• jurassic park kitabında ian malcolm sürekli bundan bahsederdi...
  • feigenbaum adlı bir fizikçinin bilmem kaç sene "böyle makale mi olur denyo musun git doğru dürüst bişi yaz alalal" denerek reddedilmesi sonucu görece gecikmiş gözümüzün ucundakini göremediğimizin kanıtı teori. temelinde doğrusal olmayan* denklem sistemleri bulunur.
  • böcek nüfusunun yıllara göre dağılımı veren bir denklem varsayalım.
    y=(3.9)*x*(1-x)
    100,000 böcekli nuri familyası ile 101,000 böcekli ahmet familyası yıllara göre aşağıdaki gibi nüfuslara sahip olacaklardır. (tabii ideal bir koşulda geçerli bütün bunlar. yoksa öküzün tekinin bütün böcekleri ezebilme olasılığı halen var gözüküyor.)

    denklemlerde kasılmayı önlemek için milyon cinsinden ele alırsak böcekcikleri:
    nuri familyası / ahmet familyası
    1.sene 0.100 / 0.101
    2.sene 0.351 / 0.354
    3.sene 0.888 / 0.892
    4.sene 0.387 / 0.376
    5.sene 0.925 / 0.915
    6.sene 0.271 / 0.304
    7.sene 0.771 / 0.825
    8.sene 0.690 / 0.562
    9.sene 0.835 / 0.960
    10.sene 0.538 / 0.150
    11.sene 0.969 / 0.497
    12.sene 0.116 / 0.975
    13.sene 0.399 / 0.095
    14.sene 0.935 / 0.336
    yani sonuç olarak başlangıçtaki 1000 böcek farkı 14 sene sonra tamamiyle alakasız bir farka yol açmış. yukarıdaki basit denklemi çok daha fazla değişkenli karmaşık bir denklemle değiştirirsek çok daha alakasız sonuçlar elde ederiz. (bkz: kelebek etkisi) (bkz: feigenbaum sabiti)
  • temel bilimlerdeki determinizmin kılına dokunmayan teori. çoğu zaman yanlış anlaşıldığı gibi indeterministik bir yapısı yoktur. ölçüm sorununu ön plana çıkarmıştır sadece. adında da bir maymunluk olduğu doğrudur. deterministik kaos teorisi derler o yüzden bir çok insan buna.
  • karmasik sistemlerde (genelde lineer olmayan sistemler) yapilan ufak tefek oynamalarin ilerdeki zamanda buyuk degisikliklere yol acabilecegine dair bir teori.
    determinizme karsi degildir, yakin gelecekte olan seylerin tahminin kolay, daha ilerki zamanda olacak seylerin tahminin zor olduguna dair bir teoridir. bilimsel anlamda kaos ile rastgele
    ayni seyler degildirler.
    kaos teorisi icin verilen en yaygin ornek: kelebek etkisi.
    bu ornegin ifade ettigi sey "kelebekler firtiniya yol acar" degil, yol acabilirdir.
    "bundan 20 yil sonra bir firtinaya sebep olursa bunun boyle olmadigini ispatlamak zordur"dur
    yoksa normalde gelin hepimiz beraber bir anda osuralim gene de hindistanin iklimi degismez.
  • netekim rene descartes (1596-1650) da demistir ki su anda evrenin tum parametrelerini olcebilsem bir sonraki saniyeyi hesaplayabilirim. ya da bole bisiy, aklimdan yazdim.
    yani bu ne demek oluyo, eger biz gelecek saniyeyi hesaplayamiyosak bu illa bizim teorideki beceriksizligimizden kaynaklanmiyo. o andaki butun parametreleri olcemememizden de kaynaklaniyo olabilir. bu haliyle kaos teorisine deterministik kaos teorisi denir.
  • yanilmiyorsam kuvvetli determinizmin savunuculugunu ilk yapan amca laplace.
    fizikte bahsedilen kaos teorisi zaten aslinda deterministik kaos teorisidir. non deterministik kaos teorisi yok.
    kaos abimin dedigi seyler sunlardir: karmasik sistemin gelecekteki cozumunu bulmak zordur. sistemi etkileyen parametre coktur, onlar da degisir. descartesten beri bilim karmasik problemleri ufak parcalara bolerek cozmektedir. kaos teorisinin gosterdigi sistemler bu bol ve yonet sistemi ile cozulemeyen sistemlerdir (cunku sistemin parcalarinin arasindaki etkilesim dolayisi ile sistem parcalarin toplamindan daha karmasiktir). bu da bilinen ve uygulanan hesaplama yontemleri ile uzun vadeli tahminleri imkansizlastirir.
    bir nevi ghostdogun dedigi gibi parametreleri olcememek de diyebiliriz tabii. (yan not determinizmin asil eline veren quantum fizigidir (bkz: belirsizlik ilkesi). zaten parametleri olcemezsin der alet)
  • normalde insanlar parcalayip bolduklerinde o parcalari teker teker cozerler. sonra o parcalarin efektlerini birlestirirler. bir parcayi cozerken diger parcanin o parca ustundeki efektini es gecersin bir yerde. basit sistemlerde gecerlidir. ama cok karmasik sistemlerde hemen her parcanin diger bir parcanin ustunde tesiri vardir. o yuzden her parcayi bagimsiz olarak ele alip cozdugunde ortaya hatalar cikar. bir suru parca oldugundan bu hatalar birikir, senin buldugun
    sey ile gercek sistemin sonucu arasinda alaka kalmaz.
    parcalar arasindaki alaka biraz da zamanla alakali oldugundan ne kadar ileriyi tahmin etmeye calisiyorsan o kadar hata yaparsin. ya da su anda ki parcada yaptigin hata, tum parcalara etki edeceginden sistem bir anda cigirindan cikabilir (kaos olayi)
    hemen bir sonraki seyi tahmin etmeye calistiginda ise bir parcanin diger parcalarin uzerindeki etkisi az oldugundan biraz daha basarili olursun.
hesabın var mı? giriş yap