• (bkz: al-i cengiz)
  • 15- 18. yılları arasında kırım'ı yönetmiş olan büyük hanedan. 15. ve 16. yüzyılda osmanlı protokolunde giray hanlar, osmanlı sultanı'nın ardından 2. sırada yer almaktaydı. ta ki ii mehmed giray isyanına kadar. bu isyandan sonra vezir-i azam seviyesine düşürüldüler. hanedana üye giraylardan birkaçı:

    (bkz: hacı giray)
    (bkz: mengli giray han)
    (bkz: gazi giray han)
    (bkz: devlet giray han)
    (bkz: mehmed giray)
    (bkz: kaplan giray han)
    (bkz: murat giray)
    (bkz: adil giray)
    (bkz: selim giray)
    (bkz: safa giray)
    (bkz: halim giray)
    (bkz: şahin giray)
  • (bkz: tarak tamga)
  • kırım hanları hanedanına verilen addır. 1427’den 8 nisan 1783’e kadar 356 yıl kırım’da hüküm sürmüşlerdir. 1475-1774 arasındaki 299 yılda osmanlıya bağlı olmuşlardır. bu hanlık şubat 1789’a kadar devam ettikten sonra, kırım rusya’nın eline geçtiği için, osmanlı imparatorluğu tarafından ortadan kaldırıldı.
  • osmanlı hanedanının soyu kesilmesi durumunda yerine geçecek hanedandır.

    “abdülhamid’den sonra tahta geçmek üzere sarayda muhafaza edilen şehzade selim’dir. henüz genç olan bu şehzadenin osmanlı hanedanını tehdit eden kısırlığı ortadan kaldıracak kadar genç yaşta tahta geçeceği umulmaktadır. hanedanın kesilmesi demek imparatorluğun parçalanması demektir, zira cengiz hanedanını osmanlı tahtına varis gösteren hiçbir yasa mevcut değildir. osmanlı hanedanının sönmesi halinde, imparatorluk parçalanma tehlikesi ile karşılaşınca ulemanın kırım hanlarından birini tahta çağıracakları muhakkaktır.” (baron de tott, 18. yüzyılda türkler: türkler ve tatarlara dair hatıralar, tercüman 1001 temel eser, çev: mehmet r. üzmen, s. 34)

    “osmanlılar ilk günden itibaren kırım hanlığı ve hanlığın giray hanedanıyla özel bir ilişki kurdular. bunun gerisinde, osmanlı sultanının ukrayna'dan ta orta asya'ya kadar uzanan engin bozkır topraklarında yaşayan tüm türki halklar üzerinde otorite iddiasında bulunması vardı. osmanlılar girayların doğrudan cengiz han'ın soyundan geldiğini düşündükleri için, kırım hanlığı'yla bağlantılarından yararlanarak evrensel moğol mirasıyla bağ kurmak ve orta asya türk dünyasındaki hak iddialarını meşrulaştırmak istiyorlardı. bu nedenle, haraca bağlanmış ve sultana asker yollamak zorunda olan diğer tabi devletlerin aksine, osmanlı sultanı kırım hanlarına hem yıllık maaş hem de osmanlı'nın rumeli (balkan) ve anadolu sancaklarında toprak vermişti.” (magocsi, paul robert, şu mübarek topraklar, kırım ve kırım tatarları, yapı kredi yayınları, 1. baskı, istanbul, kasım 2017, s.46-47)
  • sultan ı. ahmet zamanında,?osmanlı?devleti’nin altın orda'nın varisleri kırım hanları ile yaptıkları antlaşmada hanedan-ı ali osman’da erkek kalmazsa kırım hanları?osmanlı devleti’nin başına geçecekti. bu yolla osmanlı cengiz hanedanlığını yedek de olsa hanedanlığın meşru varisi saymıştır.
    rivayet odur ki 4. murat ölürken olası taht adayı deli namlı kardeşi ibrahim i hanedanliga layık görmediği için kırım hanı'nın istanbul'a çağrılıp tahta oturtulmasini istemiştir.
    2. mustafa'nın azledilip yerine 3. ahmet'in getirildiği edirne vakasinda asilerle saray arasinda arabuluculuk yapan baltacı mehmet paşa, asilerin 'gerekirse girayları getiririz!' dediğini nakleder.
    osmanlı kırım hanlarını böyle örneklerle anlaşıldığı üzere hep yüceltmiştir. timur'la yıldırım bayezid arasındaki ankara savaşından evvelki mektuplasmalarda bayezid, timur'u moğol ( çağatay ) tahtına çökmekle suçluyor, kendilerinin âl-i selçuk'tan icazet alarak hanlık kurduklarını söylüyordu. burada moğol tahtında akrabalik (damatlik )yoluyla hak iddia eden timur'a karşı, han soyuyla doğal varis olan timur'un düşmanı altinorda hanı toktamış'ı ve onun soyu olan kırım hanlığı'nı el üstünde tutmaları dikkate değerdir.
    her ne kadar osmanlı'nın varisi saydığı selçukluları ilhanlilar (mogollar) ortadan kaldırıp konya'ya ilhanlı veziri atamış olsalar da bu osmanli'yı devletlesmeye götüren bir yoldu. selcuklular yıkılmadan önce osmanlı beyliği fetihleri konya sarayı adina yapiyor ve ganimetin bir kısmını selçuklu sultanına yolluyorlardi. ne var ki selcuklu yıkılmadan önce osmanli'yı varis olarak görüp berat ve sancak vermistir.
  • sultan 4. murat deli ibrahim’e tahtın kalmasından korkmuş ölmeden önce onu bozdurup yerine kırım hanını osmanlı’nın başına geçirmek istemiştir.
  • osmanlı devleti gerileme dönemine girdiğinde, moskova'yı basıp, haraç kesebilecek güce sahip olan kırım devletinin yönetici kastıdır. kendi sülalemin de 1850 savaşlarından önceki ana vatanıdır. arap kültürünün etkisi osmanlı'daki kadar baskın olmadığı için, köktürk'e daha yakın, gerçek türk devleti diyebileceğimiz oluşumdu. kırım yarımadası kırım hanlığının yegâne toprağı gibi görünürken, büyük-küçük nogay, astrahan, kazakistan ve hatta kafkasya ile balkan bölgeleri de, aslında kırım hanlığı'nın hinterlandı idi. . halkı liman bölgelerinde oğuzlar, kuzeyde kıpçaklar, doğuda tatarlar, kazak-nogaylar, ve bir kısım ermeni ve yahudi'den oluşurdu. bozkır kültürü (konar-göçerlik) etkisini devam ettirdiği için, çok tecrübeli atlı-okçulara sahiptiler. bu hanedanın bazı üyeleri sanatçı idi (musiki ve bestecilik). (bir padişahın şarkı besteleyip-çaldığını ve söylediğini hayal edin, edemediniz dimi?.) böyle bir millet idi kıpçak-tatar halk, yaşadıkları dönemde ruslar bunları öldürülemez, yarı-tanrı gibi görüyordu. bu imaj ivan the terrible (korkunç ivan'ın) astrahan (hacı tarkan'ı) zaptı nedeniyle bir nebze kırılabildi. osmanlı bunlara ateşli silah vermedi(türk-türk'e bunu yapmamalı!: bu durum bugün azerbeycan'ın nükleer ve kıtalararası balistik füze teknolojisine sahip olup, güvenlik kaygıları nedeniyle bunu türkiye'ye vermemesine benzetilebilir.) verseydi moskova bugün başkurdistan veya volga coğrafi bölgesine bağlı, türkiye'nin kuzey vilayeti olabilirdi.

    aksine, döneminde anadolu'dan kalabalık olan kırım yarımadası türk nüfusu, 10'da biri seviyesine indi. (10'da 9'u öldürüldü veya artık kendini rus sanıyor.)
hesabın var mı? giriş yap