legalizm

• yaşanılan dönemin kurallarına uyulmasını ilke edinen çin felsefesi.
• (bkz: icazet)
• (bkz: xunzi)
• (bkz: legal parti)
• yabancı makalelerde ingilizce kullanılan "legalism" kelimesinin kendisini tanımlamaya yetmediği söylenen çin felsefesi. gerçekten de kısa bir şekilde anlatmak zor. daha önce de varlığı olmasına rağmen özellikle warring states döneminde yükselmesini normal karşılamak lazım. yedi eyaletin sürekli birbirine girdiği, her gün kan dökülen, politik oyunların durmamacasına devam ettiği kanlı bir dönemde sakin, savaştan uzak bir döneme geçmek için yol gösterici ve sonrasında bunu koruyucu bir sistematiğe gerek duyulması normal.
  
  bununla birlikte aslen konfüçyüs okulunun bir temsilcisi olan ve legalism'in en önemli iki ismi han fei ve li si' nın öğretmeni olan xunzi' nin kendisinden önceki genel konfüçyüs düşüncesine aykırı olarak insanın doğasının kötü olduğunu düşünmesi ve bunu savunmasının öğrencileri üzerinde etkisi nedir veya var mıdır, bilinmez.
  
  dönemin han krallığının yönetici ailesinden olan (bazı kaynaklarda prens olduğu söylenir), legalizmin kurucusu değil ama onu sistematikleştiren ve mükemmelliğine ulaştıran kişi olan han fei' nin öğüt ve tavsiyelerinin kendi ülkesinde sallanmaması, o hırsla oturup yazdığı kitabının ve diğer yazılarının en büyük hayranının daha sonra qin imparatorluğunu kuracak olan genç ying zheng olması (yanında li si olmasına rağmen), ying zheng' in han fei' ye durup durup övgüler düzmesi ancak han fei' nin diplomatik bir elçi olarak gittiği qin sarayında hapsedilip cezasını beklerken ölmesi ( gerçi bu ölümde li si' nın parmağı var. insan doğası gereği kötü ve çıkarcı işte) kaderin ilginç bir cilvesi olsa gerek.
• çin tarihinde m.ö. 475 ile m.ö. 221 yılları arası “savaşan devletler dönemi” olarak adlandırılır. savaşan devletler dönemi’nde yedi ayrı krallık yaklaşık iki yüz sene boyunca savaş halindeydi. dönemin sonunda qin hanedanlığı bu savaştan galip geldi ve birleşik çin imparatorluğu’nu kurdu. savaşan devletler dönemi’nde acı, hüzün ve ölüm günlük hayatın bir parçasıydı. ancak ilginç bir şekilde çin, en verimli dönemini bu savaş ortamında yaşadı. konfüçyüsçülük, taoizm, legalizm ve mahoizm’in de aralarında bulunduğu yüz düşünce okulu bu dönemde gelişti. felsefe alanında yaşanan bu altın çağ m.ö. 221 yılında qin hanedanlığı çin imparatorluğu’nu kurunca sona erdi.legalist düşünürler çin imparatorluğu’nun oluşumuna büyük katkıda bulundular. imparator shang yang rakiplerinin aksine daha pragmatist ve çözüm odaklı bir karaktere sahipti. onun legalizm düşüncesi sert cezalarla halkı kontrol etmeyi ön görmekteydi. ona göre kaosla başa çıkmanın en iyi yolu insanları cezalandırmaktı. kendi halkını kontrol ettikten sonra diğer altı krallığı etkisiz hale getirerek büyük çin imparatorluğu’nu kuracaktı. gerçekten de legalizm düşüncesine sadık kalan shang yang, m.ö. 221 yılında çin imparatorluğu’nu kurmayı başardı.avaşan devletler dönemi’nde çin topraklarında ciddi bir sistem krizi yaşanmaktaydı. bu nedenle siyasi düşünceye olan ilgi yoğun bir şekilde arttı. legalizm, çin’de gelişen birçok entelektüel akımdan sadece biriydi. temel olarak kaosu ve parçalanmayı önleyen tek düşünce olarak kabul gördü. bu nedenle çin’in resmi ideolojisi haline geldi. rakip düşünce okullarının her biri, devletin işleyişini iyileştirmenin, sosyopolitik istikrara ulaştırmanın yollarını aradı. ancak çeşitli cevaplar arasında legalistlerin sunduğu çözümler daha pratik görünmekteydi.
  
  özellikle konfüçyüsçülüğe karşı adeta savaş açıldı. konfüçyüs felsefesinin temelini insanların özünde iyi olduğu düşüncesi oluşturuyordu. bu öğretiye göre, hükümdarın halkına iyi davranarak onları doğru olana yönlendirmesi gerekiyordu. oysa despot lider shi huang’a göre sosyal düzeni korumak insanları sert bir şekilde cezalandırmaktan geçiyordu. bu nedenle insanların doğasında iyilik olduğunu savunan bütün felsefi düşünceler “insanları yoldan çıkaracağı” gerekçesiyle yasaklandı. legalizm düşüncesini desteklemeyen tüm kitaplar yakıldı. bu dönemde tarihin en büyük kitap yakma olaylarından biri gerçekleşti. filozoflar ve başka düşünceyi savunan insanlar ölüm cezası aldı.egalizmi savunanlar fazla hoşgörünün toplum düzenini bozacağını iddia ediyordu. onlara göre, insan doğası gereği aç gözlü ve bencil olduğu için yasal önlemlerle halk dizginlenmeliydi. devlet, tebaasını sıkı bir şekilde kontrol etmezse sosyal ayaklanmalar kaçınılmazdı. her suçun kınanması ve cezalandırılması insanları korkutacağı için bir süre sonra cezalandırma ihtiyacı ortadan kalkacaktı. özetlemek gerekirse legalizmi savunanlara göre insanlar doğası gereği kötüydü ve bu nedenle baskılanması gerekiyordu.
• kurumların olmadığı rejimlerde devlet bireyleri ezer. birey her yerde ve her zaman güçsüzdür. her zaman bir kuruma, korporasyona, sendikaya ihtiyaç duyar.
  
  avrupa’da ve ondan nüvesinden doğan abd’de, yani genel anlamıyla batı’da, devlet ile şahıslar arasında neredeyse her zaman kurumlar vardı. bunlar başta kral olmak üzere yer yer yönetici eliti dizginledi, yer yer ona rakip oldu. aristokrasinin, burjuvanın, ruhban sınıfının, loncaların, patricilerin veya pleblerin kendi kurumları üstünden rakipleriyle mücadele ettiği bir ortam düşünün. eskinin toplum sözleşmesi, monarşiler ile ayaktakımı olarak görülen halk arasında değil, yukarıda saydığım sınıfların kendi arasındaydı. bu sınıfların kendi haklarını koruma çabasından legalist yapı doğdu. mö 1 yy. roma'sı da legalistti, ms 13. yy. ingiltere'si de. doğu'da asker ve ulema sınıfı vardı tabii ama bunlar devlete kilise veya mafya gibi bir alternatif oluşturmadı.
  
  batı'nın bugün hala güçlü kurumların gerekliliğine inanması ve bu kadar legalist olması bu sosyo-tarihsel arka plana dayanır. onlar için yazılı bir kanun olmalı. adalet timsali mükemmel insanlar olmalarından değil, kendi haklarını uzun süreliğine ancak kanun yoluyla koruyabileceklerini ve rakiplerinin kendilerinden fersah fersah ileri gitmesinin önünü bu sayede kesebileceklerini bildikleri için kanuna uyulmalı ve artık rakip olmaktan ziyade burjuva devletinin potası altında erimiş kurumları aracılığıyla kanuna riayet edilip edilmediği denetlenmeli.