edirne vakası

• 1703 yılında, sultan ii. mustafa döneminde gerçekleşmiş olan bir isyana verilen isimdir. bu isyan tarih kitaplarında "edirne vakası" olarak geçer. üzerine ahmet badi efendi ya da mehmed şefik gibi yazarlaca çeşitli eserler kaleme alınmıştır.
• bu isyanın çıkış nedeni, osmanlı bürokrasisinin avcı mehmet saltanatından itibaren de facto başkent konumuna geçen edirne'ye kayması sonucu baş geçim kaynakları bürokratların ve sarayın ihtiyaçlarını karşılamak olan istanbul esnaflarının çöküşe uğramasıdır. on sekizinci yüzyıl başına gelindiğinde istanbul esnafı ile yeniçeriler organik olarak birleşmiş bulundukları için sabrı taşan bu silahlı orta sınıfın edirneye yürüyerek deyim yerindeyse padişahı yaka paça istanbula geri getirmesi zor olmamıştır.
• bu isyan, günümüz istanbul'unu yaratan olaydır da denebilir. zira 1703'te gerçekleşen bu isyan sonrası hanedan istanbul'a taşınmamış olsaydı, 1718-1730 yılları arasında lâle devrinde ve devamında gerçekleşen "kentsel dönüşüm" (sahilsaraylar ve kamusal alan anlamında) hiç yaşanmayabilirdi.
  
  18. yüzyıl istanbul'unun yaşadığı kentsel/mimari değişim için şu kaynağa başvurulabilir:
  shirine hamadeh, şehr-i sefa: 18. yüzyılda istanbul, iletişim yayınları.
• feyzullah efendi vakası olarak da bilinmektedir.
• (bkz: #48842720)
• feyzullah efendi vakası olarak da adlandırılmaktadır. viyana başarısızlığının yarattığı konjonktürde devrin şeyhülislamı feyzullah efendi'nin devlet kademelerindeki gücü, kadrolaşma ve ıı. mustafa'nın yukarıda da belirtildiği üzere devlet merkezini edirne'ye kaydırması gibi sebepler bu olayı doğuran ana etmenlerden gösterilmektedir. 1702 ocak ayından itibaren kadrolaşmadan hoşnut olmayan devlet adamları, istediği kadrolara getirilmeyen feyzullah efendi karşıtı ulema ve asker kökenli kimselerin şehzade ııı. ahmed'i ön plana çıkarmaya çalıştıkları kaydedilir. ancak feyzullah efendi kendi kadrolarını ve nüfuzunu kullanarak bu ayaklanmaları önden engellemiştir. burada ilginç olan nokta ıı. mustafa tüm bu durumlardan rahatsız olsa da rami paşayı sadrazam yaparak şeyhülislamın gücünü korumaya çalışmasıdır. ancak bu durum ters tepmiştir. nitekim rami paşa'nın ilk hedefi şeyhülislamın gücünü kırmaya çalışmak olmuştur. ancak 1703 temmuz ayında bu siyaset sultana karşı bir harekata dönüşmüştür. hatta kontrolden çıkan isyan sebebiyle rami paşa bile hedef haline gelmiştir. nitekim sultan tahttan indirilmiş, yerine ııı. ahmet çıkarılmıştır. feyzullah efendi ise pravadi'de yakalanarak feci bir biçimde katledilmiştir. bir ilginç ve bir o kadar da ironik nokta da ııı. ahmed'in edirnede tahta çıkmasıdır. kendisinden sonra edirne'ye uzun süre ikamet için giden bir osmanlı sultanı da olmamıştır. bu konu ile ilgili olarak naima, silahtar, şefikname ve anonim tevarihlere başvurulabileceği gibi pek çok tetkik eser de kaleme alınmıştır.
• osmanlı toplumunda modernleşmenin tabanının olmadığı ve batı'dan etkilenen reformcu bürokrat ve padişahların gündeme getirdikleri bir proje olduğu konusunda bir fikir birliği var. bu varsayımın sorgulanması şarttır ve bu dönüşümün iç ve toplumsal dayanakları olduğu aşikardır. elbette 18. ve 19.yüzyılda osmanlı'nın dünyayla ilişkileri gelişti ve derinleşti. iktisadi ilişkilere ek olarak imparatorluğun avrupa'yla diplomatik ve kültürel anlamdaki ilişkileri de üst düzeye taşındı. etnik sorun vesilesiyle büyük güçlerin politikaları osmanlı iç ve dış siyasetini ciddi anlamda etkiler hale geldi. ancak her şeye rağmen osmanlı tebaasının kaderini etkileyen dış dinamiklerden çok iç dinamikler oldu. sürecin başlangıcı ise osmanlı tarihine batılılaşma perspektifinden bakanların tercih ettiği olay ve tarihlere değil de alternatif bir tarihe, 1703'e bakmak gerekiyor.
  
  edirne vakası olarak da bilinen 1703 isyanı, vezir ve paşa kapılarının gücünü kırmak ve hanedanın siyasal üstünlüğünü tekrar tesis etmek isteyen sultan 2. mustafa'nın başkenti istanbul'dan edirne'ye taşıma kararına karşı gerçekleşmiştir. bazı vezir ve paşaların öncülüğündeki harekete hatırı sayılır sayıda yeniçeri din adamı ve tüccar esnaf katılmıştır. isyan koalisyonun farklı bileşenlerinin ayaklanmaya destek verme nedenleri farklıydı. vezir ve paşalar padişahın hamlesine karşılık vermek istiyorlardı. yeniçeriler karlofça antlaşması
  sonrasında ordunun küçültülmesinde rahatsızlık duyuyorlardı ve bazı ulema kesimleri şeyhülislam feyzullah efendi'den rahatsızdı.
  
  isyan istanbul'da ilk etapta başarılı oldu bir ay kadar süren bir pazarlık sürecinden sonra istanbul'u kontrol eden koalisyonun ordusu ve edirne'de bulunan sultan'ın ordusu karşı karşıya geldi. istanbul'dan yola çıkan kuvvetler kolayca başarı kazandılar ve padişah tahttan indirilerek yerine 3.ahmet getirildi. edirne vakası vezir ve paşa kapılarının üstünlüğünü tescil ve tahkim ederek 18. yüzyıl osmanlı siyasetine rengini veren olaylardan biri oldu.
  
  edirne vakası ile sultan'ın iktidarının sınırları bir kere daha görülmüş osmanlı siyaseti ne damgasını vuran kapıların üstünlüğü tescil edilmiş, yeniçeriler bir kez daha önemli bir aktör olarak siyaset sahnesine çıkmış, esnaf da isyanda önemli bir rol oynamıştır. istanbul'dan yola çıkan bir koalisyon ordusunun başka bir kentte bulunan padişahı tahttan indirmesi bile başlı başına hat safhada önemli bir olaydır. bunun tersi bir olay yani edirne'den yola çıkan bir ordunun istanbul'daki asileri mağlup etmesi (kabakçı mustafa isyanı ve alemdar mustafa paşa) yaklaşık 100 yıl sonra 1808'de tekrar edecekti. nihayet bundan yaklaşık 100 yıl sonra ise yine rumeli'den çıkan bir ordu başkentte gelip asileri tasfiye ederek (31 mart vakası ve hareket ordusu) meşru hükümeti yeniden tesis edecekti. osmanlı imparatorluğu'nun son döneminde yaşadığı büyük dönüşümün başlangıç noktasını bulmak için 1703 diğer tarihlerden çok daha iyi bir adaydır.
• (bkz: osmanlı'da idam edilen şeyhülislamlar)
• (bkz: önce feyzullah sonra fethullah)