fransız devrim savaşları

• devrim savaşları, fransa ile bir ya da daha fazla avrupalı devlet arasında, devrim döneminde, 1792-99 yıllarındaki düşmanlıklar sonucunda vuku bulmuştur. napolyon savaşları’ndan 1814’te napolyon’un tutsaklığına kadar devam eden savaş döneminden önceki yedi yıldır. 1799’un sonu, çatışmanın devrimci ve napolyonik evreleri arasındaki önemli nokta olarak kabul edilebilir çünkü o yıl napolyon bonapart konsüllüğü kurulmuştur. bu 7 yıl içinde fransa, hem terör ve darbeler gibi iç sorunlarla yüzleşmiş, hem de diğer devletlerle savaşı sürdürmüştür.
  
  uzun bir ilk yazı, hazırsak fransa tarihine artık detaylı bir şekilde girelim. öncelikle devrim savaşlarına, napolyon bonapart öncesi fransız hareketlerine ve korsikalı'nin yükselişine; devamında devrime; ardından bonapart'ın imparatorluğuna ve napolyon savaşlarına; ve nihayetinde de sonuçlarına değinelim. bir milletin kısa sürede nasıl en büyük güç olduğundan devrimin sonuçlarına, bir adamın dünyanın en büyük isimlerinden biri oluşundan avrupa'yı şekillendirmesine kadar birçok önemli nedeni ve sonucu olan bir süreç bu fransız tarihi ve napolyonlu-napolyonsuz devrim yılları.
  
  devrim savaşları
  savaşların doğası
  savaşlar genellikle politik nedenlerden ötürü vuku bulurken, fransız devrim savaşları için politik nedenler, öncelik değildi. bu savaş, her şeyden önce fransa'daki belirtilerle ve fransa'nın komşu devletlere dayatmasıyla, devlet ve toplum yapısındaki temel değişikliklerle ilişkilidir. daha önceki hiçbir avrupa savaşında, politik nedenlerle sosyal nedenler arasında bu kadar fazla etkileşim olmamıştı veya yenilik görülmemişti. birinci fransız cumhuriyeti'nin yönetimini üstlenenler tarafından başlatılan savaşlar, devrim fransası'nın politik ve sosyal yeniliklerini ne ölçüde koruduğu ve genişlettiği ile karakterize edilir. devrimci fransa'daki politik durumun, yeni hükümeti komşu devletlere savaş açmaya zorladığı ve fransız devrimci doktrinlerinin yanı sıra fransız genişleme politikalarının da bu ülkeleri fransa'ya karşı çıkmaya teşvik ettiği görülecektir. fransız ordusunun ve dış politikasının seyri, ayrıca düşmanlıklar sırasındaki iç politik ve sosyal devrimlerin devam etmesinden büyük ölçüde etkilenmiştir ve bu da siyasi ve askeri ilişkilerin sürekli etkileşimine neden olup, napolyon savaşları ile belirgin bir tezatlık sunmaktadır.
  
  bununla birlikte, savaşan güçlerin güdülerinde ve davranışlarında daha geleneksel düşünceleri gözden kaçırmak yanlış olur. fransız devrimi'nin liderleri, fransız dış politikasının geleneksel hedeflerini devraldı ve genişletti. fransa’da eski rejimin restorasyonu ve avrupa'nın geri kalanının korunması, fransa’nın düşmanları tarafından yapılan saldırıların nedenleri arasında olmasına rağmen bu hedefin geleneksel çıkarlarının talepleri tarafından engellenmesine izin verdi. özellikle ingilizler, coğrafi olarak yalıtılmış ve kıta müttefiklerinden daha liberal bir anayasaya sahip olmakla birlikte, fransızların kıta hegemonyası oluşturma girişimlerini engellemekten, devrimci ideolojiyle mücadele etmeye göre çok daha fazla endişe duyuyorlardı. 1793'te birinci koalisyonun yetkileriyle bir dizi ittifak anlaşmasında, ingiltere gerçekten bir kraliyet restorasyonu (neredeyse koşulsuz teslim olma) konusunda ısrar etmişti, böylece nihai savaş hedefleri belirsiz kaldı. ingilizler, avrupa'da denizlerin kontrollerini onaylamalarını, sömürgeci fetihlerini genişletmelerini ve hem avrupa dışında hem de kıta'da bir ticaret ve üretim ülkesi olarak baskınlığa ulaşmalarını sağlayacak bir güç dengesi kurmaya çalıştı.
  
  devrimin ve birinci imparatorluğun savaşları, büyük ittifak savaşı ve ispanya veraset savaşı ile başlayan aralıklı bir fransız-ingiliz ihtilafının doruk noktasıydı. sonunda ingiltere, fransa’nın avrupa’da baskınlığını önlemeyi başardı ve denizaşırı bölgelerde kendi üstünlüğünü sağladı. 1789’da fransa’nın üçte birinden daha fazla bir nüfusa sahip olmayan ingiltere, ticarette ve imalatta üstünlüğüne olan gücüne bağımlıydı. böylece, askeri çabaların denizcilik ve sömürgecilik meselelerine yoğunlaşmasını gerektiren servet kaynakları ve bakımı ile meşgul olmaya devam etti. bu, ingiltere’nin avrupa’da önemli operasyonlar gerçekleştirme kabiliyetini daha da azalttı; bunun için derhal işgal ile tehdit edilen ve askeri insan gücünden yoksun olmayan kıta müttefikleri ile ortak hareket etmek zorunda kaldı. ancak ingiltere, fransızların avrupa’ya kendi şartlarına göre barış getirdikleri takdirde, kaynaklarını denizde ve sömürgelerde kendilerine karşı mobilize etmekte ve ingiliz ticareti için gerekli olan avrupa pazarlarını kapatmakta özgür olacaklarını gördü. bu nedenle büyük britanya, fransa’ya karşı koyan tüm koalisyon güçlerinin yanı sıra, denizcilik, sömürge ve ekonomik amaçların egemen olduğu bir strateji izleyerek, devrim ve napolyon savaşlarının neredeyse tamamı boyunca savaşta kaldı. ingilizlerle avrupalı müttefikleri arasındaki çıkar ve hedeflerdeki farklılıklar, ortak kamplarda ortaya çıkan bazı ihtilafları ve aynı zamanda büyük britanya'nın tarafsız güçler arasında karşılaşacağı düşmanlığı da açıklar. fransızların sahip olduğu limanları bloke ederek ve düşman bloğu ile ticareti kontrol etmek için izinler vererek, ingilizler çıkarlarını veya en azından tarafsız olanların masraflarını kendi çıkarlarına göre geliştirdiler. bu nedenle geniş çapta konuşursak, 1792'den 1815'e kadar olan savaşlar boyunca büyük britanya, dünya ticaretinde giderek daha avantajlı bir konumdan elde edilen kazançları sayesinde fransa ile mücadeleyi sürdürmeyi başarmıştı.
  
  bununla birlikte 1793-99 döneminde, fransa’nın büyük britanya’yı yenmeden önce avrupa’nın pasifleşmesini beklemek zorunda kalacağı kesin değildi. savaşın ilk birkaç yılı boyunca, fransız filosunun mevcut gücü, eğer diğer devletlerin donanmalarından yeterince destek alabilirse ingiliz deniz üstünlüğünü, üstesinden gelmekle tehdit edebilirdi. bir süredir büyük britanya’nın sömürge savaşı ile meşgul olmasının maliyetli oluşu, bu konuda nispeten başarısız olduğu, nihayetinde ingiliz kara kuvvetlerinin sayısının azalarak avrupa’nın sonucuna katkı sağlayamadığı kanıtlandı. devrim savaşlarında sadece iki kez küçük ingiliz sefer kuvvetleri avrupa'da, sadece hollanda'da 1794 ve 1799'da savaşmıştı. 1796'ya gelindiğinde, zaten az olan asker gücünün 6096 kadarı, batı hint adaları'ndaki büyük ölçüde sonuçsuz kalacak bir mücadeleye gidecekti. ancak zamanla fransa tehlikesinin farkına varıp kıtadaki mevcudiyetini arttıran wellington dükü arthur wellesley, iber yarımadası'ndaki^* seferleri sırasında ispanya ve portekiz'i fethetmekle kalmayıp aynı zamanda çok daha fazla sayıda fransız askerini esir alıp daha az zarar görecekti.^*
  
  ingiliz hükümeti, kendi savaş çabalarını finanse etmek ve müttefiklerini desteklemek için muazzam bir borç alma kabiliyeti bakımından eşsizdi. bununla birlikte ingiliz milli gelirinin büyük ölçüde artması, geleneksel yöntemlerle üretilen geleneksel malların, donanma ve deniz üstünlüğü sayesinde alışılmadık şekilde elverişli hale gelen ticaret koşullarına bağlıydı. sanayi devrimi'nin başlamasından önce geleneksel özellikleri olan yıllara göre bu ticaret payı çok fazlaydı. savaşlar, kıta’da sınai kalkınma ve finansal örgütlenme yolunda engeller koymuş ancak ingiltere’nin bu alanlardaki liderliği barış geldiğinde daha da sağlıklı olmuştur.
  
  devrim savaşlarına dönecek olursak;
  iki olay fransız devrim savaşların ilk yıllarının patlak vermesine ve ilerleyişine önemli ölçüde katkıda bulundu:
  -fransa’nın mayıs 1789’da genel kurul toplantısından yoğunlaşarak devam ettiği devrim’in neden olduğu fransa’nın zayıflığı ve ilk üç sefer (1792, 1793 ve 1794)
  -kıta güçlerini, fransa'yı işgal etmelerinden uzaklaştırmaya yarayan diğer seferler (1793 ve 1795)
  
  devrim savaşlarında fransızların benzeri görülmemiş başarılarının önemli bir sebebi sayılarındaki avantajlarıydı. devrim’den önce bile birçok bakımdan kıta’daki en gelişmiş milletti. ilk fransız cumhuriyeti, savaşırken kaynaklarını rahat bir şekilde kullanabilirdi. tüm nüfusun enerjisini ve servetini, eski rejiminin komşu kıta hükümetlerine karşı kullanabileceği eylem sınırlarının daha da ötesinde bir dereceye kadar genişletebilirdi. bununla birlikte bu üstünlük, kıta güçlerinin devrim fransası ile birlik olup savaşmasından birkaç yıl öncesine dayanmaktadır. fransız devrim savaşının en çarpıcı özelliklerinden birisi de; büyük ölçüde halkın katkısı, beraberindeki jakoben kamu güvenliği komitesinin iç politikaları ile birlikte gelen ilk başarılarına hem olumlu hem de olumsuz yönde büyüktür. yeni rejime yönelik oluşan bu tehdit teröre, radikal siyasi reformlarına ve ulusal kaynakların kitlesel seferberliğine ilham vermiştir.
  
  büyük britanya için fransada büyüyen olaylar, ilk üç yılı boyunca avrupa sahnesinin birçok karmaşıklığında ikincil öneme sahipti çünkü rakip devletin kıta üzerindeki etkisi, büyük ölçüde iç erimeyle etkisizleştirilmişti. ancak kaçınılmaz olarak büyük britanya, doğu ve orta avrupa'daki gelişmelerden daha az endişe duymaya başladı ve fransa öncelik konumuna yükselmişti. başbakan genç william pitt, savaşın başlamasından bir yıldan daha az bir süre önce, kanal hududundaki ordusunun gücünü 17.000'den 13.000'e düşürmüştü.
  
  devrim ve napolyon savaşları boyunca, ingilizler ordu için doğrudan bir istişare sistemine başvurmaktan kaçındılar ve erkeklerin donanma için seferber edilmesi de sürekli fransızlar tarafından saldırıya uğrayan tüccar gemicilere düştü. savaşın ilk yıllarında kara kuvvetlerinin toplanmasında alınan sonuçlar özellikle verimli değildi. tamamen gönüllülerden toplanan düzenli alaylar kuruldu. denizaşırı hizmet^* ve ada savunması için 30.000 milis göreve çağrıldı. milis hizmetine katılanlara iyi bir ücret ödemesi yapılacak olmasından ötürü, düzenli oluşumların ortaya çıkması sekteye uğradı.
  
  devrim yıllarında avrupa
  1780'lerin son yılları ve 1790'ların başında, avrupa'da kıta güçlerinin pozisyonunu önemli ölçüde etkileyen genel bir dengesizlik göze çarpıyordu. hollanda cumhuriyeti'nde stadtholder olan oranj hanedanından v. william, prusya ve büyük britanya'dan, fransa ile yaşadığı zorluklarda yardım aldı. prusya'lı ii. friedrich wilhelm, 1787'de hollanda'ya asker gönderdi ve 1788'de üçlü ittifak, hollanda'da kuruldu. hollanda görüşmesinde; kıtadaki fransız etkisine ve polonya ile türklere karşı rus ve avusturya planlarına karşı çıkılması kararı alındı. bununla birlikte büyük britanya ve prusya arasındaki birlik kısa süre sonra, ikincil politikaları nedeniyle sonlandırıldı. 1789’da prusya, rusya’ya ve avusturya'ya savaş ilan etti ve rusya’yı ve kuzeydoğu avrupa'yı istila etmek için isveç'i desteğe çağırdı. 1789'da prusya, kutsal roma imparatoru ii. joseph’in tahttan indirilmesi için avusturya hollandası'nda (kabaca, modern belçika) başlayan bir isyanla karşı karşıya kaldı. prusya politikasının gidişatından memnun olan ve avusturya hollandası'nı fransa'ya karşı güçlendirmeyi arzu eden ingiltere, avusturya ile yakınlaşma şansını memnuniyetle karşıladı. avusturya ve ingiltere arasındaki artan olumlu havaya rağmen prusya, 1790 mart'ında polonya ile ittifak yaptı ve birliklerini avusturya’nın bohemya sınırının yakınında topladı. ancak çiçeği burnunda kutsal roma imparatoru olan ii. leopold, avusturya egemenliğinin hükümdarı olarak türklerle bir ateşkes anlaşması imzaladı ve ittifak oldu.^* polonyalılar, torun ve gdansk'ı yardım karşılığında prusya'ya bırakmayı reddetti ve tehlikeli bir şekilde izole edilmiş olan prusya, reichenbach'ta^* avusturya'yla görüşmeye başladı ve fransız topraklarından toprak alma ihtimalinin ortaya çıkabileceği fransız devrimi'nin yarattığı ortama karşı ortak bir cephe önerdi.
  
  osmanlı ile devam eden rus ve avusturya düşmanlıkları, kıta güçlerinin fransa'ya karşı yürüttüğü etkili eylemi engellemekteydi. türkler ile barış nihayet 4 ağustos 1791'de avusturya tarafından imzalandı^* ve 11 ağustos'ta rusya tarafında da barış sağlandı. kısa bir süre sonra orta avrupa'da gerginlik arttı. 1791 sonunda büyük catherine, polonya sınırına 130.000 rus ordusu yığmıştı. eğer avusturya ve prusya, polonya’daki rus politikasını ruslara daha fazla toprak bırakarak onaylarsa, rus kanadı, fransa’ya karşı monarşik bir ittifak içinde olacağını ilan etti. prusyalı ve avusturyalılar kabul edip batı polonya topraklarını aralarında paylaştılar. görüleceği üzere, fransa’nın 1791 ortasına kadar avrupalı liderlerin kafasında ikincil bir yer işgal ettiği açıktır çünkü fransa kendi iç işleriyle meşgulken doğuda avantaj sağlamak hepsinin yararına olacaktı. bazı farklı düşünceler ile planlar bu şekildeydi ancak birliktelik zor da olsa bir arada devam ediyordu. kıta güçleri arasındaki asıl bölünmeler ise fransız ordularına karşı alacakları yenilgilerle gelecekti.
  
  avusturya, prusya’nın reichenbach konvansiyonundaki devrimi önleme ve batıda bölgesel kazanımlar edinme amacıyla fransa’ya karşı ortak eylem için sunulan önerilere çok az tepki gösterdi. prusyalıların böyle bir politikaya olan ilgileri ve polonya’nın durumunun henüz düzenlenmemiş olması, rusya'nın eli doğuda özgürken, avusturyalıların kendilerini batı’da taahhüt etmelerini engelleyen güçlü argümanlardır. ayrıca leopold’un, kız kardeşi marie-antoinette ve kocası xvi. louis’nin güvenliği konusundaki endişeleri, kritik konumlarından kaçmak üzere olduklarını duyduğunda olumlu eylemler vaat etmesine yol açtı. 27 ağustos’ta, o ve prusya kralı, pillnitz deklarasyonu'nu onaylarak, avrupa’nın hükümdarlarına louis'nin konumunu güçlendirmek için güç kullanma çağrısında bulundu.
  
  paris'te eski kurucu meclis üyelerinin dışlanacağı yasama meclisi, 1 ekim 1791'de bir araya geldi. daha az deneyimli ve daha radikal düşünen milletvekillerinin karşısına çıkan durum bozulmaya devam etti. kötü bir finansal kriz yaşandı, ağustos ayında vendée'de sağ kanatlı ayaklanmalar meydana geldi ve köylülerin isyanı başka yerlerde de devam ediyordu. bununla birlikte pillnitz deklarasyonu, devrim'in destekçilerini korkutmak yerine, mecliste savaşa daha az hevesli görünen feuillant'ları itibarsızlaştırmaya hizmet etti. 1792 yılının mart ayında, leopold’un oğlu ve halefi kutsal roma imparatoru i. francis, marie-antoinette tarafından, louis'nin zorunlu olarak atadığı jironden bakanlığının avusturya’ya saldıracağı konusunda bilgilendirildi. avusturya ve prusya, batıda ilişkilerinin gergin olmasına rağmen, polonya'da rus eylemi sırasında atılacak adımlar üzerinde, 12 nisan'da avrupa güçlerine bir genelge göndererek, uyumlu eyleme davet etti.
  
  çelişkili hareketler yeni jironden bakanlığını ve taraftarlarını düşmanlıklara zorladı, ancak dış destek almayı başaramadılar. savaş ile, kralın kötü inancını ve émigré'lerle olan ilişkilerini açığa vurarak devrimi güvence altına alıp tamamlayacaklarını ummuşlardı. lafayette ve anayasal monarşinin partizanları, halkın dikkatini iç sorunlardan uzaklaştırarak savaşın yeni rejimi ve louis’in konumunu güçlendireceğine inanıyordu. jacques-pierre brissot liderliğindeki jirondenler, jakobenlerin desteğini aldı çünkü jakobenler, maximilien robespierre'nin hazinesine sahipti ve aristokratlar tarafından yönetilen bir savaşa karşı çıkan ve devrime karşı kullanabileceklerini öngören aşırı solu görmezden gelmekteydi.
  
  ve fransa savaş ilan eder
  20 nisan 1792’de, jironden bakanlığının avusturya’ya savaş ilan etme önerisi meclis tarafından onaylandı. fransız meclisi, bir ay sonra, rusya’nın yaptığı gibi 12 nisan’daki avusturya-prusya genelgesine olumlu yanıt veren sardunya’ya karşı da savaş başlattı. fransız dışişleri bakanı charles-françois du périer dumouriez, ren nehri'ni savunan kısa bir savaş öngördü ve ispanya pirenelerden saldıracak olursa savoy'da onları yenen ve belçika'da muzaffer olacak orduların, kralın iktidarını istikrarlı bir demokraside tekrar kazanması için geri döneceği düşünülüyordu. ülkenin ekonomik ve politik yaşamındaki artan krizi küçümseyip bu iddialı politikayı uygulayacak ordunun çok zayıf yönlerini görmezden geldiler ve hepsinden öte, ordunun kamuoyunda sürekli olarak artan politik düşünceler konusundaki tereddütlerini azalttılar.
  
  kralı kurtarmaktan uzak olan savaş, doğal olarak yeni rejimi devirmek için komplo kurduğundan şüphelenilen monarşinin düşüşünü hızlandırdı. 13 haziran’da louis, jironden bakanlığını, yerini alan ılımlı feuillant’lar lehine fesh etti. bir hafta sonra tuileries'te jirondenlerin restorasyonunu talep eden gösteriler yapıldı. 28 haziran’da lafayette, meclis’te görünmek için karargahtan ayrıldı ancak ordu ve hükümet, mevcut anayasa üzerindeki halk baskısının ilerlemesini kontrol etme umudunda hayal kırıklığına uğradı. temmuz ayının sonunda lafayette, kuvvetlerini compiègne'e taşıdı ancak paris'teki olayların seyri üzerinde hiçbir etkisi yoktu. jirondenlerin saldırısına uğrayan yeni bakanlık 10 temmuz’da istifa etti. temmuz’un ikinci yarısında paris’teki jakoben cumhuriyetçi hareketi hızlı bir şekilde büyüdü ve şehirlerden geniş bir destek aldı. 27 temmuz'da brunswick dükü ve müttefik ordunun komutanı charles william ferdinand, kral ve kraliçe zarar görürse paris'i tehdit ederek fransızların direnmeye kararlılığını teşvik eden bir bildiri yayımladı.^*
  
  10 ağustos 1792'de, tuileries sarayı'ndaki kabine, bir grup tarafından görevden alındığında ve kralın isviçreli muhafızları katlediğinde, paris'in devrimci komünü, belediyenin yetkilerini aldı. yasama meclisi, isyancı topluluğu tanıdı, monarşiyi askıya aldı ve yeni bir ulusal meclis olan kongrenin gelecekteki hükümet şeklini belirlemek için genel erkek oy hakkı ile seçilmesi gerektiğine karar verdi. kuzeydoğu bölgesini ele geçirmek ve ordusunu paris’e karşı çevirmek için başarısız olan lafayette, 19 ağustos'ta lameth kontu alexandre ve subaylarının çoğuyla sınırdan kaçtı. iki gün sonra, vendée köylüleri paris’e karşı silahlandı. 10 ağustos'ta başlayan ikinci devrim, paris komününün kaprislerine maruz kalan meclis'teki vaziyeti kontrol altına aldı. georges danton, geçici bir yürütme konseyine aday gösterildi. komün ilk tutuklamalarını 10 ağustos'ta yapmıştı. bir aydan kısa bir süre sonra, ilk terör, eylül katliamlarıyla başladı.
  
  1792 seferi
  fransa'yı işgal etmesi için brunswick dükü^*, 4.000-5.000 émigré ile birlikte sadece 29.000 avusturyalı ve 42.000 prusyalıya sahipti. belçika'da 25.000 civarında avusturyalı sınırda beklemeye devam etti ve 16.000'i ren nehri'nin savunmasını üstlendi. bu rakamlar, belçika’ya yapılan fransız saldırısının ve brunswick’in paris’e yürüdüğü saldırının -reddedilmesine rağmen- sayısal olarak üstün fransız kuvvetlerinden, koalisyona büyük başarılar umuduyla sunulmasına rağmen azdır. düzenli fransız ordusu, 82.000 asker sayısı ile uzun süredir devam eden düşmanlıkların sürdürülmesini sağlayacaktı. moral ve verimlilik konusunda ise, fransız subaylarının yarısından fazlasının görevden alınmasından dolayı ordu üzüntülüydü. devrim devam ederken takip edilecek kusurlar ve ulusun derinleşen bölünmeleri, güvensizliği, belirsizliği ve disiplinsizliği, orduyu da etkilemekteydi. 11 temmuz 1792'den sonra bir sefere katılmak üzere kayıt olan gönüllü taburlara maaşlar daha iyi ödenmekteydi ve kendi memurlarını seçerek ordudaki varlıklarını sağlama aldılar. ancak bu ordu, eğitim, teçhizat, silah ve disiplinden yoksundu ve ateş altında sık sık bozulan moralleri ile ordunun kaçak sayısı yüksekti. 1792'deki olumlu görüntünün koalisyon güçlerinin lehine çevrilmesi, öncelikle fransa'nın kendi strateji yetersizliğinden ve devrim'in eski rejimden devraldığı önceki ordunun çabalarından kaynaklanıyordu.
  
  brunswick, seferini ertelemiş ve avrupa devletlerinin büyük bir kısmından destek alamamıştı. sebebi ise, silah altına alınan avusturya’nın toplamda 223 bin askere ve prusya'nın 131 bin askere sahip olmasına rağmen polonya’ya karşı olan güvensizlikleriydi. ruslar 19 mayıs 1792'de polonya'ya saldırdılar ve ülkenin çoğunu temmuz ayı sonuna kadar işgal ettiler. ancak o zaman brunswick’in ordusu koblenz’den yola çıkabilmişti.
  
  koalisyon ordusu 19 ağustos'ta fransa sınırını geçti, 23 ağustos longwy'yi ve 2 eylül'de verdun'u aldı. devamında meuse'u geçti ve 8 eylül'de argonne platosuna ulaştı. ordunun sağ kanadı, avusturyalı clerfayt kontu feldmareşal charles de croix'un komutası altındaydı. görevleri, fransız sedan ordusunun takibi ve imhasıydı. sol kanat ise valmy'nin birkaç mil doğusunda verdun-châlons eşiğinde konumlanmıştı. fransız subay charles-françois du périer dumouriez'in 28 ağustos’ta komutan olarak atanmasından önce sınırdan itilen sedan ordusu, komutanın emri ile clerfayt’ın sainte-menehould'daki hattına keskin bir dönüş yapıp eylül'ün başında cesurca güneye, valmy'e doğru yürüdü. orada dumouriez’in ordusuna 3.000 kişilik bir birlik ve kuzeyden 12.000 askeri ile beurnonville markisi pierre de ruel de katıldı. dumouriez, fransa'yı, koalisyon ordusu tarafından bir hareketle kuşatmaya yönelik girişimlere karşı korurken, valmy dükü françois-christophe kellermann, fransız metz ordusu'ndan 18.000 kişilik kuvveti ile birlikte cepheye geldi ve düşman ordusunun soluna karşı batıya doğru bir pozisyon aldı.
  
  20 eylül’deki belirleyici valmy muharebesi, 40.000 merminin ateşlendiği uzun ve ağır bir savaştı. prusyalı piyadeler hücuma kalktığında, fransızlar sıkı tutundular. mızraklarının takıldığını gören brunswick dükü, geri çekilme emri verdi. valmy'de 34.000 prusyalı, 36.000'i tüfekli olan 52.000 fransız ile karşı karşıya kalmıştı. fransızların toplam zayiatı 500'den azdı. büyük ölçüde dumouriez’in düzenli birliklerinin ve topçuluğunun sağlamlığından dolayı, beklenenden daha hızlı sonuç alınmıştı. muharebenin askeri olarak fransızlara önemli bir nefes alma zamanı sağlaması ise, devrim için çok önemli bir zaferdi. brunswick’in ordusundan, özellikle dizanteri yüzünden yalnızca 17.000 kişi sağ dönebilmişti. bu yenilgi, brunswick'in, savaş sahnesinden emekli olmasına ve bir düşmanlığın askıya alınmasını sağlamak için dumouriez'in yaptığı teklifi kabul etmek zorunda kalmasına neden oldu.
  
  brunswick’in meuse’ya çekilmesi, dumouriez’in dikkatini kuzey sınırına yoğunlaştırmasına olanak sağladı. lille’e savaş sırasında bir kez giren hollanda ordusu, ekim ayının başlarında mons’a çekilmişti. 6 kasım'da jemappes muharebesi'nde dumouriez’in üstün sayısı, deneyimsiz ve kötü eğitimli hollanda birlikleri için felaket oldu ve teslim oldular. sayı üstünlüğü, ağır eğitim, disiplin ve organizasyon profesyonelliği, devrim savaşlarının başındaki fransız zaferleri için en önemli unsurlardır. devamında belçika'yı zorlayan fransa, almanya sınırlarına gelerek aachen'i de aldı.
  
  bu arada eylül ve ekim aylarında, adam philippe de custine komutasındaki fransız ordusu, ren nehri üzerinde büyük zaferler kazanıyordu. de custine, doğuya doğru yönelmeden evvel 2 aralık'a kadar frankfurt'u ele geçirmeden önce speyer, worms ve mainz'i alarak pfalz'in kuzeyine doğru ilerledi ve eylül ayında sardunya'daki direniş, savoy'dan gelen anne-pierre de montesquiou-fézensac ve nice'ten gelen jacques d'anselme tarafından bastırıldı.
  
  ilk koalisyon ve jakoben rejimi
  21 eylül 1792'de cumhuriyeti ilan etmekte olan yeni kongre, daha sonra derinlemesine bölündü. aşırılık yanlıları, 1792'deki aldatıcı zaferleri büyük ölçüde geliştirmek adına, saldırgan ve kışkırtıcı bir politika konusunda ısrar ediyorlardı. 16 kasım 1792’de, schelde rotasındaki tüm ülkelere, fransa'ya katılmaları adına kapılarının açık olduklarını ilettiler. bunu yaparken avusturya rejiminin 1785’teki saldırganlığını ve ingilizlerin kıta avrupası üzerindeki düşmanlığını öne sürdüler. üç gün sonrasında da, fransa hükümetine karşı çıkan herkese fransa yardım önerdi. kongre aralık ayında, bu taahhütler yetmez ise, fransız kuvvetlerinin işgal ettiği bölgelerde devrim'in sosyal reformlarını başlatmayı da taahhüt etmekten geri durmadı. dahası, valmy ve jemappes'teki zaferlerden sonraki aylarda, fransa’nın "doğal sınırları" (ren, alpler ve pireneler) iddiaları gündeme taşındı. nice, savoy ve rheinland halkı, işgallerinin ilk haftalarında fransa’nın sosyal reformu kendi yönetimlerinde uygulamasını isteyecekti fakat daha sonra işgal kuvvetlerinin komutanları, bölgelerinin yönetiminde, sık sık yerel devrimdeki beklentilerin hayal kırıklığına uğramasına neden olan çeşitli politikalar izlediler. bu durum, kilise'nin, belçikalıların ve renanyalıların bağımsızlık istemesine neden oldu. 4 aralık'taki isyan sonucunda belçika vilayetleri saldırıya uğradı, çünkü yalnızca ilhak etmenin işgal altındaki ülkelerde bir karşı-devrimi önleyeceği açıkça ortadaydı. rheinland 17 mart'ta ilhak edildi ve basel piskoposu 23 mart'ta bir uzlaşma istedi.
  
  bu tür politikalarla karşı karşıya kalan ingiltere, 1788'den beri hollandalılar ile hali hazırda müttefik olarak, savaşa girdi. fransız fetihleri sırasında tehlikelere ek olarak ingilizler, hollanda'nın birleşik illerine yönelik fransız niyetlerinden şüphelenmeye başladılar. ingiliz dışişleri bakanı baron william wyndham grenville, fransız büyükelçisi chauvelin markisi bernard-françois'yı 6 ve 19 kasım kararlarına karşı protesto etti ve 24 ocak 1793'te sınırdışı etti. bir hafta sonra kongre, fransa'ya savaş ilan etti. fransa ile ispanya arasındaki savaş 7 mart'ta ilan edildi ve çok geçmeden fransa cumhuriyeti, isviçre'yi korumak için kendisini tüm avrupa ile savaşta bulacaktı.
  
  başlardaki birkaç başarıdan sonra birinci koalisyon kırılganlaşacak, orduları durdurulacak ve fransız nüfusunun genel seferberliğinden önce cepheden geri çekilecekti. koalisyon, ingiltere’nin rusya (25 mart 1793), sardunya (25 nisan), ispanya (25 mayıs), napoli (12 temmuz), prusya (14 temmuz), avusturya (30 ağustos) ve portekiz’le (26 eylül) olan ittifaklarına dayanıyordu. koalisyon içinde ortak bir antlaşma veya ortak bir anlayış yoktu ama yine de, güçlerin polonya'ya gönderilmesi ve fransa’nın deniz kuvvetlerinin dağıtılması adına birleşik bir emir vardı. avusturya-prusya birliği, valmy ve jemappes'teki yenilgilerden dolayı tümden sarsılmıştı. prusya, 1793 ocak'ında rusya'dan hiçbir pay alamadığı polonya ilhakına yönelik ikinci bir anlaşma imzaladı çünkü ordusu iyi durumda değildi.
  
  1793'te kendilerine karşı kurulan koalisyondaki yüksek sayılara karşı, fransızların düzenli askerleri ve gönüllüleri vardı. orduyu güçlendirmek için şubat ayında en az 300.000 askerin silah altında olması gerektiği kararlaştırıldı. temmuz ayına kadar fransız ordusuna yaklaşık 650.000 asker katıldı ancak 23 ağustos’ta 440.000 asker henüz donatılmamış ve birleştirilmemişti. kalan 210.000 kişilik kuvvet, 1793 seferinin geri kalanında boy gösterdi. düzenli ordunun devrim ideolojisi ile birleşmesi ilke olarak şubat 1793'te ilan edildi ancak 1794 baharına kadar ordu tam anlamıyla vücut bulmadı. o zamana kadar, askerler gelecekteki savaşlara hazırlandı.
  
  6 nisan 1793'te, xvi. louis'yi ocak ayında ölüme mahkum eden kongre, sıkıntı çeken ve itibarsız jironden bakanlığının eylemlerini kontrol altına almak amacıyla jakoben güdümlü bir komite (kamu güvenliği komitesi) kurdu. devrim'de daha öncesinde de olduğu gibi, kamuoyunda anarşizme doğru bir hareket ve aşırılık yanlısı önlemlere başvurma, rejimin, müttefikler tarafından devrileceği tehlikesine cevap olarak ortaya çıkmıştı. ordunun, rejimin otoritesini kurmak için gönderildiği her bir görev, 2 haziran 1793'te jironden gücünün devrilmesinden hemen önce komitenin yetkisine bırakıldı.
  
  kuzeydeki temsilciler ve heyetler, 4 ağustos'ta yerel bir vergi toplantısı çağrısı yaptılar. on gün sonra, komitenin askeri meselelerdeki hararetli ruhu, daha sonra “zafer organizatörü” olarak adlandırılacak olan lazare carnot, 23 ağustos tarihli, toplu işten çıkarmayı içeren bir kararname hazırladı:
  
  madde i: "bu andan itibaren, düşmanlarımızın cumhuriyet topraklarından sürüleceği ana kadar, bütün fransızlardan, ordudaki hizmetlerinin kalıcı olması talep edilmektedir.
  
  genç erkekler savaşa devam edecek; evli erkekler silah üretecek ve cephane gönderecek; kadınlar çadır kuracak, giyecek dikecek ve hastanelerde hizmet verecek; çocuklar eski çamaşırlardan tüy yolacak; ve yaşlı adamlar, askerlerin cesaretini uyandırmak için halk meydanlarına gelip, cumhuriyetin önemini anlatacak ve krallara olan nefreti vaaz edecekler."^**
  
  yeni hükümetin eylemleri ve durumu, bu beyandan daha az aşırı değildi. kamu kredilerinin çökmesi, zorlu ekonomik önlemler alınmasına neden oldu. borsa 27 haziran 1793'te kapanmıştı. zorunlu krediler artırıldı ve ekim ile aralık arasında tüm dış ticaret yasaklandı. ünlü şüpheliler kanunu (17 eylül 1793), terörün, komitenin amacına engel teşkil etmesine neden olduğu gerekçesi ile yasalaştı. kraliçe, 16 ekim 1793'te giyotine gönderildi. iki hafta sonra jironden yöneticileri yargılandı ve mahkum edildi; kasım ayındaki anayasa değişiklikleri, yerel özyönetim yerine gücün neredeyse tam merkezileşmesiyle değiştirilmesini sağladı. jakoben yönetiminin orduya asker alınması ve derhal örgütlenmesi üzerindeki etkisi, işgalin gelgitini belirleme konusunda belirleyiciydi.
  
  devrim ordusunun yeniliği, dönemin diğer devletlerininkinden çok daha büyük sayılarda olmasında, topyekün savaş anlayışında ve profesyonelliğinde yatıyordu. bu konsültasyon sonucunda, onu modern zamanların ilk ulusal ordusu haline getiren kompozisyonda, tümenlerin 8.000 ile 9.000 arasında bir güçte oluşu ve 1794'te kuvvetlendirilen kolordu sistemi, devrim savaşları sırasında ordu düzenini sağlayacak şekilde geliştirildi. bu; tek, yığın bir ordu kütlesi yerine, ayrılabilir ve generaller tarafından komuta edilen bağımsız bir şekilde manevra kabiliyetine sahip bir orduydu.
  
  1793 seferleri
  fransızların kuzey cephesinde ilerlemelerini sürdürmek yerine almanya'yı işgal edeceğini öngören prusyalılar, bu bölgeye ordu gönderdi. şubat 1793’ün başlarında, york ve albany dükü frederick augustus'un komutasında küçük bir ingiliz birliği de hollanda’ya gönderildi. hollanda işgalini başlatan dumouriez, kendisini saxe-coburg-saalfeld prensi josias'ın komutasındaki avusturyalıların karşısında buldu ve belçika'ya geri dönmek zorunda kaldı. avusturyalılarla liege'in batısındaki neerwinden'de erken çatışmaya giren dumouriez, 18 mart'ta ağır bir şekilde mağlup oldu. üç gün sonra çekildiği louvain'de tekrar yenildi, daha sonra müzakerelere girdi ve coburg'un genelkurmay başkanı von leiberich baronu karl mack ile bir ateşkes imzaladı: avusturyalılar güney hollanda'yı tekrar ilhak edeceklerdi ve dumouriez, fransız askerlerinin paris'e karşı çıkmasına ve rejimin devrilmesine önderlik edecekti.
  
  bununla birlikte dumouriez, birliklerini ihanet planında yer almaya ikna edemedi ve 5 nisan'da hainaut'a ilerleyen avusturyalıların hattına sığınmak zorunda kaldı. fransızlar, 23 mayıs'ta valenciennes'in güneyinde bulunan famars'taki siperlerini bırakmak zorunda kaldılar; avusturyalılar nihayet 10 temmuz'da condé'yi ve 28 temmuz'da valenciennes'i aldı. charles jennings kilmaine'in komutası altındaki fransızlar artois'de yoğunlaştığında, coburg paris'e doğru bir sonraki adım olan cambrai'ye geçti. 10 ağustos'ta cambrai ve arras arasındaki marquion'da bir karşılaşma gerçekleşti. o anda koalisyon ordusunun kuzeydeki baş komutanı coburg'un emrinde 100.000 kişi vardı. ancak, onlarla batıya gidemedi, çünkü prusyalılar kuvvetlerini doğuya doğru aktarırken anglo-hanoverililer dunkirk kuşatması için ısrar ettiler. böylece aktif operasyonlar, geçici olarak lille ve kanal kıyıları arasındaki bölgeye kaydırıldı. güçlendirilmiş fransız ordusu, jean nicolas houchard'ın komutası altında, 8 eylül'de hondschoote'taki hanoverli general wilhelm von freytag'ı yenerek dunkirk'i rahatlattı. houchard'nin zaferi, avantajı tam olarak fransızlara geçirememişti ve hala cambrai'nin önünde olan coburg, 12 eylül'de le quesnoy'u ve 28 eylül'de maubeuge'ü kuşatmıştı. yine de bu zafer, paris'i kuşatılma tehlikesinden kurtarmıştı.
  
  doğu cephesinde ise, 45.000 asker ile birlikte custine kontu adam philippe, 1793 ilkbaharında kuşatma tehdidi altındaydı. prusyalılar, ren'i bacharach'tan geçtiler ve fransız ordusunun nahe'de bulunan sol kanadını yendiler. dagobert sigmund von wurmser'in avustralyalıları da, speyer'in kuzeyinden ren'i geçtikten sonra fransız ordusunun sağ kanadına doğru ilerliyordu. kendisini kuşatmadan kurtarmak ve alsas'ı korumak için custine, güçlerinin çoğunu landau'ya geri çekti. prusyalılar böylece, şehri koruması için bırakılan az sayıdaki fransız garnizonunun iyi bir direniş gösterdiği ve 23 temmuz'da taarruza geçmeden önce onurlu bir teslim alma elde ettiği mainz'a odaklanmakta serbest kaldılar. gelin görün ki mainz'ın düşüşü, bu cephedeki koalisyon kuvvetleri için tek gerçek başarıydı. brunswick’in prusyalıları yaz boyunca, saarland’daki fransızların moselle ordusu’na^* karşı kesin bir eylemde bulunmadılar, ancak ren ordusuyla^* kavuşmasını önlediler ve pirmasens’te savaş kazandılar. landau'nun güneyindeki ren ordusu, lauter nehri'nde güçlü bir konumda idi. sonunda wurmser bu hattı aştığında, fransızların güneyde daha da geri çekilmelerini sağlarken, landau hala pozisyonunu korumaya devam etti. kasım ayına kadar lazare carnot, doğu cephesine daha fazla kuvvet gönderebilecek ve iki ordu için yeni komutanlar bulacaktı: ren için charles pichegru ve moselle için lazare hoche. her iki ordu da yeni komutanları ile taarruzda bulundu, ancak hoche’in landau’yu doğu’dan prusyalılara doğrudan bir saldırı yaparak rahatlatmaya çalışması, kaiserslautern’de 28 kasım'da durduruldu. hoche, daha sonra yavaş yavaş ilerleyen ren ordusuna katılmak için prusyalılar tarafından engellenmeden güneydoğuya manevra yaptı. wurmser, yakınlaşan ordular arasında kalmamak için zorunlu olarak kuzeye çekildi. artık iki fransız ordusunun da komutasına yerleştirilen hoche, ren vadisi'nden aşağıya speyer'e doğru ilerleyerek yolda landau'yu rahatlattı. yıl sonuna kadar, wurmser'in avustralyalıları ren nehri'nin sağ yakasına geri döndü.
  
  güneydoğu cephesinde ise sardunyalılar, bahar boyunca kellermann’ın 20.000 kişilik alpler ordusu^* tarafından kontrol altında tutuldu. ancak kellermann’ın arka tarafında kalan lyon şehri, mayıs sonunda jakoben kontrolüne karşı ayaklandı ve ardından alpler ordusundan büyük bir kuvvetin isyanı bastırmak için cepheden ayrılması, sardunyalıların savoy’u istila etmesini sağladı. lyon kuşatması 8 ağustos - 8 ekim tarihleri arasında devam etse de, fransızlar sonbaharda savoy'u kurtarmak için yeterince güçlü hale geldi. lyon'la aynı zamana denk gelen marsilya isyanı, alpler ordusundan başka bir kuvvet gönderilmesini zorunlu kılmış, ancak ağustos ayının sonunda bastırılmıştı. cumhuriyetçilere yönelik daha ciddi bir darbe, 28 ağustos’ta kraliyetçiler tarafından amiral richard howe’un ingiliz filosuna teslim edilen toulon’un kaybıydı. ingiltere başbakanı william pitt, bu fırsatı değerlendirmek için özellikle istekliydi, ancak faydalanamadı çünkü hazır gemi ile asker eksikliği vardı ve önceki kış aylarında karayipler'e yaklaşık 7.000 asker gönderilmişti. sardunyalılar da toulon'a çok fazla yardım edemedi çünkü avusturya’dan bekledikleri zaferler gelmemişti ve ellerindeki yedek kuvvetleri ren'deki wurmser’e yardım etmek için göndermişlerdi. genç napolyon bonapart'ın ilk defa adını duyurduğu ve öne çıktığı yer olan toulon kuşatması, cumhuriyetçi güçlerce uzun süre kuşatılmasının ardından 19 aralık'ta düştü. teşebbüsün koaliyson kuvvetleri için tek kalıcı sonucu, 13 ship of line gemisinin de dahil olduğu limandaki 34 fransız savaş gemisinin imhasıydı.
  
  güneybatı cephesinde ispanyollar ve portekizliler, 50.000 asker ile pirenelerin doğu ucundan roussillon istilasında büyük çaba sarfettiler. orgeneral antonio ricardos, güçlerini 16 nisan 1793'te sınırın ötesine geçirdi ve 18 nisan'da tech nehri'ne ulaştı, ancak perpignan'daki ilerlemesi 17 temmuz'da durduruldu ve geri çekildi. prades'in güneybatısında, villefranche-de-conflent, ispanyollar tarafından ele geçirildi. ağustos ayının başlarında ispanyollar cephelerini têt nehri'nin sol kıyısında kurmuşlardı. ispanyolların kuzeye ilerleyişi, 17 eylül'de villefranche'ın fransızlar tarafından yeniden ele geçirilmesiyle durduruldu. 17 temmuz'da ventura caro'nun komutasındaki ispanyol ordusunun tuttuğu pirene'nin batı ucunda ise, 1793'te birkaç sınır pozisyonu el değiştirmişti. her iki taraf da savunma pozisyonunda savaşmayı sürdürdü. 1793'te batı fransa, mart ayında çıkan ve kısa sürede bir iç savaşa dönüşen vendée isyanı yüzünden iyice karıştı. isyancılar ingilizlerin yardımına başvurdular ve yazın sonlarına kadar önemli birkaç zafer kazandılar. ancak isyana sert önlem almak adına art arda 2 orduyu bölgeye sevk eden fransızlar isyanı bastırdı. gerilla eylemleri cılız olarak devam etse de açık savaş, 23 aralık 'ta savenay’da cumhuriyet’in zaferiyle sona erdi.
  
  1794 seferleri
  1793'teki büyük ölçüde gereksiz aksaklıklarına rağmen koalisyon kuvvetleri, belçika'yı ve ren'in sol yakasını fethettiler ve fransa'nın kuzeyinden üç kale (condé, valenciennes ve le quesnoy) ele geçirdiler. 1794'ün başlarında ise, başarı beklentileri bir önceki yıla göre çok daha küçüktü. fransız kuvvetleri sayısındaki artış artık daha hızlıydı ve leh kahraman tadeusz kosciuszko’nun^* mart 1794’te polonya’daki ruslara karşı başarılı bir şekilde isyanını ilerletmesi, kıtasal güçlerin dikkatini ve kaynaklarını çaresizce azaltacaktı. kaçınılmaz olarak polonya krizi, avusturya ile prusya arasındaki zayıf bağın daha da çözülmesine neden oldu. ingiltere'nin prusya ile ilişkileri, 1794 seferinin başlangıcından itibaren tatmin edici değildi. 19 nisan'da pitt'in elçisi lord malmesbury, ingiltere'yi koalisyondan çıkmakla tehdit eden prusyalılarla bir anlaşma imzaladı. büyük britanya, 300.000 sterlin ödeyerek 62.400 askerlik prusya kuvvetini desteklemeyi taahhüt etti ve her ay 50.000 sterlin maaş verecekti. ingilizlerin ödeme yaptığı wichard joachim heinrich von möllendorff'un komutası altındaki prusyalı birlikler, pitt'in dilediği gibi felemenk ülkelerine ilerleyemedi ve bu nedenle londra ile berlin arasındaki tansiyon iyice yükseldi. ingilizlerin cephede sadece 12.000 adamı vardı ve avusturyalılar takviye edemediği için, koalisyon güçlerinin ingiliz kanalı ve lüksemburg arasında sadece 185.000 askeri vardı. koalisyona karşı fransızların kuvveti neredeyse denkti ve möllendorff’un güneydeki uyuşukluğu, 1793’de brunswick’in neden olduğu gibi, ana cephede sayısal üstünlük avantajı sağlamalarından onları alıkoyuyordu.
  
  1794 baharında, kuzey fransa’daki coburg’un kuvvetleri, paris’e giden yolu tutan ve batı flanders’te sağ kanadını tehdit eden kuzey fransız ordusuyla, sambre ve meuse arasında bulunan sol kanadını tehdit eden ardennes ordusu’nun^* ortasında kendisini buldu. jean-charles pichegru, her iki ordunun komutasını üstlenerek soldan flanders'a doğru ilerleyişi ile saldırmaya başladığında, coburg’un avusturyalıları sambre’ye doğru ilerleyerek landrecies’i almak için fransız ordusunun merkezini le cateau’ya döndürmek zorunda bıraktı. lys ve scheldt arasındaki ileri fransız solunu kuşatma girişimi, tourcoing'deki fransız zaferinden dolayı hüsrana uğradı. bu arada fransız ardennes ordusu, kongre'nin askeri yönetimini üstlenen louis de saint-just’un çabalarıyla 50.000 askerin eklenmesine rağmen charleroi’yi ele geçiremedi. moselle ordusundan 40.000 kişilik kuvvetin, jean-baptiste jourdan’ın ordusuna desteğe gelip komutası altına girmesiyle durum değişti.
  
  johann peter beaulieu komutası altındaki moselle ordusu, avusturyalılara karşı kuzeybatıya doğru yola çıktı. beaulieu, ardennes ordusu'nun doğusunda, lüksemburg dükalığı'ndaydı ve güçleri meuse'ya doğru ilerledi. ardennes ordusu ile birleşme 3 haziran'da gerçekleşti ve ortaya çıkan bu devasa ordu, devrim yıllarında sambre-et-meuse ordusu olarak ün kazandı. charleroi 25 haziran'da alındı, pichegru’nun kuzey ordusu, flanders cephesinde ypres’i ele geçirdi. coburg şimdi, charleroi'de giderek artan fransız tehlikesinden sonra, göze çarpmadan çekilmeye karar verdi. jourdan’ın, kendi çekilmesine müdahale etmesini önleme endişesi bulunan coburg, 26 haziran’da charleroi’nin 11 mil kuzeydoğusundaki fleurus yakınlarında fransızlara saldırdı. coburg net bir şekilde yenilmiş olmasına rağmen, fransız kuvvetlerinin zaferde uğradıkları ağır kayıplar, koalisyon kuvvetlerinin belçika'dan iyi bir şekilde geri çekilmelerini sağladı. coburg'un diğer kuvvetleri kurtarmak için yaptığı bu karşı taarruz, önemli bir cesaret örneğiydi.
  
  27 temmuz’da, pichegru’nun anvers’e ve jourdan’ın liege’e girdiği gün, paris’te maximilien robespierre ve saint-just rejimi devrildi. her ne kadar jakobenlerin yetiştirdiği ve yeniden düzenlediği orduların başarıları sert tedbirlerin gerekçesini ortadan kaldırmış olsa da tedbirler devam ediyordu ve terör yoğunlaşmıştı. rejime yönelik tepkiler, 9 thermidor'un yaptığı bir darbe olan thermidorian reaction ile sonuçlandı ve ertesi gün 28 temmuz'da robespierre ile saint-just'un tiran olarak yargılanıp idam edilmesiyle sonuçlandı.
  
  bu arada, prusyalıları doğu cephesinde komuta eden möllendorff, esasen ordusunu koruyabilmekle ilgileniyordu. fransızlar, kaiserslautern'de möllendorff'a iki taarruzda bulundu ancak ekim ayında ren'e çekildiler. ren ordusu ve moselle ordusu, böylece bu bölgeye taarruzdan vazgeçip mainz'i kuşatmaya yöneldi. belçika’daki konumunu pekiştiren jourdan’ın ordusu eylül ayında doğuya yöneldiğinde, meuse ve ren nehri arasındaki avusturyalılar çekilerek jourdan'ın yolunu açtı: aachen ve köln düştü ve 23 ekim’de jourdan coblenz'deydi. yıl sonuna kadar, sambre-et-meuse ordusu ve ren-et-moselle ordusu ren nehri'nin sol yakası boyunca hollanda sınırından alsace'a kadar temas halindeydi. mannheim'ın sağ yakası, 24 aralık'ta alındı. aynı zamanda ekim ayında hollanda sınırını geçen ve lek'in güneyini aşan pichegru, bu bölgenin geri kalanının fethini tamamlama noktasındaydı. ingiliz birlikleri hannover'e çekildi. ancak fransız hatlarının arkasında, 24 kasım’dan beri kuşatılmış bir avusturya garnizonu hala lüksemburg kalesini tutmaktaydı.
  
  koalisyonun felemenk ülkelerindeki seferinin feci sonucu, büyük ölçüde prusya ve avusturya'nın 1794 yılının mart ayında polonya ayaklanmasına verdiği tepkilerden kaynaklanıyordu. ruslar, kosciuszko'nun isyanını bastırmak için yeterince asker bulamadığından prusya, polonya'ya 50.000 adam göndermişti ve avusturya da, 20.000 civarında bir destek sağlamıştı. rus takviyeleri ekim ayına kadar polonya'ya ulaşamadı ancak isyan 6 kasım'da varşova'nın ele geçirilmesiyle sona erdi. polonyalılar, herhangi bir rus kuvvetinin fransa'ya karşı kullanılmasını engellemiş ve rusya ile fransa arasında bir duvar örmüştü. bunun yanı sıra önemli sayıdaki avusturya-prusya kuvvetini de üzerine çekmişti. prusyalıların batıdaki çatışmalardan uzaklaşması, ingiliz hükümetini öylesine sarstı ki, 1794 ekim'inde prusya'ya uyguladığı sübvansiyonu durdurmasına neden oldu. bunun üzerine ii. frederick william, fransızlarla müzakereler yapılması emrini verdi. prusya bu stratejiyi takip ederken, sadece polonya'da faaliyet göstermek için kendi elini serbest bırakmakla kalmayıp, aynı zamanda avusturya'yı batıda çıkmaza sokmak ve polonya'nın batısına iyice yerleşip prusya doğal sınırını korumayı planlıyordu.
  
  sardunyalılar ve avusturyalılara karşı fransızların 1794'te iki ordusu vardı: alpler ordusu ve italya ordusu^*. alpler ordusu, dar st. bernard geçişini ve mont-cenis geçişini nisan-mayıs aylarında ele geçirirken, nice'ten hareket eden italya ordusu, colle di tenda'yı işgal etti. napolyon bonaparte’ın planı, italya ordusu’nun ceneviz topraklarına hızlı bir giriş ile piedmont bölgesinin koordineli bir istilasıydı, ancak thermidorian reaksiyonundan sonra askıya alındı. bunun yerine carnot, jacques françois dugommier'nin doğu pireneler ordusu'nu^* güçlendirmeye karar verdi. dugommier, ispanyolları roussillon'dan çıkarmıştı ve katalonya'ya girmişti, ancak figueras'ın önündeki direniş sebebiyle kuşatma kurmuştu. 28 kasım'da figueras fransızlara düştü ve ardından rosas kuşatması ile fransız saldırısı sürdü. fransızlar pirenelerin batı ucunda, bidassoa'ya yapılan bir ispanyol saldırısını püskürttüler, nisan ayında taarruza kalktılar, cepheyi baztan vadisinden geçtiler ve ispanyolların fuenterrabia ve san sebastian bölgesini ele geçirdiler. seferin sonunda ispanyollar tolosa'yı da kaybetti. orta pireneleri jaca'dan geçen 8.000 askerlik ispanyol gücü, eylül ayında lescun'daki 1.000 kişilik fransız kuvveti tarafından durduruldu.
  
  denizdeki ve 1795 yılında kolonilerdeki savaş
  savaşın başlangıcında ingiliz donanması, 113 ship of the line gemisine sahipti ve bunların % 75'i, mürettebat bulunduktan sonra hizmete girdi. buna karşı fransızlar, 76 ship of line gemisini seferber edebilmişti. fakat fransız donanması, savaşın ilk yıllarında göç, ihanet ve disiplinsizlik gibi nedenler yüzünden çok acı çekti ve orduyu yeniden düzenlemek için olduğundan daha verimli bir filo oluşturmak artık çok daha zordu. ancak daha sonra, fransızlar 49 ship of line gemisinden oluşan hollanda ve 76 ship of line gemisine sahip ispanyol filolarını ele geçirdi. savaşın ilk yıllarında, ingiliz donanması genel saldırılar yapmak için büyük filosunu serbest bırakacak kadar güçlü değildi, çünkü ablukayı sürdürmek ve büyük britanya’nın geniş ticaret hatlarını korumak için gemiler sağlamak zorundaydı. düşman gemilerinin ardışık olarak ele geçirilmesi veya imha edilmesi ingilizler için artık öncelik olmuştu ve 1793 ile 1801 yılları arasında, senede 24 ship of line gemisini inşa edecek olan ağır deniz inşaat programı devreye girdi. ingilizler, denizlerin hükümdarı olduklarını kanıtlamak istiyordu. oluşan fransız tehditleri ile liman güvenlikleri de arttırıldı.
  
  1794 mayıs'ında richard howe, amerika'dan büyük bir fransız konvoyuna müdahale etmek için yola çıktı ve konvoyu korumak için eskortluk yapan louis villaret de joyeuse’un filosuyla karşılaştı. glorious first of june savaşı'nda ingilizler, fransız ship of line gemilerinden altısını ele geçirdi, ancak villaret, howe'a karşı 15'e 9 gemisi olmasına rağmen brest'e geri dönebildi. howe'un halefi henry hotham, denizde tartışmasız bir ingiliz üstünlüğü sağlamada artık uzun yıllar sürme ihtimali ile kararlı bir şekilde mücadele etmenin mümkün olmadığını, net bir deniz savaşının çözümü getireceğine inanıyordu. bununla birlikte akdeniz'deki ingiliz filosu, fransa'nın ispanyol ve napoli ittifakları sayesinde akdeniz'deki varlığını güçlendirmesi nedenleriyle, fransızlara karşı zorlanabilirdi. toulon'a yapılan müdahalenin yanı sıra ingilizler, pasquale paoli'nin kendilerine yardım için başvurdukları korsika'yı işgal edebildi ve amiral horatio nelson, calvi'yi 1794 ağustos'unda ele geçirdi. amiral nelson'ın korsika'daki varlığı, 1794 kasım ayında, toskana'nın, fransa'nın barış teklifini görmezden gelmesini sağlamıştı.
  
  sömürge savaşlarında da fransızlar, eşit olmayan bir mücadeleyi sürdürmeyi başarmayı bildiler. 1793 sonbaharında ingilizler santo domingo limanlarını işgal etmişti. kasım 1793’te fransızlar, batı hint adaları’na saldırmak için 7.000 kişilik sefer kuvveti hazırlamıştı ve guadeloupe, saint lucia, marie-galante ve saints'i ele geçirmeyi başardı. devamında fransızlar, port-au’nun bulunduğu haiti’ye yerleşti ancak haiti’de, toussaint louverture’un 500.000 takipçisi ile başlayan isyanı, hem fransızlara hem de ingilizlere karşı yöneldi ve ingilizler 1795’in sonuna kadar sadece kıyıda yer edinebildiler.
  
  barış çabaları ve 1795'in seferleri
  prusya ve toskana ile barış ihtimali, thermidor reaksiyonundan sonra enflasyonun en kötü sonuçları ile yüzleşen jakobenlerin kontrolü altındaki ekonominin zorluklardan çıkarılmasını, yani fransa için elverişli bir ortamı hazırlayacaktı.
  
  9 şubat 1795'de, başlangıçta uzlaşmaya yanaşmayan toskana ile barış antlaşması imzalandı. bunu, 17 şubat tarihli la jaunaye konvansiyonu izleyerek vendée isyanı'nın gerilla liderlerine af düzenlendi. ardından, 5-6 nisan gecesi, basel barışı nihayet fransa ve prusya arasında sağlandı. prusya, tarafsızlığını korumak için, hanover de dahil olmak üzere kuzey almanya'nın ordu geçişlerine kapatıldığı bir hat belirledi. buna karşılık frederick william, hollanda’nın sürgündeki stadholder'i oranjlı v. william'a verdiği desteği bırakmayı kabul etti. basel barış antlaşması, fransa'nın hollandalılara bir ültimatom vermesini sağladı; lahey barış antlaşması, hollanda topraklarındaki scheldt haliçi'nin sol yakasını, maastricht ve venlo’yu fransa cumhuriyeti’ne bıraktı ve aynı zamanda 100.000 florin tazminat ödemeyi kabul etti. hollandalılar, 16 eylül'de cape bölgesini işgal eden ve daha sonra hollanda guyanası'nı ele geçiren ingilizler yüzünden, bu antlaşmayı mecburen imzalamıştı.
  
  ikinci basel barışı, 22 temmuz 1795’te fransa ve ispanya arasında imzalandı. katalonya’da kazanılan toprakların bir kısmını kaybeden ancak bask bölgesinde daha da ilerlemiş olan fransızlar, eski sınırlarına çekilmeye başlamışlardı. antlaşma gereğince ispanyollar, santo domingo’yu fransa’ya devretti.
  
  bununla birlikte fransa'da, devrim'in yurtdışında izlemesi gereken politika konusunda çok fazla fikir ayrılığı vardı. karışıklık, avusturya ile antlaşma görüşmelerini zora sokuyordu. avusturya, imparatorluğun bütünüyle antlaşma yapılmasını istiyor ve fransız fetihlerinin ren nehri'nin batı yakasıyla sınırlı kalmasını şart koşuyordu. yani devrimin diğer bölgeleri etkilemesini engellemek istiyordu. kutsal roma-cermen imparatorluğu'nun tümü ile barış imzalamak, fransız amaçlarına ters düşüyordu ve fransa'nın bölgeleri ilhak etmesi gerektiğini düşünen kişiler hükümette çoğunluğu alıp öneriyi reddetti.
  
  bu nedenle fransa, avusturya, sardunya ve büyük britanya ile olan savaşını sürdürdü. 1795 ocak ayında avusturya ve rusya, prusya’nın polonya üzerindeki hakkını geçersiz kılarak polonya’nın üçüncü istilası için bir anlaşma yapmıştı. 20 mayıs'ta büyük britanya’nın, avusturya’nın hazırladığı 200.000 kişilik ordunun bakımı için 600.000 sterlinlik bir sübvansiyon sağladığı yeni bir avusturya-ingiliz anlaşması imzalandı. avusturyalılar, 1795'te ren'de büyük başarılar elde ettiler. jourdan yönetimindeki sambre-et-meuse ordusu, lüksemburg kalesini almış ve ren nehrini düsseldorf ve neuwied yönünde, eylül ayında geçmişti. clerfayt’ın avusturyalıları ise, ilk önce güneydoğu yönünde main’e doğru ilerledi. pichegru ise mannheim'daydı. jourdan'ı desteklemek için rhin-et-moselle ordusu'yla ona doğru ilerlemek yerine, savaşa girip clerfayt tarafından itildi. pichegru, düşmanın fark etmediği bir kuşatma içine girmişti. clerfayt, hochst'ta jourdan'a karşı zafer kazandıktan sonra, hareket imkanı bulan wurmser, pichegru'nun ordusunu mannheim'ın dışında mağlup etti, mannheim'ı aldı ve ren'in garp yakasına geçti. jourdan'ı ve moselle ordusunu yenen avusturya orduları, pfalz'ı da ele geçirdi. ancak yakınlaşan iki fransız ordusunun birleşmesi tehdidi yüzünden bölgeden çekilmek zorunda kaldı ve 19 aralık'ta bir ateşkes anlaşmasını imzalandı. alsace'ı geri alan pichegru, 31 aralık'ta muharebeyi sonlandırdı. 1795 sonbaharında ise, koalisyon güçlenecekti. çünkü rusya, polonya sorununu, ucu açık olsa da halletmişti ve anglo-avusturya ittifakına katılmıştı.
  
  ingiliz filosunun desteklediği avusturya-sardunya kuvvetleri, 1795 yazının başlarında güneydoğu cephesinde bir miktar başarı elde etti, ancak fransa'nın imzaladığı basel barışı, italya ordusunun güçlendirilmesini mümkün kılmıştı. ekim ayında ordunun komutasını üstlenen barthélemy schérer, pierre-françois-charles augereau ve andré masséna, loano muharebesi'ni kazandı, ancak torino'ya ilerleme fırsatını hemen kullanmadı.
  
  direktuvar ve 1796–97 seferleri
  22 ağustos 1795’te, devrim savaşlarının üçüncü yılında yeni fakat kayda değer biçimde gerçekçi olmayan bir anayasa ilan edildi. en büyük iç zayıflığı, direktuvar ile yasama meclisi arasındaki ince ilişkidedir. yürütme'nin kontrolü, bakanların üstü olarak atanan beş direktuvarın elinde olacaktı. bonapart, 5 ekim’deki kraliyetçi 13 vendémiaire darbesi tehdidini, "misket mermisi dumanı" ile önledi. ardından 10 mayıs 1796'da direktuvar, bu sefer sol görüşlü babeuf komplosu^* tarafından, daha az ciddi olsa bile, doğrudan tehdit edildi. devrim zamanlarında çok sayıda anarşistin ortaya çıkması, ılımlı görüş ve politikalar rejimi oluşturmakta zorluk yaratmakla birlikte, direktuvar'ın dış politikadaki agresifliğini açıklamaya da yardımcı olur. direktuvarlığın, devrim savaşlarındaki fetihleri elinde tutma ve genişletme kararı, fransa'nın mağlup devletlere uyguladığı barış antlaşmalarının, avrupa'nın geri kalanı ile imzalanması, bu fetih programı nedeniyle askıya alınacaktı. fransa, ekonomik olarak sıkıntı çekse de hala savaşı sürdürebilecek güçtedir ve bölümlendirilmiş birçok ordusuyla birlikte sayısal olarak hala üstündür. asıl düşman olan ingilizler mücadeleyi sürdürdükçe, fransızlar her zaman büyük britanya ile ittifak halinde olacak olan avrupalı güçlerin bir veya daha fazlasıyla savaşın süreceğini iyi biliyordu.
  
  direktuvar, 1796’nın seferlerini, kıta’daki savaşı nihayete erdirmek ümidiyle, jourdan’ın sambre-et-meuse ordusu'nu ve victor moreau’nun rhin-et-moselle ordusu’nu viyana’ya ilerletti. kellermann'ın komutası altındaki alpler ordusu ve 2 mart 1796'da komutayı alan napolyon bonaparte'ın emrindeki italya ordusu, sayıca çok düşüktü ve malzeme bakımından iyi durumda değildi. yetersiz durumdaki bu iki ordudan, sadece piedmont ve lombardiya'nın fethinde ikincil bir rol oynaması beklendi. ancak bu seferde bonaparte’ın italya ordusu büyük işler başardı ve bonapart, bu ordunun başkomutanı olarak tarihteki en dikkat çekici komutanlar arasına girdi ancak bununla yetinmeyecekti. napolyon, bu başarı ile direktuvara avusturya’yı savaşın dışına itme fırsatı verecekti.
  
  almanya seferi
  1796 yılının mayıs ayının sonunda düsseldorf'tan ren nehri'ni geçen jourdan, clerfayt'in yerine atanan arşidük charles'ın karşı saldırısından önce lahn nehri'ndeki wetzlar'a ulaştı. strasbourg’dan gelen moreau ise, 24 haziran’da ren’i geçti. avusturya’nın moreau'ya karşı oluşturduğu muhalefet, wurmser’ın kuvvetinin italyan cephesi'ne kaydırılması yüzünden zayıflamıştı. bu nedenle ren nehri'ndeki tüm avusturya kuvvetlerinin komutasını üstlenen charles, derhal pfalz'dan çekilmeye karar verdi. jourdan, nehri neuwied'de tekrar geçti ve bu kez bavyera'ya girdi, wilhelm ludwig von wartensleben'ın komutası altındaki avusturya kuvvetini iterek naab nehri'ne ulaştı. 24 ağustos'ta charles, amberg'deki jourdan'a avusturya ordusunun büyük bir kısmı ile saldırdı ve zafer kazandı. jourdan'ı main'e doğru takip eden charles, 3 eylül'de würzburg'da onu tekrar mağlup etti, ardından jourdan lahn'a ve nihayet ren nehri'nin sol yakasına çekildi.
  
  7 temmuz'da charles tarafından malsch'ta durdurulmuş ancak daha sonra rhin-et-moselle ordusu ile münih'e saldırmış olan moreau, charles'ın jourdan'ı yenmesinden hemen sonra güneye döndü ve bavyera'yı boşalttı. moreau, alsace'a çekilmeyi güvenle sağladı ve 1796-97 kışları boyunca avusturyalıları strasbourg'un doğusunda, kehl'de ve huningue'de tutmayı başardı.
  
  italya seferi
  bonaparte’ın 1796 seferi, devrimin savaş yöntemlerini ve 18. yüzyıl'daki askeri reformcuların fikirlerini tutarlı ve son derece etkili bir stratejik düşünce ve teknik sisteme dönüştüren yeni savaş sisteminin sahnelendiği yerdi. fransız ordusunun personel, lojistik ve devrim sırasındaki taktiklerindeki değişikliklere, bonaparte’ın italya’daki ordunun komutasını devralmasına kadar, stratejide buna karşılık gelen bir devrim eşlik etmedi. cumhuriyet orduları, pek çok yönden eski rejimin stratejik kavramlarını kullanmaya devam eden düşman komutanlarının yöntemlerine yakından benzemekteydi ve fransızlar, zaferlerini öncelikle üstün sayılarına ve hareketliliklerine borçluydu. bu avantajların elde edilemediği yerlerde, koalisyon güçleri başarı elde ediyordu.
  
  bonaparte’ın seferinin açılışındaki ilk hedefi, yenilginin onların başkent torino’ya geri dönmelerine yol açacağı beklentisiyle sardunya ve avusturya güçlerini ayırmaktı. böylece avusturyalılar, milano'yu ve ikmal hatlarını korumak için daha doğuya çekilmek zorunda kalacaklardı. bu büyük stratejide napolyon, savaşların bireysel muharebeleri ve yürüyüşlerinde olduğu gibi, her türlü yoldan kendisine karşı koyan güçleri bölmek ve belirleyici bir taarruz için seçtiği noktada üstün bir konum elde etmek için çaba harcadı. napolyon ile bu tür durumların avantajlarını algılayan diğer komutanlar arasındaki fark, saldırı için elverişli bir fırsat yaratma konusunda, napolyon'un kararlılığı ve alışılmadık bir şekilde başarılı bir iç hatlar ve üstün hareket hızı ile saldırıyı başlatılabileceği durumları hesaplayan üstün yeteneğinde yatmaktadır.
  
  üç haftadan az süren sefer ve orduların beş temasından sonra sardunyalılar, koalisyondan çekilmek ve savoy ile nice’i fransa’ya teslim etmek zorunda kaldı (cherasco ateşkes antlaşması, 28 nisan 1796). ardından napolyon, ordusunu, avusturyalıların tuttuğu milano'ya saldırmak için yürüttü. piacenza'daki po nehri üzerindeki bir köprüyü ele geçiren napolyon, buradaki varlığını sağlamlaştırıp ordusunu güvenle geçirdi. avusturyalıların lombardiya’yı tahliye etmesine süre tanımayan napolyon, lodi muharebesi’nden sonra milano'yu 15 mayıs’ta işgal etti ve ilerleyişini sürdürdü. avusturyalılar, güçlü mantua kalesine ve adige vadisine tutunmak için mincio'yu terk etti. cepheyi bomboş bırakan avusturyalılar, napolyon'un 23 haziran'da papalık devleti'nin kuzeyine girmesine ve ingiliz üssü bulunan leghorn'u işgal etmesine olanak sunmuştu. cenova'ya giren joachim murat, avusturya büyükelçisinin sınır dışı edilmesini ve fransız ikmal hatlarının korunmasını güvence altına aldı. wurmser ve kuvvetlerinin almanya'dan buraya ulaşması, avusturyalıların inisiyatifini ve sayısal üstünlüğünü restore etti. wurmser’in öncelikli amacı, fransa'nın kuşattığı ve başarı noktasına ramak kalan mantua’yı rahatlatmaktı.
  
  avusturya kuvvetlerinin kuzeyden yaklaşmasıyla napolyon'un durumu son derece tehlikeli hale geldi. çok geçmeden wurmser'in, bonaparte'ın kuşatmayı sürdürdüğü mantua'yı kurtarmak için avusturya'nın ana gücü ile yürüdüğü anlaşılırken, peter vitus von quosdanovich, brescia'daki fransız ikmal hattını kırmak için batıya doğru saldırdı. kalenin teslim edilmesi yakın görünse de napolyon, mantua kuşatmasından vazgeçti ve böylece wurmser'in saldırısını geçici olarak askıda bıraktı. wurmser'in ordusunu çekilirken takip etmek için kuvvetini ikiye bölen napolyon, ana kuvvetini 3 ağustos'ta lonato'ya ilerletip quasdanovich'e karşı harekete geçirdi. iki gün sonra wurmser, castiglione'deki hattını kaybetmişti. bonaparte’ın beklenmedik başarısı, yalnızca mantua’daki kuşatmayı kaldırmasından değil, ordusundan talep ettiği olağanüstü zorlu yürüyüşün başarıyla gerçekleşmesinden kaynaklanıyordu.
  
  wurmser, fransızların tekrar kuşatma kurmak için hazırlandığı mantua'yı kurtarmak için yaptığı ikinci girişimde başarılı olamadı. avusturyalılar güçlerini ikiye böldüler. fransız ordusunun ana kuvveti brenta vadisindeyken bonaparte, verona'ya geri dönmek yerine paul davidovich’in tirol’deki birliklerine saldırdı. bu saldırı ile wurmser, mantua'ya kaçmak için bir şans bulmuştu.
  
  bu cephedeki birkaç sert muharebenin ardından zayıflayan fransızlar, kasım ayında arcole yakınlarında çıkan çatışmalar ile iyice zor duruma düşmüştü. avusturyalıların, italya cephesindeki komutanı baron josef alvinczy von borberek'e kuvvetli takviyeler göndermesine olanak sağlayan almanya'daki fransız yenilgileri, italya ordusu'nun moralini bozmuştu. kaybedilen çatışmalar, zorlu sefer süreci ve ateşli salgın nedenleri ile sayıları iyice azalmıştı. fransızların uzun süreli yürüyüşlere katlanma ve coşkulu savaşma isteği, olası bir başka avusturya karşı saldırısı yüzünden iyice azalmıştı. bonapart, birleşecek olurlarsa kendi ordusuna denk olabilecek olan avusturya kuvvetlerini ayrı tutmaya özen gösteriyordu. mantua'daki sayısı artan birlikleri tekrar kuşattı ve vaubois kontu claude henri belgrand'ın komutası altında tirol'de bulunan orduyu orada tutmaya çalıştı. bonapart, asıl tehdit olan alvinczy’nin cephe ardına sarkıp ikmal hatlarını vurmak için verona’daki mevcut birliklerini arcole'ye sürdü. fransız ordusu, adige bataklıklarında dört gün boyunca meşakkatli bir şekilde ilerledikten sonra, alvinczy'nin kanadına manevra yaptı ve saldırıya hazırlandı. bu manevra alvinczy'nin ordusunun geri çekilmesini sağladı. yeni yılın başlarında, alvinczy adige'den çıkarken, giovanni di provera mantua'ya doğru ilerledi. provera'yı dizginlemek için mantua'da defansif bir hat bırakan bonaparte, kalan tüm birliklerini 14 ocak 1797'de rivoli'deki alvinczy'yi vurmak için topladı. napolyon karar değiştirip önce, bu esnada mantua'ya ulaşan provera'ya saldırdı ve onun ordusunu bozguna uğrattı. bonaparte’ın süvarileri tarafından yıpranmış olan provera, 16 ocak’ta teslim olmak zorunda kaldı ve mantua 2 şubat’ta ele geçirildi.
  
  napolyon'un italya seferi'ndeki hızı ve kararlılığı, önceki faaliyetlerinde olduğundan farklı değildi. yeteneği ile adını duyurmuştu ve hızla yükseliyordu. güçsüz durumdaki papalık devletine diz çöktürmek için, iki hafta sürecek bir sefer yeterli olmuştu. tolentino antlaşması ile (19 şubat 1797) papa vi. pius, yenilginin ardından avignon toprakları üzerindeki iddiasından vazgeçti; tazminat ödemeyi kabul etti; sanat eserlerini napolyon'a teslim etmeyi onayladı ve; romagna, bologna ve ferrara üzerindeki miras hakkından vazgeçti. bu bölgeler, avusturya lombardiyası ve hükümdarı bonaparte'ın görevlendirdiği modena dükalığı ile birlikte cisalpine cumhuriyeti'ni oluşturacaktı^*. yeni devlet tamamen fransız kontrolü altında olacak ve devrim'in reformlarını uygulayacaktı. 20 mart'ta bonaparte, alvinczy'nin yerini almak üzere ren hudutlarından gelen arşidük charles'a kısa ama kesin bir saldırı başlattı. charles, 7 nisan'da steiermark'tan kuzeydoğu yönüne, judenburg'a geri çekildi. 18 nisan’da, viyana’dan iki gün yürüme mesafesindeki leoben’de duran napolyon, direktuvar'dan izin almaksızın, charles'ın ateşkes teklifini onayladı ve barış antlaşmasının ön hazırlıklarına başladı. bu arada, eski cumhuriyeti mayıs ayında demokratik bir rejimle değiştiren venediklilerle fransızlar arasında bir sorun boy gösterdi.
  
  18 fructidor darbesi ve campo formio antlaşması
  leoben’deki ateşkes ile sonbaharda avusturya’da imzalanan campo formio antlaşması arasındaki sürede, fransa’daki rejimin temel istikrarsızlığı, paris’te bir başka darbeye yol açtı. 18 fructidor darbesi, meclisteki kraliyetçi vekil sayısının artması ve özellikle marsilya ile lyon'da, jakoben karşıtı beyaz terör olarak adlandırılan isyanların baş göstermesi sebepleriyle gerçekleştirildi. beş direktuvar'dan dördü, jakoben görüşünün adamları olduğundan, güç de jakobenlerdeydi. bu dörtlü, 18 fructidor darbesi ardından mecliste temizliği sağlamak için napolyon'dan destek istedi. pierre augereau komutasındaki birlikleri paris'e gönderen bonaparte, talebi onayladı. direktuvar françois de barthélemy ve 53 milletvekili tutuklandı, şehirlerin yarısından fazlasında yapılan seçimler iptal edildi, basın özgürlüğü askıya alındı ve birçok kraliyetçi sürgün edildi. 18 fructidor'dan sonra hükümet, serbestlik kazandı ve adeta bir diktatörlük kurarak, iddialı bir dış politika izlemeye koyuldu. bu karışıklıklar sayesinde bonaparte, neredeyse kendi şartlarını avusturya’ya dikte etme özgürlüğünü sağlayan, 17-18 ekim 1797’deki antlaşmaya imza attı. anlaşma, bonaparte’ın italya fetihlerindeki çoğu bölgeyi korumuştur. lombardiya'daki mülk kaybını telafi etmek isteyen avusturya, adige'nin doğusundaki venedik topraklarını aldı, ancak venedik'in adaları fransa'ya bırakıldı, venedik cumhuriyeti artık tarihe karışmıştı. aynı zamanda avusturya, fransa’nın işgali altındaki alman topraklarını, venlo’dan nette nehrinin kaynağına, ardından nette’den ren nehrine ve andernach ile neuwied’e ekleyerek doğuya ilerletmesini kabul etti. ren'in şarkındaki toprakların fransa'ya bırakılması ise, kutsal roma-cermen imparatorluğu ile görüşülecekti. bu düzenlemeleri onaylamak için rastatt'ta bir kongre olacak ve mülksüzleştirilen alman prenslerinin nasıl sakinleştirilebileceği bir sorun olacaktı ama napolyon kararlıydı. bu antlaşma ile ilk koalisyon son bulmuştu ve fransa, britanya hariç tüm düşmanlarını yenip antlaşmaya zorlamıştı. italya'da napolyon güdümünde kurulan cumhuriyetler ise, zamanla ihtilal fikirleri ile yanıp tutuşacak ve risorgimento'yu başlatacaktı.
  
  ingiltere'nin savaşa devam edişi
  büyük britanya için 1797’de avusturya’nın ittifaktan çekilmesi, uzun süren talihsizliklerin ve başarısızlıkların sonucuydu. napoli, 5 haziran 1796'da fransa ile bir ateşkes ve 10 ekim'de de barış antlaşması imzalamıştı. 6 ekim'de de fransa ile ispanya arasında san ildefonso antlaşması imzalandı ve aralarındaki ittifak kamuya açıklandı. bu, ingiliz deniz üstünlüğünü tehdit edecek kadar güçlü bir deniz gücü anlamına geliyordu ve başbakan pitt, barış görüşmelerini başlatmak istediğini belirtti. bu noktada avusturyalılar kendilerini ingilizlerle ilişkilendirmeyi reddetmiş olsalar da, 14 ekim 1796'da lille'e elçi^* göndererek fransa'dan belçika'yı terk etmesini ve esirlerin barış şartları gereğince serbest bırakılmasını talep etti. büyük catherine’in kasım’da ölmesi, büyük britanya’nın rusya’yla olan ilişkisinin zayıflamasına neden olmuştu. 10 ağustos 1797'de portekiz de fransa ile barış antlaşması imzalamıştı.
  
  fransa komutası altında birleşen fransa, hollanda ve ispanyol deniz kuvvetleri birliği, büyük britanya’nın denizlerdeki hakimiyetini zorlamak, ingiliz filosunu akdeniz’den çıkarmak ve ikmal ile ticareti tehdit etmek için artık yeterli sayıya sahipti. ama asıl önemli olan, birleşen bu armada'nın, britanya adasını işgal edebilecek bir potansiyele sahip olmasıydı. ingiliz filosundaki tatmin edici olmayan yaşam koşulları da iyice kötü durumdaydı ve bu durum, spithead ile nore isyanlarına neden olmuştu. fransızlarla müzakereler 7 temmuz’da devam etti, ancak paris hükümetinin artan ingiliz güvensizliği nedeniyle, ingilizlerin daha büyük imtiyazlar sunması beklenen bu müzakereler durduruldu.
  
  büyük britanya'nın bu tavrı, kesinlikle herhangi bir şekilde koşulsuz bir barışa hazır olduğu ya da savaşın lehine sonuçlanma ihtimalini göz ardı ettiğine dair bir algı oluşturmamalıdır. direktuvar'ın sürdürdüğü ekonomik savaş, ingiltere ihracatının artmasını engellememişti ve ingiliz hükümet harcamaları 1792 ile 1797 arasında neredeyse üçe katlanmış olmasına rağmen, milli gelirdeki belirgin büyüme, hükümetin artan açığı telafi etmesini sağlamıştı. bir yıldan fazla bir süre boyunca ingiltere, fransa’ya karşı olan savaşını tek başına sürdürdü. 1798 yılı bütçesinde pitt, alınan vergileri artırdı ve 1799'daki bir yasada, 200 sterlinin üzerindeki gelirlere 2 şilin vergi ve yılda 60 sterlin düzenli vergi almayı kanunlaştırdı. bu iç önlemlerin dışında 1797 yılındaki iki deniz zaferi, büyük britanya’nın ekonomik endişelerini azaltmıştı. jervis'in 14 şubat’ta cape saint vincent’teki ispanyol filosunu yenmesi ve ardından cadiz limanını ablukaya alması ile, amiral adam duncan'ın 11 ekim’de camperdown’da hollanda filosunu yenmesi, ingilizlere nefes aldırmıştı.
  
  fransa'nın mısır ve suriye seferi
  batıda yapılan bir keşif gezisinin dönüşünde napolyon bonaparte, direktuvar'a britanya'yı işgal etmeye yönelik projesinden vazgeçmesini tavsiye etti^*. o ve direktuvar, daha sonra dikkatlerini akdeniz'e, özellikle de fransızların, levant bölgesindeki ingiliz ticaretini engelleyip, hindistan pozisyonunu tehdit edebileceği mısır'a çevirdi.
  
  19 mayıs'ta toulon'dan 280 nakliye gemisi ve ona eşlik eden 65 ship of line'dan oluşan bir filo, 38.000 kişilik bir orduyla sefere çıktı. cadiz'den çıkıp bu filonun peşine düşen amiral horatio nelson, 6 haziran'da malta'da fransızlara yaklaştı. kuşatmadan zor da olsa kurtulan fransız filosu, nelson'a saldırı pozisyonu aldı ve nelson uzaklaşmak zorunda kaldı. bunun üzerine ilerleyişini sürdüren fransızlar, napolyon komutasında 1 temmuz'da iskenderiye'ye ulaştı. 21 temmuz'da fransızlar, memlüklerle giriştikleri piramitler muharebesi'nde sayısal zayıflıklarına rağmen donanım üstünlüğü ile galip geldiler ve napolyon kahire'ye bir firavun ve caesar gibi girdi. sicilya'ya kadar geri gitmiş olan nelson ve filosu, bir anda abou qir körfezi'nde belirdi ve 1 ağustos gecesinde vuku bulan nil muharebesi'nde, demirlemiş olan fransız filosunun tamamını, hattan kaçan iki ship of line ve 2 fırkateyn haricinde yok etti.
  
  nelson’ın kazandığı zafer, avrupa devletlerinin fransa’yla olan düşmanlıkların yeniden başlatılması konusundaki görüşünü canlandırdı ve mısır’daki sözde egemenliğe sahip olan türkleri, 9 eylül’de fransa'ya savaş ilan etmeye teşvik etti. bir ingiliz filosunun desteğiyle osmanlı devleti, suriye’de fransızlara karşı bir ordu kurmaya başladı. donanmanın kaybı, napolyon'a iki seçenek bırakmıştı; ya fransa'ya dönecek ya da denizden uzağa, suriye'ye doğru yönelecekti. bonaparte ikinciyi seçti. 1799 yılının şubat ayında 15.000 askerle suriye'de bir taarruz düzenledi. sir sydney smith'in, napolyon'un akka kuşatması için getirttiği topların bulunduğu gemileri ele geçirmesiyle, akka müdafaa'sı rahatlatılmıştı ama napolyon ısrarcıydı. cezzar ahmet paşa bu ısrarı büyük bir yetenekle kırdı ve napolyon, 2 ay süren akka kuşatmasını hüsranla kaldırdı. mayıs’ta bonaparte, tükenmekte olan mısır'daki gücünün kayda değer oranda azalacağı yer olan mısır’a çekildi. napolyon mısır'a döndükten çok kısa bir süre sonra osmanlı, abou qir'e fransızların 25 temmuz'da imha ettiği bir ordu çıkardı. türk ordusu yenildiyse de napolyon'un ordusu da iyice kötü bir duruma sokulmuştu. bonaparte, 22 ağustos 1799'da fransa'ya dönmek için mısır'ın komutasını jean-baptiste kléber'e devretti. ikinci koalisyon ile birleşen müttefikler, fransa sınırlarına yaklaşıyordu ve mevcut fransız hükümeti çöküşe çok yakındı. hükümetin zayıflığı ve artan kraliyetçi baskısı, napolyon bonapart'a, kendisini lider yapma fırsatını doğuracaktı.
  
  ikinci koalisyonun oluşumu
  napolyon'un mısır seferi, ingiltere, rusya ve türk ittifakına ilham vererek ikinci koalisyon’a yol açmış olsa da, direktuvar'ın dış politikası, avusturya’nın kayıpları ve alman topraklarındaki diğer büyük kayıplar yüzünden, avrupa'daki fransız fetihlerinin elde tutulması için, fransızların her türlü çabayı göstermek zorunda kalacağı anlamına geliyordu. 1798’in başından itibaren direktuvar, viyana’nın campo formio antlaşması'nı ihlal ettiği şeklinde yorumlayabileceği yeni fetihler gerçekleştirdi. bunun yanı sıra, 1797'nin sonunda yerel devrimciler, roma'da isyan başlatmaya çalıştılar. bu isyan için fransızlar suçlandı ve fransız general leonard duphot isyanda öldürüldü. dahası direktuvar, italya’daki fransız ordusu'na, roma'ya yürüme emri verdi ve roma cumhuriyeti 15 şubat 1798’de ilan edildi. napolyon bonaparte, direktuvar'a isviçre'nin isgal edilmesini önerdi. isviçreliler, fransa'nın devrimi buraya da yayacağını tahmin ediyor olsa da tam bir ilhak beklemiyordu. 1798 yılının 13 şubat'ını 14'üne bağlayan gece, direktuvar'ın emri ile, çabuk sonuç veren birkaç mücadele sonrasında bern teslim oldu. isviçre kantonları, fransa'nın ilerleyişi durdurması için 15.000.000 frank ödemeyi taahhüt etti. fransızlar, uydu cumhuriyetlerinin iç işlerine de müdahale ediyordu. hollanda'daki batavian meclisi'ne, devrime daha uygun şekilde yeni bir anayasa hazırlaması için 22 ocak 1798'de fransızlar tarafından ültimatom verildi. 21 şubat'ta direktuvar, bölgedeki 25.000 askeri kuzeye kaydırmak için cisalpin cumhuriyeti ile resmi bir ittifak imzaladı. o sıralarda, 16 kasım 1797'de oturumlarına başlayan rastatt kongresinde, fransızlar, campo formio antlaşması'nın önerdiği gibi yalnızca ren sınırını değil, nette'nin kuzeyindeki köln bölgesini de talep etmişti. iyice gerilen müzakereler sonucunda, imparatorluğun mülkleri 9 mart 1798’de bu prensipte fransızlara dağıtıldı. fransızlar, liege piskoposu önderliğinde avusturya hollandası’nda yer alan dokuz bölgeden oluşan bir bölgeyi ve rheinland bölgesini almıştı. direktuvar'ın paristen kontrol ettiği bu bölgeler, kukla devlet statüsünde boy gösterecekti.
  
  1798 eylül'ünde, türk hükümetinin izniyle bir rus filosu akdeniz'e girdi. rus imparatoru i. pavel, kendisini kudüslü aziz yahya'nın şövalyesi^* ilan etti ve malta'yı fransızlardan kurtarmayı amaçladı. hospitalier şövalyeleri, rodos'un ardından malta'yı mesken edinmişti ve pavel, bu gibi atıflara hayran bir imparatordu. rusların savaşa girişi ve nelson'un abou qir körfezi'ndeki deniz zaferiyle birlikte napolililer, ingilizlerin yardımıyla yeni roma cumhuriyeti'ne saldırdılar ve 26 kasım 1798'de roma'yı işgal ettiler. kaçınılmaz olarak direktuvar, napoli'ye 4 aralık'ta savaş ilan etti ve piedmont'u işgal etmek için ordu gönderdi. roma'daki fransız komutan jean étienne championnet, civita castellana'da napolilier tarafından saldırıya uğradı ancak onları bozguna uğrattı ve sonra sadece roma'yı değil napoli'yi de işgal etmek için ilerledi. rusya daha sonra, ingilizlerle antlaşma imzalayıp 225.000£ ilk ödeme ve aylık 75.000£ ödeme alarak napoli ve lombardiya'ya ordu göndermeyi taahhüt etti. ruslar ayrıca osmanlı ile 23 aralık 1798'de bir ittifak antlaşması imzaladı. ruslar artık savaşta iyiden iyiye varlık göstermeye başladılar ve iyonya adalarına da saldırdılar. son düşen yer olan korfu, 3 mart 1799'da teslim oldu. 1798 mayıs'ında napoli ile savunma anlayışı içinde bir ittifak imzalayan avusturya, rusya'nın desteği olmasına rağmen hala savaşa girmekten çekiniyordu. gittikçe büyüyen ikinci koalisyona katılmak için istekli generallerinin çağrısına avusturya, nihayet 12 mart'ta kulak verdi ve fransa'ya savaş ilan etti.
  
  fransız hazırlıkları ve 1799 seferleri
  genel savaşın yeniden başlaması, direktuvar'ın ordusunun sayısal olduğu kadar maddi olarak da hazırlıksız olduğunu göstermişti. koalisyon kuvvetleri, sahaya artık yaklaşık iki kat daha fazla asker getirebildiğinden, fransızlar için en güvenli seçenek; güçlerini hayati öneme sahip olan yerlere yerleştirmekti. almanya'nın güneyi ve italyan-avusturya sınırındaki en önemli cepheler, tutulması gereken hayati hatlardı. eylül 1798’de çıkarılan asker alma emri, fransızların daha iddialı bir politika izlemesine yetecek kadar asker sağlamıştı. bu kanun ile asker sayısını seferler öncesi yükselten direktuvar, bu hayati hatları tutmak yerine orduyu neredeyse bütün cephelere dağıtacak ve net sonuçlar alarak koalisyon kuvvetlerini yenecekti ancak bu cüreti, konumu için pahalıya patlayacaktı.
  
  seferin açılışında arşidük charles'ın emri altındaki yaklaşık 80.000 avusturyalı, bavyera'daki lech nehrinin arkasına konuşlandırıldı. güneydeki vorarlberg'te, david von hotze komutasındaki 26.000 asker bulunuyordu ve bunların arkasında, tirol'de heinrich von bellegarde ile 46.000 asker daha vardı. koalisyonu destekleyen italya’daki 85.000 yerel askerle birlikte, 60.000 askeri bu bölgeye göndermesi beklenen rusların gelmesinden önce, italya'da fransızlara karşı toplam 240.000’e yakın bir koalisyon kuvveti vardı. bu müthiş rakama karşı, fransızların toplam 210.000 adamı vardı ve bunlardan sadece 136.000'i avusturyalılarla çarpışmaya müsaitti ve toplam fransız kuvvetinin 110.000'i sıcak temasa yakındı. fransızlar, adige'nin savunması için 70.000'den fazla askere sahip değildi. direktuvar, adige'nin güneyinde, napoli'nin fethini tamamlamak için 40.000 askerle birlikte jacques macdonald'ı tutmaya karar vermişti. ancak kuzeyindeki adige'de bulunan fransız ordusu mağlup olacak olursa, bu fethin hiçbir önemi kalmayacaktı. kalan 100.000 askerden 24.000’i guillaume marie anne brune’nin komutası altında hollanda’daydı. 30.000 asker, andré masséna komutasında isviçre'deydi ve jourdan ise, ren nehri’ndeki 46.000 askeriyle birlikte, arşidük charles ve onun 80.000 kişilik ordusu ile yüz yüzeydi.
  
  fransızlar, savaş kapıya dayanmadan önce, en iyi başarı ihtimalinin saldırmakta yattığına karar verdikten sonra, üç cepheden saldırdılar. mart ayının başlarında jourdan, tuna ve konstanz gölü arasında ilerlerken, isviçre ordusu ise, vorarlberg'e doğru cephenin önünden ve sağından yürüdü. masséna, engadine boyunca claude lecourbe'nin tirol'e yaptığı yürüyüşteki gibi birçok avantaj sağladı, ancak yönettiği tuna ordusu^* ile jourdan'ın ordusunun birleşmesini sağlayacak yer olan feldkirch kasabasını alamadı. bu arada jourdan, charles’ın ordusunun iki kat üstün sayısı yüzünden yenilmeden önce geri çekilmek zorunda kalmıştı ancak 6 nisan'a kadar jourdan’ın birlikleri ren’i tekrar ele geçirdi. şu anda her iki ordunun komutasında üstlenen masséna, güçlerini isviçre’nin savunması için yoğunlaştırmaya başladı. italya'da barthélemy louis joseph schérer, 26 mart'ta adige boyunca saldırılarını başlatmıştı ancak ilk başarılarından faydalanmadı. on gün sonra magnano'da yenildi ve hızla oglio'ya, sonra da adda'ya çekildi. paul kray yönetimindeki avusturyalılar, koalisyon başkomutanı aleksandr vasilyevich suvorov emrindeki 18.000 rusun cepheye dahil oluşu ile bir araya geldikleri mincio'da durdu. fransız tarafında victor moreau, schérer'ın yerini aldı ve macdonald'a kuzeye doğru ilerlemesi talimatını verdi. adda'da dört gün süren ağır savaşın ardından, fransızlar geri çekilmeye devam etmek zorunda kaldılar. neyse ki moreau'nun peşine düşen koalisyon kuvvetleri, büyük ölçüde zayıflamış fransız kuvvetini takip etmeyi, alessandria'ya ve cenova'nın kuzeyindeki dağlara doğru sürdürmeyi ihmal ettiler. bir aydan fazla bir süredir moreau, macdonald’ın güneyden yaklaşmasını beklerken apennines’te kendini korudu. macdonald'ın parma'dan batıya doğru ilerlediği sırada moreau, koalisyon kuvvetlerinin cephe arkalarını tehdit etmeye başladı. yine de suvorov, macdonald'ı trebbia'da yenmek için yeterli birlikler toplamayı başarmıştı. parma ve modena ile doğuya doğru çekildikten sonra macdonald, temmuz ayı ortasında cenova'daki moreau'ya ulaşmak için apennines'i yeniden ele geçirdi.
  
  kuzey cephesindeki fransız sol kanadı ve merkezi nisan ayının başlarında ren'e çekildi. gelecek altı hafta boyunca masséna’nın sağ kanadı, heinrich von bellegarde ve friedrich freiherr von hotze'un komutası altındaki avusturyalılar tarafından grisonlar’a itildi. fransız hattı geri çekilmeyi tamamladığında, avusturyalılar güçlerini yeniden dağıttılar. hotze, zürih’in doğusundaki arşidük charles'a katılmak için yürüdü, bellegarde ise güneydeki lombardiya’ya gönderildi. 4 haziran'da masséna, aare nehri boyunca hat kurmaya çalışan charles ve hotze'yi hazırlıksız yakaladı ve itti. orada, avusturyalılar massena'yı neredeyse iki aydan fazla rahatsız etmeden bırakırken, 30.000 rus ile aleksandr korsakov'un gelmesini beklediler. sükunet, ağustos ayının ortasında, lecourbe'nin emri altındaki fransız sağ kanadı, st. gotthard geçişini yeniden ele geçirdiğinde, masséna'nın aare'ye yapılan bir saldırıyı durdurmasıyla yerini barut sesi ve dumana bıraktı. müttefikler başlangıçta hem charles'ın, hem de korsakov’un masséna’nın ordusunu kuşatmasını ve suvorov’u arkaya getirerek ablukayı tamamlamayı hedefliyorlardı. lecourbe'nin saldırısı yüzünden charles, ordusunun 35.000 kadarlık kuvvetini, orta ren'e, önemsiz birkaç taarruz yapmak için göndermeye karar verdi ve neredeyse hiçbir başarı elde edemedi. çok geçmeden hotze ve korsakov'un ordusu, masséna'nın ordusuna kurdukları kuşatmayı kaldırdılar. bu arada, barthélemy-catherine joubert’in başkomutan olarak moreau'nun yerine atandığı italya’da, fransızlar savunma pozisyonuna geçtiler. sadece 15 ağustos’ta novi’de ağır bir mağlubiyet aldıkları bir muharebeye girmişlerdi. kısa bir süre sonra italya’daki koalisyon kuvvetlerinin bir kısmı, bu bölgedeki fransız tehdidinin zayıfladığı gerekçesi ile, isviçre'ye saldırmak için dağıtıldı ve suvorov'a bağlı 28 bin kişilik bir ordu oluşturuldu. kuzeydeki fransız tehdidi büyüdüğü için, charles’ın kuvvetlerinin almanya’ya devredilmesi, isviçre’deki koalisyon gücünü 55.000’e düşürdü. koalisyon kuvvetleri, birinci zürih muharebesi'nde masséna'yı yenmişti ama zürih'teki ikinci muharebe'de, 25 eylül'de masséna, korsakov'a karşı ezici bir zafer kazandı ve rusları ren nehri boyunca kuzeye doğru sürdü. aynı gün nicolas-jean de dieu soult, hotze'yi zürih gölü'nün güneyindeki linth nehri'ne doğru kovaladı. güneyde suvorov, st. gotthard geçidi'ni zorladı ve lecourbe'nin tacizine uğradı. ilerlemesine zor da olsa devam etti ve dört kanton gölü'nün güney ucuna, doğuya dönmek zorunda kaldı. kayıp vererek takip edilen ruslar, ılanz'a doğru 7 ekim'de hızlı bir şekilde çekildiler. büyük umutlar ve ihtişamla girdikleri savaştan kaçarak çıkan ordularını, rus çarı i. pavel yurda çağırdı.
  
  hollanda’ya yapılan bir ingiliz-rus taarruzu ise, iki ülkenin toplam 30.000 askeri ile gerçekleşti. bu ordu, mevcut askerlere ev sahipliği yapacak olan ingilizlerin, 18.000 rus askerine ödeme yapmak ve kıta avrupası'na nakletmek için taahhütte bulunmasıyla imzalanan anlaşmadan sonra, 22 haziran’da sefere çıktı. girişimin, fransızların felemenk bölgesini serbest bırakacağı umulmuştu, ancak tek olumlu sonuç, hollanda'nın 13 ship of line ve bir dizi başka savaş gemisine, ingilizlerce el konulmasıydı. bergen’de 19 eylül’de, brune’nin franco-batavian ordusu, bu rus-ingiliz ordusunun ilerlemesini kolayca durdurdu ve hollanda’da fransızlara karşı beklenen isyan gerçekleşmedi.
  
  castricum'a çekilen york dükü, kuvvetlerinin tahliyesi için, 18 ekim'de alkmaar konvansiyonu'nu imzalamak zorunda kaldı. britanya adası'na geri çekilmek, yetersiz gıda tedariği ile birlikte aşırı yağışlar ve ateşli salgın yüzünden daha da zorlaşmıştı.
  
  ikinci koalisyonun sona ermesi ve dağılması, italya’daki başkomutan napolyon bonaparte’ın seferlerine dayanıyordu. napolyon, 14 haziran 1800'de, marengo'da avusturyalıları net bir şekilde yenmiş ve muzaffer olarak seferi sonuçlandırmıştı.
  
  ikinci koalisyonun sonuçları fransa için olumlu olsa da, direktuvar için durum vahimdi. avrupa’daki düşmanlıkların yeniden başlatılmasından ve zaferlere rağmen antlaşmalarda ödünler verilmesinden dolayı direktuvar suçlanmıştı.
  
  9 ekim'de fréjus'dan fransa anakarasına ayak basan muzaffer napolyon bonapart için, askeri diktatörlük şartları artık olgunlaşmıştı. bir ay sonra, 18 brumaire darbesi ile yönetimi ele geçirerek, konsüllük yönetimini kurdu ve kendisini konsül olarak atadı. hali hazırda büyük bir savaş olan devrim savaşları artık sonuçlanmış ve yerini daha da büyük bir harp olan napolyon savaşlarına bırakmıştı. artık sahne, dünyanın gördüğü en önemli başkomutanlardan biri olan napolyon bonapart'ındı ve o, konsüllük ile yetinmeyip imparatorluğunu kuracaktı.
• 1789 (bkz: fransız devrimi), hem dünyada hem de fransa özelinde büyük bir etki uyandırmış, 19. yüzyıl tarihini doğrudan etkileyen birtakım gelişmelere yol açmıştır. feodal sisteme karşı olarak kurulan güçlü monarşik yapı, (bkz: amerikan devrimi)’ne destek verilirken zayıflayan ekonomi, avrupa’da başlayan aydınlanma akımı ve (bkz: jean jack rousseau) gibi aydınların düşünceleri gibi sebeplerle idari yapıya tepki doğdu. 20 haziran 1789’da halk meclisi kendisini kurucu meclis ilan ederek anayasal devrimi gerçekleştirdiler. 22 eylül 1792’de cumhuriyet ilan edildi.
  
  fransa’da meydana gelen gelişmeler avrupalı monarşileri, ayaklanmanın yayılması açısından tedirgin ediyordu. buna ek olarak fransa’daki yeni hükümetin hollanda’da avusturya’ya karşı çıkan ayaklanmayı desteklemesi avrupa devletleri arasında fransa karşıtı bir koalisyon kurulmasıyla sonuçlandı. ‘fransız devrim savaşları’ olarak da anılan ‘birinci koalisyon savaşı’ ve ‘ikinci koalisyon savaşı’nın en büyük amaçlarından biri fransa’da monarşiyi tekrar sağlamaktı. ancak bu amaç gerçekleştirilememiş, 1804 yılında (bkz: napoleon bonaparte)’ın fransa’nın başına geçmesinden sonra gerçekleşen koalisyon savaşları ise (bkz: napolyon savaşları) olarak anılmıştır.
  
  1793-1796 akdeniz seferi ve birinci koalisyon savaşı
  
  akdeniz üzerinde daima planları olan fransa, uzun yıllar boyunca italya üzerindeki emellerini gerçekleştirebilmek için osmanlı ile müttefikilk kurmuştu. fransız devrim savaşlarından önce ingiltere’nin (bkz: cebelitarık) dışında akdeniz’de kolonisi bulunmamaktaydı ancak ingiltere sömürgelerine giden ticaret yollarını kontrol altında tutmak adına son zamanlarda akdeniz’e inme meselesi ile daha yakından ilgileniyordu. fransa ve ingiltere arasında rekabet alanı haline gelen bu durum ayrı zamanda birinci koalisyon savaşının saflarının belirlenmesini de sağladı.
  
  1792 yılı aralık ayında fransız donanmasının sardinya’ya saldırması ile sefer başlatıldı. ingiltere ve ispanya, sardinya ve napoli devletlerine destek sağladılar. başarısız birkaç girişimin ardından toulon şehrinde royalistler’in ayaklanmaları ve bunun bastırılması için bölgeye napoloen bonaparte’ın gönderilmesi savaşın dönüm noktası olmuştur. toulon’da ingiliz donanmasına karşı stratejik bir zafer kazanan bonaparte’ın ünü arcole ve lodi savaşlarında avusturya kuvvetlerini yenilgiye uğratması ile giderek daha da artmıştır. ispanya 1796 yılında taraf değiştirerek fransa’nın yanında yer almıştır. 8 ekim 1797 tarihinde (bkz: campo formio antlaşması) ile roma şehri ile italya’nın kuzeyinin belli bir kısmı ve venedik başta olmak üzere adriyatik kıyılarının büyük bir kısmı da fransa idaresine bırakılmış; avusturya’nın böylece denizle bağlantısı kesilmişti. koalisyon dağılmış ve ingiltere, fransa karşısında yalnız kalmıştı.
  
  (bkz: napolyon'un mısır seferi) ve osmanlı ile ilişkiler
  
  18. yüzyıl osmanlı’nın batı avrupa’da gerçekleşen gelişmelere kayıtsız kalamayacağını fark ederek geri kalınan alanlarda ıslahat ve reformlarla açığını kapatmaya çalıştığı bir dönemdi. özellikle ııı. selim (1761-1808) ile birlikte bu konuda somut adımlar atılmıştı. selim tahta çıktığında hem avusturya hem de rusya ile, osmanlı için talihsiz sonuçlanacak, bir savaş devam etmekteydi. savaşı sonlandıran yaş ve ziştovi antlaşmaları selim’e istediği reformları yapabilmek için fırsat sundu. böylece başta orduda olmak üzere nizam-ı cedid reformları hayata geçirildi.
  
  napoleon, ingiltere ile olan rekabette öne geçmek için doğu’nun zenginliklerine ulaşması gerektiğini düşünüyordu. 1797 yılında buna yönelik olarak iyonya adalarını ve 1798’de malta’yı kuşattı. ancak malta halkı, ingilizler’in desteğiyle fransızlar’a karşı ayaklandılar. malta’dan sonra sıra stratejik olarak akdeniz’de büyük öneme sahip olan suriye ve mısır’a gelmişti. bu noktada yüzyıllardır müttefiki olan ve birinci koalisyon savaşında nötr kalmayı tercih eden osmanlı devleti’ni istemeden karşısına almış bulunuyordu.
  osmanlı topraklarını kapsayan akdeniz seferi, napolyon'un amaçlarına aykırı sonuçlar üretmişti. işgal, ingiltere'nin sömürgeci gücüne bir darbe vurmak yerine, osmanlı'yı ingiltere ve hatta geleneksel düşmanı rusya'yla bir ittifak kurma aşamasına getirdi. kahraman şakul’un ifadesine göre, osmanlı’yı bu ittifaka yönelten mısır’ın kaybından çok venedik cumhuriyeti’nin kaldırılması idi çünkü 1716 yılında imzalanan osmanlı-venedik barış antlaşması adriyatik cephesindeki karışıklığa son vermişti. ancak venedik’in ortadan kaldırılması ve fransızlar’ın iyonya adalarını işgali bu cephede tekrar istenmeyen bir gündem oluşturmuştu. ayrıca toulon kuşatmasından beri balkan topraklarının (özellikle mora ve arnavutluk) da tehlike altına girdiği düşünülüyordu.
  ikinci koalisyon savaşı
  
  osmanlı-rus-ingiltere ittifakı ikinci koalisyon savaşının taraflarını belirleyen en önemli gelişme oldu. iskenderiye önlerinde fransız donanmasına ağır bir darbe vuruldu ve osmanlı-rus donanması yedi adayı zapt etti. napoleon osmanlı’yı zor durumda bırakmak için suriye’de akka önlerine kadar ilerledi. (bkz: cezzar ahmed paşa) komutasında nizam-ı cedid ordusunun savunduğı akka, napoleon’un ilk yenilgisi oldu.
  
  osmanlı ve rusya’nın savaşa katılması fransa için işleri zorlaştırmıştı. buna rağmen fransa’nın iç meseleleri de gündemden düşmüyordu. napoleon fransa’ya dönerek askeri darbe ile yönetimi ele geçirdi. ardından italya’da avusturya ordusunu hezimete uğratmasının üzerine 1801 yılında iki devlet arasında lunevelli barışı imzalandı. avusturya'nın savaştan çekilmesinden sonra ikinci koalisyon dağılmaya başladı.
  rusya ve hem de ingiltere ile arası açıldı. rusya yedi ada'dan çekilmek istememişti. ingiltere de, mısır'ın hindistan bakımından arzettiği önemi gördüğünden, mısır'dan askerini çekmek istememişti. bu durum osmanlı devleti’nin iki devletle de arasının açılmasına sebep olmuştu. yine ingiltere’nin önceden rusya koruması altında bulunan malta’dan çekilmek istememesi rusya ile aralarının da bozulmasına yol açtı. tüm bunların yanında uzun yıllardı savaş halinde olmanın ingiltere’ye ekonomik güçükler yaşatması barış görüşmelerinin başlamasını sağladı.
  
  ingiltere ve fransa arasında imzalanan (bkz: amiens) barışı ikinci koalisyon savaşına son verdi. anlaşmanın maddelerine göre; ingiltere ispanya ve hollanda' dan ele geçirmiş olduğu bütün sömürgeleri bu iki devlete iade edecek, malta adasını ingiltere malta şövalyelerine iade deceği gibi, mısır'daki askerini de geri çekecek, fransa da, mısır'dan ve papalık arazisinden askerini geri çekecekti. ayrıca osmanlı devleti’nin sınırları da savaştan önceki hali olarak kabul edilmiştir.
  1802 yılında imzalanan amiens antlaşması ayrı zamanda fransız devrim savaşları’na da son vermiş bulunuyordu. bundan iki yıl sonra ise franszı senatosu napoleon bonaparte’ı fransa imparatoru ilan etti.
  
  1805 yılında savaşın tekrar başlamasının ardından çar alexander, ııı. selim’i yeni bir ittifakın kurulması konusunda ikna eti. ancak bu kez iki taraf da birbirlerine güvenmiyorlardı. fransa ise eski müttefiği ile arasını düzeltme amacı taşıyordu. napoleon’un (bkz: ulm) ve (bkz: austerlitz) zaferleri hem rusya’da hem de osmanlı’da büyük yankılar uyandırdı. pressburg antlaşmasının imzalanmasından sonra osmanlı napoleon’un ‘imparator’ titrini resmen tanıdı. fransa ile ilişkilerin düzeltilmesi ve napoleon’un moskova’ya doğru ilerleyişi, osmanlı’ya kırım’ı geri alma ümidini aşılamıştı.
  
  napoleon’un moskova’yı ele geçirmesi aslında sonunu hazırlayan gelişmelerin başlangıcını teşkil etti (bkz: savaş ve barış). kazanılan zafere rağmen zor kış şartlarında moskova’da kalan fransa ordusu telef oldu ve geri çekilmek durumunda kaldı.
  
  bu sırada sırpların isyan girişimleri ile osmanlı için yeni bir dönem başlıyordu. rusya fırsatı değerlendirerek başta sırplar olmak üzere balkan milletlerini osmanlı’ya karşı kışkırtıyor ve her açıdan destek sağlıyordu. rusya’nın amacı balkanlar’da millet devletleri kurarak onları himaye altına almaktı. elbette ‘sıcak denizlere inme’ ve ‘panslavizm’ politikalarının da bu durumda etkisi vardı. nitekim sırpların ardından diğer balkan milletleri de rusya’nın politikalarının ve fransız ihtilali’nin ardından ortaya çıkan ‘milliyetçilik’ akımının etkileri ile teker teker osmanlı idaresine isyan ettiler. devletin kurulmuş olduğu balkan topraklarının kaybedilmesi osmanlı için geri dönüşsüz olan yıkılma sürecini başlattı.