demir çağı

• m.ö. 1000'lerden başlayarak bu kez
  demir çağına giriliyor. demirin yaygın olarak araç yapımında kullanılmasının yanı sıra bu çağda felsefe, matematik ve diğer bilimler gelişmeye başlıyor.
  sonra modern çağlar başlıyor.
• demirin çeşitli alet ve silah yapımında esas malzeme olarak kullanıldığı bir arkeolojik devirdir.
• (bkz: kafkasyalı demirci)
• m.ö 1200 dolaylarında yunanistan, anadolu, levant ve mısır'daki merkezi devletlerin çökmesinden sonra başlayan dönemdir. adı demir çağı olsa bile erken safhlarında demir kullanımı oldukça az görülür. erken, orta ve geç olmak üzere üç evrede incelenir.
  erken demir çağı (m.ö 1200-800)
  erken demir çağı'nda anadolu'da orta tunç çağı'ndan (m.ö 2. bin yılın başları) beri kullanılan yazı susmuştur. bu yüzden dönemin siyasi ve sosyal hayatı ile ilgili bildiklerimiz yalnızca arkeolojik materyale dayanmaktır. bununla birlikte anadolu'ya erken tunç çağı'nda (m.ö 3. bin yıl) gelen çömlekçi çarkı kullanımı azalmış, batı anadolu'da hemen hemen tüm seramikler elde şekillendirilmiştir. yaşanan bu gelişmeler anadolu'daki etnisite değişimine bağlanmakta, doğu avrupa'dan gelen "deniz kavimleri" bu değişimin temel sebebi olarak görülmektedir. söz konusu göçebe halkın hitit devleti'ni de yıktığına dair fikirler öne sürülmüş olsa da son zamanlarda yapılan çalışamalar hitit devleti'nin yıkılmasındaki temel dinamiğin başka bir takım sebepler olduğunu ortaya koymuştur.
  orta demir çağı (m.ö 800 - 600)
  bu safhada anadolu'da bölgesel olarak toparlanmalar görülmeye başlar. orta anadolu'nun batısında frigler, ortasında ve doğusunda geç hitit beylikleri, doğu anadolu'da ise urartu devletleşme sürecine girmiştir. dönemin süper gücü mezopotamya'daki geç asur krallığıdır. siyaset asur'a göre şekillendirilmiştir. orta demir çağı'nın sonlarına doğru asya'dan kimmer göçleri başlamış, frigler ve urartulular'a büyük darbeler vurulmuştur. geç asur krallığı medler tarafından yıkılmıştır.
  geç demir çağı (m.ö 600 - 330)
  geç demir çağı'nın başlarında batı anadolu'daki lidya, orta anadolu'ya doğru ilerlemişler bölgenin hakimiyeti için medler'le mücadele etmişlerdir. persler'in iran'da med krallığını sonlandırması ve hızlı bir şekilde güç kazanmasının ardından anadolu tamamen pers kontrolüne girmiştir. persler'in yayılımı iran'ndan başlayıp önce anadolu'ya daha sonra yunanistan'a kadar uzanmıştır. m.ö 330 yılında büyük iskender'in anadolu'ya gelip pers egemenliğini alt üst etmesi ile demir çağı sona ermiş ve helenistik dönem başlamıştır.
• insanlığın gelişim sürecinde demirin kullanıldığı dönemdir. demir çağı tunç çağından sonra başlamıştır ve uzmanlara göre günümüzde de sürmektedir.
  en eski demir araçlara mö. 2700 yıllarından kalma mezopotamya'daki sümer kentinde rastlanmıştır.
  demir çağı mö. 1200 yıllarında hitit devleti'nin yıkılmasıyla başlamıştır.