iran rehine krizi

• 4 kasim 1979'da iran islam devrimi'nden sonra, ulkeden kacan sah^*in abd'ye tedavi icin kabul edilmesinin ardindan, tahran'daki tepkili ogrencilerin abd buyukelciligini isgal etmesiyle ve 90 elcilik gorevlisini rehin almasiyla baslayan ve 444 gun sonra elcilikte halen rehin tutulan 52 kisinin saliverilmesi ile sona eren kriz.
  1980'de abd, basarisizlikla sonuclanan bir kurtarma operasyonu da yapmistir.
  kriz boyunca, abd'de iran karsiti buyuk gosteriler yapilmis, nuke iran^* lafi, literature girmisti. iran'in abd'deki tum malvarliklarina en konulmustu yine ayni donemde. krizin sona ermesi, iran'in 1980'de baslayan iran irak savasi nedeniyle krizi sona erdirmeyi istemesi, ayni donemde baskan secilen ronald reagan'in iran'in malvarliklarini serbest birakmasi ile olmustu. 1981 baslarinda.. reagan, baskanligina kendisi acisindan buyuk bir basariyla baslamis oldu boylece..
• carter'ın başkanlık dönemine rastlar bu olay. dış politika konusunda nispeten tecrübesiz olan carter bu rehine krizini 444 gün boyunca çözememiş, reagan da seçim kampanyasına bunu çok iyi kullanmıştır. abd helikopterleri rehineleri kuvvet kullanarak kurtarmak için tahran' a helikopterli uçaklı bir operasyon düzenlemiş fakat bir şey yapamadan geri çekilmiştir, prestiji yerle bir olmuştur.
  
  seçim sonrasına da şöyle yansımıştır bu olay; jimmy carter seçimleri kaybetmiş, başkanlığı devredecektir. son kez halkın karşısına çıkmış kürsüden konuşmaktadır. bu sırada kriz çözülme aşamasına gelmiştir, iran rehineleri saldı salacaktır. washington - tahran arası telefon trafiği yoğun biçimde sürmektedir. carter son konuşmasında halka "rehineleri kurtardık" diyerek giderayak bir gol atmak istemektedir. fakat rehinelerin kurtarışdığını haber verecek olan telefon hala gelmemiştir. carter kürsüye çıkar, konuşmasına başlar. hala telefonu beklemektedir. telefon gelmez. carter konuşmasını uzatır, uzatır, uzatır.. fakat maalesef hala gelmez beklenen telefon. carter kaderine razı olup kürsüden iner, hemen ardından ronald reagan çıkar. çıktığı gibi halka "bu arada rehinelerimiz kurtarılmıştır" der. reagan bürokrasiyi tehdit etmiştir carter'a telefon etmemeleri için. halk avuçları patlarcasına reagan'ı alkışlarken carter "mnskym" diyerek siyasetten uzaklaşır.. bu da böyle bir anekdottur.
• kleeer'ın 1981 senesinde çıkardığı disco funk klasiği get tough bu olaya ithaf edilmiştir. ayrıca rehineler abd'ye döndüklerinde karşılama parçası olarak kool and the gang'den celebration çalınmıştır.
• jimmy carter'in 1980 secimlerindeki maglubiyetinin en buyuk sebebidir. carter olayi once diplomasiyle cozmeye calisir ama karsisinda diplomasi miplomasi dinlemeyen ayetullah humeyni'yi bulur pek tabii ki. yaklasan secimler ve artan kamuoyu baskisi sebebiyle bu sefer top secret operasyona^* girisilir ama bu da iran collerinde 8 adet amerikan personelinin kum firtinasi, vs. gibi sebeplerden kendi kendine telef olmasiyle sonuclanir (bunun uzerine humeyni'nin klasik oportunist style "amerikalilari biz degil, allah durdurdu" demesini not dusmek lazim). carter sucu tamamen ustlenerek televizyondan amerikan halkina ozur diler pasa pasa. tabii bu arada iran'la tum ekonomik iliskiler, askeri muhimmat alim/satimi durdurulur; sah rıza pehlevi'nin amerikan bankalarinda tutulan ve humeyni hukumetinin geri istedigi kisisel serveti de (bi kac milyar dolar tutarinda) dondurulur.
  
  bu sirada devreye giren baska bir opportunist arkadasimiz saddam da hem ortamin karisikligindan, hem iran ordusunun ambargo ve devrim surecinde yipranmasindan, hem de muhtemelen amerika'nin destegini almis olmasindan (veya en azindan ses etmemesinden) cesaret bularak bir guzel iran'a girer, iran ırak savaşı'ni baslatir. birlesmis milletler'in savas baslangicinda irak'a direk karsi koymaz bir tutum icerisinde olmasi humeyni'yi delirtir tabii. neyse bu savas ve de rehine krizi devam ederken amerika'da secimler olur, ronald reagan baskan secilir. inauguration'a kadar carter hukumeti goreve devam eder.
  
  yeni devrim sonrasi savas ortamindan ve de ordusunun gucunden killanmaya baslayan iran zamanla amerika'yla diplomatik gorusmelere baslamayi kabul eder. taraflar bati almanya'da bulusur. iran sart olarak pehlevi'nin paraciklari gonderin derken, carter hukumeti "bakin babacim biz size musamaha gosterdik bugune kadar, biraz adam olun, reagan hukumeti cok daha sert cikar, aglarsiniz" diye diretir, tam uzlasmaya varilamaz. neyse pazarliklar 1981 ocak'ina kadar devam eder, en sonunda inauguration'a 5 kala cezayir'de anlasma saglanir; amerika'nin paralari, iran'in da rehineleri iade etmesi seklinde. garibim carter bari ben resmi olarak gorevden ayrilmadan su is tamamlansin diye son dakikaya kadar delicesine ugrasir, sabahlara kadar uyumaz, telefonlarda bizzat bankalari vs. arar para transferlerini halledebilmek icin. neyse butun cabalari sonucunda tam inauguration seremonisi sabahi rehinelerin tahran havaalani'na goturulmek uzere yola ciktigi haberi kendisine ulasir. carter seremoni sirasinda elde kulak haber bekler ucak yola ciksin ki bombayi patlatip gideyim diye ama cakal humeyni reagan yeminini edene kadar ucagi icinde rehinelerin oldugu halde tarmac'ta bir guzel bekletir, ancak yemin edildikten sonra ucagi kaldirtir, giderayak golunu cakar carter'a. derler ki o zamana kadar gorulmemistir bir baska liderin bir amerika baskanini boylesine maymun ettigi.
  
  neyse, o zamana kadar sutliman devam etmekte olan iran-amerika iliskilerinde gercek anlamda bir kirilma noktasidir iran rehine krizi. humeyni'nin dunya siyasetinde nasil bir rota cizmeye niyetli oldugu hakkinda dosta dusmana deklarasyonudur bir nevi.
• bu arada o zamanlar ogrenci olan mahmud ahmedinejad'in bu olayin konsolosluk basma kisminin ne kadar icerisinde olduguyla ilgili degisen bir suru gorus var. halihazirdaki iran hukumeti kendisinin olayla herhangi bir alakasi olmadigini iddia etmekte; kimi eylemciler kendisinin bizzat konsoloslugu basip amerikalilari rehin alanlardan biri oldugunu soylemekte; kimileri de kendisinin olayin yalnizca planlama asamasinda yer aldigini ve fakat "bizim en buyuk dusmanimiz gomanistlerdir aga" dusturunda oldugundan sovyet konsosloslugunun basilmasi taraftari oldugunu, bu kabul edilmeyince de fiziksel olarak olaya karismadigini iddia etmektedir. muhtemelen bunlarin hepsi dogrudur ve de hepsi yanlistir.
• (bkz: argo)
• (bkz: argo/@cahil prof)
• http://www.bbc.co.uk/programmes/p010z964
• iran rhine kızı diye okudum.
• rohirrims