max born

• 1924'de yayımladığı bir makalenin başlığında kullanarak kuantum mekaniği adının isim babası olmuş, dalga fonksiyonunu nasıl yorumlanması gerektiğini açıklayarak dalga mekaniğine büyük katkılar sağlamış alman fizikçi.
• sanırım 1954'de de nobel almıştır bu yorumu ile.
  ne dediğini merak edenler dalga fonksiyonu'na bakabilirler.
• euklid geometrisinden başlayarak newton mekaniğini ve görelilik teorisini anlattığı yine görelilik teorisi adı ile türkçeye çevrilmiş bir kitabı da bulunur.
• "light + light does not always give more light, but may in certain circumstances give darkness"
  
  "isik + isik her zaman daha cok isiga yol acmaz, fakat bazi durumlarda karanliga yol acar"
  demis bir bilim insanidir.
• olivia newton-john'un dedesidir.
• 1882'de o sırada almanya'nın olan breslau (şimdi polonya'nın wroclaw kenti) kentinde doğdu. breslau üniversitesi'nde fizik okudu. öğrenciliği sırasında heidelberg, zürih, göttingen ve cambridge üniversitelerinde kısa sürelerle bulundu. 1907'de göttingen üniversitesi'nde katıların esneklikleri üzerine hazırladığı teziyle doktorasını aldı. 1915'de berlin üniversitesi'nde teorik fizik profesörü oldu. 1919'da frankfurt üniversitesi'ne geçti ve nihayet 1921'de göttingen üniversitesi'nde teorik fizik enstitüsü'nün başına getirildi.
  
  asistanı pascual jordan ve 1924'de yanına gelen werner heisenberg'le baraber kuantum mekaniğinin matris fomülasyonunu verdiler. born dalga fonksiyonunun olasılık yorumunu açıklığa kavuşturdu. göttingen matematik fizik geleneği çok güçlü bir üniversite idi. ünlü bilim adamları felix klein ve david hilbert'in etkisi yoğundu.
  
  1933'te naziler iktidara gelince yahudi asıllı öğretim üyelerinin üniversitelerdeki görevlerine son vermeye başladılar. göttingen üniversitesi neredeyse boşaldı. çök ünlü alman bilim adamlarından bazıları istanbul üniversitesi'ne geldiler. alman olmasına rağmen bu durumdan rahatsızlık duyan born almanya'dan ayrılıp ingiltere'ye yerleşti. 1933-35 yıllarında cambridge üniversitesi'nde matematik dersleri verdi. 1935-36 ders yılını hindistan'da bangalore kentindeki hint bilim enstitüsü'nde ders vererek geçirdi. aynı yıl sonunda edinburg üniversitesi'nde tait doğa felsefesi profesörü oldu. 1952'de emekli olana dek burada kaldı.
  
  1954 nobel fizik ödülü kuantum mekaniğine katkıları nedeniyle born'a verildi. aynı yıl ülkesi almanya'ya dönerek 1970'de ölümüne kadar burada yaşadı. savaş sonrasında dünya barışının kurulması ve silahsızlanma için uğraş vermiştir.
• kuantumcu, fizik dalında nobel sahibi bilim adamı. 1882'de doğmuş, 1970'te ölmüştür.
  bununla birlikte bilimle ilgili hala bu devirde bile çok yerinde bir tespiti şu şekildedir:
  "science is so greatly opposed to history and tradition that it cannot be absorbed by our civilization." (my life and my views - 1968)
  "bilim, tarih ve geleneklerle o kadar çelişmektedir ki, medeniyetimiz tarafından özümsenemez"
• zamanın daha kısa tarihi'nde yazılanlara göre 1928'de oldukça iyimser bir açıklama yapmış olan bilim adamı:
  
  "bildiğimiz fizik, 6 ay içinde bitecek.".
• soylemlere gore^*, 1924'te yayinlanan ve tekrar bizzat born tarafindan 1962'te revize edilip yeniden yayinlanan relativity kitabindaki figurler, kitabin 2010 baskisinda bulunmamakta. bu sebepten oturu kendisinin bu kitabini alacak olanlara piyasadaki eski baskilardan bir tanesini bulmalari tavsiye edilmektedir. (2010 baskisini bizzat acip incelemedim)
• max born, 11 aralık 1882 breslau doğumludur ve 5 ocak 1970'de göttingen, batı almanya'da ölmüştür. 1954 yılında nobel fizik ödülü'nü, alman fizikçi walther bothe ile birlikte yaptıkları kuantum mekaniğinin olasılıksal yorumu sayesinde kazanmıştır.
  
  born, bir üst-orta sınıftan olan, asimile edilmiş yahudi bir ailede dünyaya geldi. ilk başta devlet okuluna gidemeyecek kadar çelimsiz olarak kabul edildi, bu nedenle breslau'daki könig wilhelm gymnasiumu'na gitmesine izin verilmeden önce evde ders gördü. bu okuldaki eğitiminden sonra breslau, heidelberg, zürih ve göttingen'deki üniversitelerde fizik ve matematik çalışmalarına devam etti. göttingen üniversitesi'nde matematikçi felix klein yönetiminde, elastik tel ve bantların dengesi üzerine bir tez yazdı ve doktorasını 1907'de tamamladı.
  
  orduda kısa bir süre hizmet verdikten sonra bir süre cambridge üniversitesinde, fizikçijoseph larmorvesir joseph john thomson` ile birlikte çalıştı. 1908-09 akademik yılı için breslau'ya geri döndü ve albert einstein’ın özel görelilik teorisi üzerine kapsamlı bir çalışmaya başladı. bu alandaki makalelerinin gücü ve etkisiyle born, matematikçi ve fizikçi hermann minkowski'nin asistanı olarak göttingen'e davet edildi. 1912'de, bir yıl sonra evleneceği hedwig ehrenberg ile tanıştı. evliliğin, iki kız ve bir erkek çocuk ile 3 meyvesi oldu. ancak bu, sorunlu bir ilişkiydi ve born ile karısı sık sık ayrı yaşıyorlardı.
  
  1915'te born, fizikçi max planck'tan berlin üniversitesi'nde kendisine yardımcı olmak üzere profesörlük daveti aldı ve born bunu kabul etti, ancak birinci dünya savaşı bu davete müdahale etti ve born alman ordusuna alındı. bununla birlikte orduda bir subay olarak görevdeyken, ilk kitabı dynamik der kristallgitter'i (1915; kristal kafeslerin dinamiği) yayımlamak için kendisine zaman bulabilmişti.^*
  
  1919'da born, frankfurt am main üniversitesi'nde tam profesörlüğe atandı ve 1921'de göttingen üniversitesi'nde teorik fizik profesörü olarak görev aldı. james franck da, bir önceki yıl göttingen'e deneysel fizik profesörü olarak atanmıştı. born ve franck göttingen üniversitesi'ni, atomik ve moleküler fenomenlerin araştırılması için en önemli merkezlerden biri haline getirdi. born’un etkisinin, zekasının, vizyonunun ve yeteneklerinin bir ölçüsü, onunla çalışmaya gelen öğrenciler ve asistanlar gözlemlendiğinde ölçülebilir; bunların arasında wolfgang pauli, werner heisenberg, pascual jordan, enrico fermi, fritz london, paul adrien maurice dirac, victor weisskopf, robert oppenheimer, walter heitler ve maria goeppert-mayer gibi efsane isimler vardır.
  
  göttingen yılları, born’un en yaratıcı ve üretken zamanlarıydı. 1912'de born ve macar mühendis theodore von karman, simetrik özellikler sergileyen bir kristal kafesin dinamiklerini formüle etti. kafes, kuantum kurallarının uygulanmasına ve kristalin termal özelliklerinin hesaplanmasına izin veriyordu. bu çalışma, born göttingen'deyken detaylandırılmış ve modern kafes dinamiği teorisinin temelini oluşturmuştur.
  
  1925'te heisenberg born'a, kuantum mekaniği konusundaki makalesinin bir kopyasını verdi ve born heisenberg'ün, bir parçacığın gözlemlenebilir fiziksel niceliklerini temsil ettiği matematiksel varlıkların; konumu, momentumu ve enerjisi gibi matrisleri olduğu teorisini kabul etti. heisenberg ve jordan ile bir araya gelen born, kuantum mekaniğinin tüm temel özelliklerini matris versiyonunda formüle etti. kısa bir süre sonra, erwin schrödinger dalga denklemine dayanarak kuantum mekaniğinin bir versiyonunu formüle etti. ve daha sonra iki formülasyonun matematiksel olarak eşdeğer olduğu kanıtlandı. belirsiz kalan şey ise, schrödinger'in denkleminde ortaya çıkan dalga fonksiyonunun anlamıydı. 1926'da born, çarpışma işlemlerinin kuantum mekaniksel tanımını formüle ettiği ve bir parçacığın potansiyel olarak saçılması durumunda, olasılık genliği'nin belirli bir uzay-zaman noktası konumunda bulunması olarak yorumlanması gerektiğini keşfettiği iki makale sunmuştu. 1954'te bu makalesiyle born, nobel ödülü'ne layık görüldü.
  
  tüm yahudilerin almanya'daki akademik görevlerinden alındığı nisan 1933'e kadar göttingen'de kaldı ve o esnada born ve ailesi, cambridge üniversitesi'nden gelen geçici bir profesörlük teklifini kabul ettiği ingiltere’ye gitti. 1936'da edinburgh üniversitesi'ne doğal felsefe profesörü olarak atandı. 1939'da ingiliz vatandaşı oldu ve 1953'te emekli olana kadar edinburgh'da yaşadı. ertesi yıl, eşiyle göttingen yakınlarındaki küçük bir kaplıca kasabası olan bad pyrmont'a taşındı ve batı almanya'ya da git gel yapıp ölene dek emekliliğinin keyfini sürdü.