ikonografi

• ikonlarin tanitilmasi ve aciklanmasi
• 1. resim, heykel ve diğer plastik sanatların meydana getirdikleri tasvirleri inceleyen bilim. 2. ünlü kişilerin portrelerinden meydana gelen kolleksiyon. 3. belli bir konu ile ilgili tasvirlerin tamamı.
• dinsel icerikli sanat yapitlarinda betimlenen dinsel olay yada kisiyle ilgili tiplesmis, hatta, bir olcude standartlasmis bicim duzenleri veya kaliplarini inceleyen bilimsel disiplin. dinsel sahneleri resmetme gelenegi olmayan sanatlarda dogal olarak ikonografiden soz edilmez. bu nedenledirki, bir islam ikonografisi yoktur.
• http://www.iconography.com/
• resmin, eserlerin yalnızca konusuyla ilgilenen bir daldır.
• türkiye'de pek duyulmamış ama dünya üzerinde özellikle orta avrupa ve amerika'nın bazı kesimlerinde bir branş olarak eğitimi sunulan hatta sanat çevrelerinde yeni bir sanat olarak kabul edilecek kadar yoğun konuşulan bir bilimdalı.
  kısaca simgebilim.
• sanat terminolojisi konusunda yaşanan sıkıntılardan biri ikonografi ile ikonoloji [genellikle kavram olarak pek kullanılmayan] arasındaki farkın bilinmemesinden kaynaklanır. sinemadan heykele her türlü sanat yapıtı için ikonografik ve ikonolojik okuma yapılabilir.
  ikonografi birincil olarak formu da dikkate alarak yapıtın içeriğiyle, ikonoloji ise görüntüsüyle ilgilenir. her türlü sanat yapıtı için ikonografik çözümleme yapılabilir ancak yapıtın ikonolojik kaynakları farklılaşabilir. gombrich ikonolojinin daha geniş kapsamlı/katmanlı bir program olduğunu düşünür.
  panofsky ikonografiyi üç aşamada ele alır; biçimlerden yola çıkarak objelerin anlamını ortaya koyar, nesneler arası hareketten doğan ifadeleri anlatır ilk aşamada. sonra bir metne başvurur, üçüncü aşamada bütün bu edinilen bilgilerden yola çıkarak imge/yi/leri tarihsel süreç içindeki diğer örneklerle karşılaştırarak bir yorum getirir. bu üçüncü aşamada imgenin gizli tarihini çözmeye çalışır, ikonolojiye yakın olan da budur; yapıtı çözümlerken dönem kaynaklarına, ‘yapıtın döneminin’ sosyo-kültürel yapısına, sanatçının üslubuna/biçemine bakar, baninin isteklerini bir veri olarak değerlendirir. biçimle değil birçok kaynağın değerlendirilmesi sonrasında anlamla ulaşılan kültürel bir okuma aslında ikonoloji.
  bir yayında üç aşamalı bu süreç mickey mouse örneğinden yola çıkılarak anlatılıyordu;
  öncelikle mickey mouse kulakları, gözleri, ayakkabıları vb. olan bir faredir (1), diğer farelerden farkı; ayakta durması, insan gibi konuşabilmesi, ünlü bir orkestra şefiyle tokalaşabilen bir uç kahraman olması (2), zamanla görünümünün farklılaşması (giysileri gibi), söyleminin değişmesi, amerika dışında yarattığı etki (3).
  yani tek bir metinle/alanla ilişkilendirilemeyecek disiplinlerarası bir etkiden söz etmek gerekiyor burada. ekonomiden sosyolojiye antropolojiden psikolojiye pek çok alan dahil oluyor.
  
  ayrıca islam ikonografisi diye bir şey elbette vardır.
  (bkz: oleg grabar)
  (bkz: albert gabriel)
• ikonografik analiz yapmak icin panofksy’nin üc asamali metodunu kullanmamak gerekir. o üc asamali metod, ikonografi degil ikonolojidir.
  
  panofsky ikonografi ve ikonoloji arasindaki farki kelimelerin aldiklari eklere dayali olarak basitce aciklar. grafi (graphy) eki alan ikonografi betimleyici ve siniflandiricidir, derinlere pek inmez. nasil etnografi bilimi irklari, kültürleri, dinleri vb. siniflandirip tasvir ediyorsa, ikonografi de görselleri siniflandirir. öte yandan loji (logos) eki alan ikonoloji, temelini akildan alir ve derinlere inmekle kalmaz sentez gerektirir. ayni etnoloji biliminin etnografi bulgularini sentezlemesi, karsilastirmasi gibi ikonoloji de ikonografik analizi öteye götürür.
  
  panofsky ikonolojisindeki ücüncü asamanin adi zaten ikonolojik yorumlamadir. ikonoloji kelimesinin gectigi bir metoda ikonografi dememek lazimdir. ikonoloji de panofksy yöntemindeki ilk iki asamanin yani on ikonografik betimleme ve ikonografinin öteye tasinmasidir.
  
  metod disinda da ikonografi belli bir gelenek ve o gelenegin icinde süre gelmis siniflandirilmis tasvirler demektir (graph). örnegin hristiyan ikonografisi deyince isa’yi betimleyen kuzu veya isik huzmesi, aziz veya melekler deyince hale akla gelir. bunlar yerlesmis, kolayca siniflandirilan bir gelenegin örnekleridir.
  
  ikonografi her zaman dinle ilgili degildir. politik ikonografi diye bir sey vardir. mesela komünist rejimlerin sanat eserleri incelendiginde ikonografik bir gelenek görülür. evlenince stüdyoda fotograf zulmüne mariz kalan gelin ve damadin gelecege umutla baktigi „ikonik“ bir poza benzer mao cini veya sscb döneminde de benzer tasvirler vardir. gülerek tarlalarda calisan ciftciler, mutlu mutlu isciler vb. gibi.
  
  propaganda posterlerinde özellikle ortodoks ikonografisinden alintilanmis günes ve dik acilarla inen günes isinlari, daima bir kollari havada selama durmus gelecege emin bakislar atan siyasetciler, ellerinde kir cicekleri tasiyan kücük kizlar komünist ikonografisinin örnekleridir.
  
  bir de politik ikonlarin dini ikonlarla birlesmesiyle ortaya cikan ikonografi örnekleri vardir. bulaniklastirilmis ab bayraginin veya ampuldan cikan isinlarin merkezine oturtularak cekilmis bir rte fotografi bu yeni yetme ikonografinin örneklerindendir.
• görsel sanatlarda ortaya cikan genellikle dini icerige sahip ürünlerin, incelenmesi gayesiyle gelistirilen yöntem. bu yöntemin gelisimine en fazla katkiyi cogun panofsky'nin yaptigi söylenir. bu topraklardaysa mevcut yöntemin getirdikleri ve buna bagli olarak gelisimine katki saglayabilecek fikir üretimini ortaya koyan pek yok gibi. 'ikonografik arastirma mi yapman gerekiyor? iste panofsky, iste yöntemi!' diyiveriyorlar.
  
  afilli basliklardan gecilmiyor: 'bilmem neyden, bilmem hangi zamanlarda görsel sanatlara yansimalar.' hadi canim, sen de.
  
  nedir panofsky yöntemi? sözgelimi, 'ben su resimde sunlari görüyorum, gördügüm sunlar ayni zamanda söyle söyleler. su kösede duran sey sunu simgeler, su ortada, arkaya yakin olan seyse sunu ve sunu. icerik, evvelce söyle söyle islenmis. baksaniza su ressamin su resmine. bizim ressamsa pek bir düskün böyle iceriklere. iste sunlar da bunun kaniti.' en tuhafiysa tüm bu sonuclara(!) ulasirken israrla 'öyleymis gibi' yapmak: 'su vazoda duran beyaz zambaklar bekareti simgeleyebilir. bakin, meryem'e müjde sahnelerinde bu duruma cok sik rastliyorsak; bilmem neyin bilmem ne sahnelerinde de böyle olabilir.' bunun kesfi nasil da mühimdi. iyi ki varsin.
  
  panofsky'nin yöntemini kücümsüyor degilim, aksine gayet saglam bir temel olusturabilecegini düsünüyorum. sadece bu kadariyla yetinmeninse anlamsizligi gün gibi acik degil mi?
  
  icerigin kaynagini olusturan (dini) metinlerin, yer aldigi o dinin kitabini iyi secebilsek? sistina sapel'inde ne arar kuran'dan herhangi bir hikaye? gidip de eski ahit'e, yeni ahit'e baksak? biliyorum, onlar söyle böyleler de bunu nasil anlatiriz oraya cizenlere? yusuf'un kuyuya atilisi icin secilen resim konstantin flavitsky'e aitken kaynaklar arasina kuran'in dahil edilmesi garip degil mi? evet, eski ahit'te de kuran'da da bahsediliyor yusuf'tan ancak tipki mi?
  
  karanlik odayi biliriz. yetkinligi tescillenen bir cok sanatcinin, karanlik odanin karsi duvarina yansiyan ters görüntüyü bugulu bir camin ardindan kagida düsürdügünü; bunun amacininsa gercege daha da yakinlasmak ya da en azindan oranlari hesaplamak gayesiyle bir taslak olusturmaya calismak oldugunu da biliriz. bugün artik altin kesim kuralini cebimizde gezdiriyoruz: 'surada bir cek bakayim beni. flas. a, yok olmadi bu, suraya al su seyi. flas. bakayim, süper ya.' mesela, ikonografik incelemeye baslamadan evvel nesnelerin ana alan üzerindeki dagilimlarina bir baksak? basit cizimler yapip nesnelerin yine ana alan üzerinde kapladiklari yerlerin, bosta kalan yerlere göre orani nedir belirtsek? varsa eger perspektif nereye nasil uzaniyor, bir göstersek? 'neden orada ki simdi su ufuk cizgisi?' resmin icerigini olusturan esas nesnelerin resmin tam olarak neresinde olduklarina baksak da neden o yerin tercih edildigiyle alakali fikirler gelistiriversek? yine isigin nereye, nereden düstügü önemsiz mi sanki? hepsi hepsi bir dörtgen cizip icine de yatay ve dikey, araliklar esit olacak sekilde ücer cizgi cekecegiz, resme göre de karakalemle mühim gördügümüz nesneleri yerlestirecegiz. 'siz o adonisleri pek seetmeyin, o gözün kasin inceligini... cin ali cizin cin ali.' yetenek isi büyük bahane.
  
  sonra, resmin düsürülüsünün, hangi malzemeler kullanilarak yapildigina ve nereye olduguna bir baksak? neydi teknigi, o tekniginse özellikleri neydi? fresko ne, succo ne? bilmez elbette irdelemezse. renkleri bir görsek? neden o renk, neden o tondaydi? fikir üretilebilir, hata yapilabilir. ne cikar? uslüba bakiyoruz da, ait oldugu dönem uslübu icerisinde o ressamin özgünlügü ne? resmin neresinde, nasil cikmis bu aciga, bir irdeleyiversek?
  
  sonra desek ki; 'iste böyle böyle.' derken de biraz kelimelerin manalarina baksak? onlar, ressamlar, inanclarina dair bir hikaye anlattilar. yillarca calisanlari oldu aralarinda. biz de eger onlarin bu hikayeleriyle ilgilenmek zorundaysak en azindan o ugraslarini karsilayacak bir seyler yapsak?
  
  panofsky yöntemi orada da biz neresindeyiz o resmin, ressam neresinde? icerik ressamin neresinde, bizim neremizde? güzel güzel anlatsak. sözgelimi, maniyerist döneme ait bir resmin anlatiminda, bile isteye yipratilmis bir dil kullanirken; rönesansa ait bir resmi anlatirken dili olabildigince ideallestirsek? algimizin en tepesinde ne varsa, gördügümüzü anlatirken, anlatimi ona uydurmaya calissak... ilkelcilik icin kullanabilecegimiz en yavan dili bir bulabilsek, ah bir bulabilsek.
  
  kaynaga bogmaktansa yapacagimizi, yine tipki kaynaklarda bogulmaktansa yaparken; kaynak ama kaynak yaratabilmeye calissak? beceremeyiz.
• sinema için "bir türün filmlerinin paylaştığı görsel doku" olarak tanımlanabilir.
  örneğin western filmlerinde medeniyet/doğa, kültür/vahşilik, beyaz adam/kızılderili çatışmalarından çokça bahsedilir ve çöl, uçuşan çalılar, içki, kötü adam vs. gibi ögelere bolca yer verilir. bunlar western sinemasının ikonografisini oluşturur.
  ayrıca bir obje ne kadar görsel öge ise bir yüz de bir türün görsel ögesi olabilir. mesela komedi filmlerinin ikonografisi yokmuş gibi gelse de jim carrey bu türün öne çıkan görsel ögelerinden biri pekala olabilir.