• hakkı tarık us.

    gazeteci-yazar (d. 1889, gördes-ö. 1956, istanbul).

    asım us'un kardeşi. istanbul hukuk mektebi mezunu. mercan ve galatasaray liselerinde edebiyat öğretmenliği yaptı. yazılarını ağabeyinin yönettiği kendisinin fiilen de çalıştığı vakit, ayrıca tercüman-ı hakikat, tasvir-i efkâr gazetelerinde yayımladı. giresun'dan milletvekili seçildi (1923). matbuat cemiyeti ve basın birliği, türk dil kurumu (1951-54) başkanlığı görevlerinde bulundu. istanbul beyazıt'ta bağışladığı kitaplarla adına kurulu bir kütüphane vardır.

    eserleri:

    - 1923 meclis-i mebusanı,
    - 50 yıl (1943),
    - ahmet mithat efendi ile şair fitnat hanım (1948).

    kaynak:

    "yazarlar sözlüğü", hazırlayan: ihsan ışık, risale yayınları, 2.b., istanbul-1998, s. 612.
  • 1931 yılının 25 temmuzundan bir olay: cumhuriyet döneminin ilk basın yasası olan matbuat kanunu kabul edildi. yeni kanun "hilafet", "saltanat", "anarşizm", "komünizm" yanlısı yayınlara ilk kez açık yasak getiriyor, hükümete de "ülke çıkarlarına ters düşme" durumunda yayınları "geçici kapatma" yetkisi tanıyordu. basın üzerinde denetimi arttıran bu yasaya karşı çıkan tek milletvekili, gazeteci hakkı tarık bey (us) oldu.
    sansüre karşı tek parti döneminde karşı durubilmek gibi cesaret isteyen ve onurlu bir davranışı gerçekleştirmiş kişi.
  • --- spoiler ---

    1889 yılında manisa-gördes'te dünyaya geldi. babası hacı hasan hulusi bey, annesi sıdıka hanım’dır. asıl adı “ismail hakkı” idi. ailesinin üçüncü çocuğudur.

    ilk öğrenimini gördes’te tamamladı. küçük yaşta çok kitap okuyup biriktirmeye başladı. 1906’da gördes belediyesi’nde memurluk yapmaya başladı. gördes’e kaymakam olarak atanan şair eşref ile tanışması ve şiirlerinin onun tarafından beğenilmesi üzerine şiir ve yazıların istanbul ve izmir gazetelerine göndermeye başladı.

    ağabeyi mehmet asım’ın çağrısı üzerine istanbul’a gidip istanbul hukuk mektebi'nde okudu. tanin gazetesi’ndeki yazılarıyla tanınan ağabeyinin yardımı ile tanin’de çalışmaya başladı. ağabeyi bazı yazılarında abdülhak hamit’in “tarık” adlı tiyatro eserinden esinlenerek “tarık” mahlasını kullanmaktaydı. kardeşinin bu mahlası sevdiğini görmesi üzerine mahlası ona bağışladı, böylece ismail hakkı, “hakkı tarık” ismini kullanmaya başladı.

    tanin’den sonra tercüman-ı hakikat ve tasvir-i efkar gazetelerinde yazılar yazdı. tasvir-i efkar’da yazı işleri müdürlüğü yaptı. hukuk fakültesi’nin 1911’de bitirdi. bir yıl kadar eskişehir’de ittihat ve terakki’ye ait “hakikat” gazetesinde çalıştıktan sonra istanbul’a döndü.

    darü’l-muallimîn-i âliye’de ders veren ağabeyi mehmet asım’ın rahatsızlığı nedeniyle tedavi için isviçre’ye gitmesi üzerine onun verdiği dersleri üstlendi; böylece başlayan öğretmenlik yaşamına. 1914 yılında ıstanbul sultânîsi’nde devam etti. istanbul sultanisi’ndeki görevini aralıksız 10 yıl sürdürdü. ayrıca mercan lisesi ve galatasaray lisesi’nde de dersler verdi.

    1918’de ağabeyinin ahmet emin yalman ile birlikte kurduğu vakit gazetesinin ortaklarından birisi olan hakkı tarık milli mücadele için ankara’ya silah ve insan kaçırmakta önemli hizmet gören bu gazetede önemli roller üstlendi. gazetesinde çerkez ethem ile ilk röportajı yaptı. müdafaa-i milliye grubu’nun anadolu ile haberleşmesinde etkin rol aldı. çalışmaları, istiklal madalyası ile ödüllendirildi.

    1919 yılında türk basın tarihini ilk basın meslek kuruluşu olan “osmanlı matbuat cemiyeti”’nin kongresinde yönetim kuruluna seçildi. adı o kongrede “türk matbuat cemiyeti”, daha sonra “matbuat cemiyeti” ve “türk basın birliği” olarak değiştirilen bu derneğin 1921’deki kongresinde genel sekreter seçildi. çeşitli dönemlerde "muallimler cemiyeti", "matbuat cemiyeti" ve "türk basın birliği" başkanlıklarını yürüttü. türk ocağı, çocuk esirgeme kurumu, türk maarif cemiyeti, yeşilay gibi kurumların idare heyetlerinde bulundu.

    adeta bir gazeteci okulu haline gelen vakit gazetesi’ndeki çalışmasını 1956’da ölümüne değin sürdürdü. zengin bir gazete arşivi oluşturdu ve başyazarlığı döneminde ortadoğu ülkelerindeki gazetelerle yazışarak onlara gazete alışverişi teklifinde bulundu. bu yolla, araştırmacıların hizmetin sunmak üzere kurmak istediği kütüphane için çok zengin bir kaynak yarattı.

    1923-1936 yılları arasında dört dönem giresun milletvekilliği yaptı. aralık 1949’daki yangından sonra beyazıt’taki sahaflar çarşısı’nın yeniden yapılandırılmasında rol oynadı; sahaflar çarşısı derneği’nin tüzüğüne eklettiği bir madde ile sahaflar çarşısı’nda çalışacak esnafın kitap ve kitapla ilgili malzemeden başka bir şey satmasının önüne geçildi.

    ilk osmanlı meclisi-i mebusan’ının tutanaklarını “meclisi-i mebusan 1877” (1940, 1954) adlı 2 ciltlik kitapta toplayan us, namık kemal’in “kanije muhasarası” ve nabizade nazım’ın “karabibik” kitaplarını sadeleştirerek yeniden yayımladı. gezi, anı, fıkra türünde eserler verdi.

    gelirinin büyük kısmını kütüphane kurabilmek için kitap, dergi , gazete satın almak için harcadı. türkiye’nin içinde ve dışında çıkan türkçe gazete ve dergilerin hemen hepsini topladı. hiç evlenmedi. kendisini kütüphanesi ile ilgili çalışmalara adadı. koleksiyonunun yer alacağı kütüphane ile ilgili her ayrıntıyı düşünen hakkı tarık us, bunları vasiyetine eklemişti. 21 ekim 1956’da hayatını kaybetti. 23 ekim’de bayezid camii’nde kılınan namazın ardından merkezefendi mezarlığı’na defnedildi.

    --- spoiler ---
  • https://youtu.be/bhflnozweuy?t=253

    erol şadi erdinç'in kendisi hakkında anlattığı bu hikaye kesinlikle dinlenmelidir.

    hakkı tarık'a inş yer kalmıştır bari ne diyelim, swh.
  • kurulmasını vasiyet ettiği kütüphanenin her detayını düşünüp madde madde yazdığı gibi, kütüphanecinin nerede oturacağını ve günlük yiyeceğinin karşılığı olan paranın bile ne miktarca ayarlanacağını düşünüp eklemiş. insan o detayları okuyunca, vasiyetinin tam olarak yerine getirilmeyişine daha bir üzülüyor.

    (bkz: #115285095)
  • şu röportajda biraz kendisine değinilmekte.
  • 1876'da kurulan ilk osmanlı mebusan meclisinin pek değerli tutanaklarını iki büyük ciltte toplamakla tarihimize ettiği hizmet asla unutulamaz.

    varlık vergisine aleyhte rey vermiş.
hesabın var mı? giriş yap