doldurdu... madero’nun generallerinden carranza devlet baskani oldu ve 1917’de yeni bir burjuva anayasa ilan etti..
  zapata, iki yıl daha savasini devam ettirdikten sonra 1919’da bir suikastle olduruldu.. isciler bu devrime bagimsiz bir guc olarak katilmadiklari gibi, 1915-16’da zapata ve villa’nın guclerine karsi burjuva generallerle ittifak yapmislardi hipnelar..
• 20. yüzyılın ilk büyük devrimi.
  
  meksika devrimi 1876-1910 arasında meksika'yı yöneten porfirio díaz’ın diktatörlüğünü devirmek amacıyla başladı. o tarihte meksikalılar’ın % 80’i köylüydü. meksika burjuvazisinin krize çare olabileceği umuduyla díaz diktatörlüğüne alternatif olarak öne çıkarmaya çalıştıkları madero, serbest seçim ve tek dönemli başkanlık sistemi gibi politikaları savununca diaz tarafından tutuklandı. tutuklu olduğu süreçte düzenlediği seçimlerle kendini yeniden seçtiren díaz, madero’yu şartlı salıverdi. abd’ye kaçmadan önce díaz’ın başkanlığının geçersizliğini, haksızca el konulan toprakların sahiplerine iadesi talebini ilan eden bir planı da geride bırakan madero halkı ayaklanmaya çağırdı. (1910)
  
  şubat 1911’de madero’nun kuzeydeki birliklerin kontrolünü ele geçirmesiyle ayaklanma kısa sürede başarıya ulaşmış gibi görünüyordu. 1 ekim’de gerçekleşen seçimler ortamı biraz sakinleştirse de hiçbir şey çözümlenmemişti. madero´nun yavaş ilerleyen reformlarını beğenmeyen zapata, plan de ayala denen acil bir toprak reformu belgesi yayınladı. belli bir mülkiyet dağıtımından çok toprakların nasıl kullanılacağına köylülerin kendi demokratik seçimleriyle karar verebileceğini içeren bu program, kısa sürede ayaklanmaya damgasını vuracaktı. çünkü kendisi de bir büyük toprak sahibi olan madero’nun böyle bir programla uzlaşabilmesi olanaksızdı. gerçekleşen askeri darbe ile bir burjuva liberali olan madero da öldürüldü. kuzeydeki ayaklanmacılar pancho villa önderliğinde kuzey tümeni olarak yeniden ayaklandılar. meşruiyetçi burjuvazinin carranza önderliğinde “anayasalcı” bloğu yeni bir odaktı. anarşist plm’nin de zapata’nın güçlerine katılmasıyla ülkede üç tane ayaklanmacı güç oluşmuştu. bu üç gücün oluşturduğu istikrarsız ittifak 15 ağustos 1914’te başkent meksika şehrine (ciudad de méxico) girdi.
  
  carranza ile yapılan görüşmelerde ayala planını yine kabul ettiremeyen zapata, etkisi altındaki bölgelerde planını uygulamaya devam etti. 24 kasım’da zapata’nın birlikleri yeniden başkente girdi. “anayasalcılar”ın üzerine yürümeme hatası zapata’nın yanılgılarından biriydi. bölgeci yaklaşıyordu ve merkezi ordu düşüncesine karşıydı. ocak 1915’te anayasalcıların “harekat ordusu” yeniden başkente girdi. panço villa’nın kuzey tümeni yenildi ve 1916’da tamamen ortadan kaldırıldı. başkenti terketmesine rağmen morelos eyaletinde hakimiyetini sürdüren zapata, 7 nisan 1919’da bir tuzağa düşürülüp öldürüldü. madero’nun generallerinden venustiano carranza devlet başkanı oldu ve yeni bir burjuva anayasa ilan etti.
  
  bu arada carranza’yı iktidara taşıyan general obregón, anayasa tartışmaları sırasında hükümetten uzak düşmüştü. 1 haziran 1919’da başkan adaylığını ilan eden generalin hükümete yönelttiği eleştirilerin arasında zapata’nın öldürülmesi de vardı. 1920 baharında devlet general obregón için tutuklama kararı çıkardı.
  
  obregón, destekçisi olan demiryolu işçilerinin yardımıyla işçi kıyafetiyle zapatista denetimindeki morelos eyaletine kaçtı. zapatista hareketini etkisi altına alan general obregón, on yıllık iç savaş boyunca ilk defa tüm meksika halkının birleşip uyacağı bir ayaklanma çağrısıyla carranza diktatörlüğünü devirme hareketini başlattı. iktidara gelen obregón işçiler için yaptığı vaatlerin birçoğunu yerine getirirken 1917 anayasasının öngördüğü toprak reformu, güneydeki eyaletlerle sınırlı kaldı.
  
  kaynak : wikipedia
• meksika devrimini yaşamak isteyen herkesin kesinlikle carlos fuentes'in artemio cruz'un ölümü adlı baş yapıtını okuması gerekmektedir. öncesindeki siyasi durumdan tutun sonradan oluşturulan çarpık liberal yapıya, porfrio diaz'dan carranza'ya kadar iliklerinizde hissedersiniz. ayrıca meksika devriminde savaşmış babanın bir oğlu olarak ispanya iç savaşında öldürülebilirsiniz. içinize işler. garipsersiniz terlerken dinlediğiniz vücudu.
• (bkz: giu la testa)
• (bkz: zapata and the mexican revolution)
• kasımın üçüncü pazartesisi olarak kutlanır. örneğin 17 kasım 2014 (yani bugün), meksika devrim günüdür.
• yoldaşlar, yeni yeni yıllara.
• kadınların rolü hakkında bir sunum; https://www.academia.edu/…evriminde_kadınların_rolü
• (bkz: soldaderas)