daniel kahneman

• kendisi is yatirim in konugu olarak ulkemizi de ziyaret etmistir.
• ayni kisilerin kendilerine yuzde altmis kazanma olasiligi oldugu soylendiginde daha riske donuk, yuzde kirk kayip olasiligi oldugu soylendiginde ise daha riskten kacinan kararlar aldigi seklinde ozetlenebilecek deneyi ile risk yonetimi alaninda cigir acmis nobel ekonomi odulu sahibi psikoloji profesoru. en onemli calismalarini tversky ile yapmistir. deneyin daha ayrintili bir versiyonu icin (bkz: asian disease problem). ayrica guzel ozet icin benbirpipodegilim e de tesekkurler
• tversky ile düzenledikleri deneylerde insanlarin rassal belirsizlikler karsisinda von neumann ve oskar morgenstern tarafindan formalize edilmis "beklenen fayda kurami"yla (expected utility theory) tutarli davranislar sergilemediklerini gösterdikten sonra bu laboratuar bulgularini aciklayabilecek bir kuram olarak gene tversky'le beraber "prospect theory"i ortaya atmislardir. ancak her kuram gibi "prospect theory" de kendi payina düsen elestirileri almakta gecikmemistir. expected utility theory aslinda kahneman ve tversky'den önce baska ekonomistlerce de elestirilmistir. bunun ünlü bir örnegi allais paradoksudur.
  
  "behavioral finance"cilere veya deneysel ekonomistlere en cok yöneltilen sorulardan birisi de sudur: "söyledikleriniz ve elestirileriniz cok dogru, katiliyoruz. ama söyleyin, insanlarin rasyonel ve kognitif acidan sasmaz sekilde modellendigi bizim kuramlarimizin (teorilerimizin) yerine daha iyisini koyabiliyor musunuz?"
  
  edit: mr. kahneman da zaten söyle buyurmus (the economist'den): "as a first approximation, it makes sense to assume rational behaviour. they will be doing it one assumption at a time. otherwise the analysis will very soon become intractable; the great strength of the rational model is that it is very tractable.”
• psikoloji biliminin bizlere "homo economicus" hakkinda ögretecek çok seyi oldugunu ilk farkeden ekonomistlerden, princeton ekonomi profesörü. 2002 yilinda nobel ekonomi ödülünü vernon smith ile paylasmistir. yakin çalisma arkadasi amos trevsky ise 1996'da vefat ettigi için nobel ödülü'nü alamamis, fakat kahneman ve smith'in ödülü hakkindaki basin açiklamasinda "yasasaydi o da kazanacakti" seklinde kendisine selam edilmistir. [nobel ödülleri vefat etmis kisilere "posthumous" verilmiyor maalesef, bu sebeple birçok nobel ödülü'nun "su yazar/bilimadami çok yaslandi, son zamanlarda pek birsey yapmadi ama, yine de verelim de, ansizin ölürse pisman olmayalim." kaygisiyla verildigi görülmüstür.]
  
  ekonomi bilimine deneysellik katarak yepyeni arastirma alanlari açmis bir adamdir daniel kahneman. hayatini insanlarin - özellikle belirsizlik ve yetersiz bilgi sartlari altinda - karar verme mekanizmalarinin nasil isledigini çözmeye adamis, ve de standard ekonomik teorilerin (temel olarak rasyonel karar teorisi veya "rational decision theory") ne kadar yetersiz kaldigini göstererek meslektaslarini utandirmistir.
  
  bununla da yetinmeyip, insanlarin karar vermelerine öncülük eden ihtimal hesaplarinda çogunlukla "sezgisel kestirme"leri tercih ettiklerini, ve de temel istatistik prensipleri tamamiyla gözardi eden kararlar aldiklarini deneylerle göstermistir. (misal: sahsen tecrübe ettiginiz veya tanik oldugunuz birseyin olasiligini abartmak. buna verilen en klasik örnek, yakin bir tanidigi arabasi denize uçtugunda emniyet kemerini çözemedigi için ölen bir adamin kesinlikle kemer takmayi reddetmesidir. arkadasinin basina gelen her ne kadar fantastik, ve de neredeyse sifir ihtimalli bir olay olsa da, bunu birinci elden tecrübe etmis/duymus kisi, kemer takmak/takmamak konusunda asla saglikli bir risk degerlendirmesi yapamaz.)
  
  uzun lafin kisasi, "experimental economics"'in babasi sayilabilecek, psikolojinin ögretilerini ekonomiye uygulamayi basarmis, çok saygideger bir adamdir. saygi gösterin ona.
  
  en önemli, sevimli ve sasirtici deneylerinden biri için:
  
  (bkz: asian disease problem)
• belirsizlik ve yetersiz bilgi sartları altında rasyonel karar teorisini cikis noktasi alan standard ekonomik teorilerin gercegi tumuyle aciklamaya yetemeyecegini, kahneman ve tversky'den cok cok onceleri ekonomist, bilisimci ve psikolog herbert simon savunmustur (1978 yilinda nobel ekonomi odulunu almisti). problemlerin cozumunde insanlarin sezgisel kestirme (heuristic) yontemlerine basvurduklarini, karar verirken optimum cozumlerden cok yeterince iyi (satisficing) cozumlerle yetindiklerini belirten simon'un ortaya attigi kavramlardan biri de "sinirli akilcilik"dir (bounded rationality, satranc oyuncularinin optimum hamleyi oynadiklari soylenebilir mi?).
  
  kahneman ve tversky'nin katkilari, tekerlegi yeniden icat etmekten cok, laboratuvar kosullari altinda sinirli sayida denekle ustaca duzenledikleri deneylerle hipotezlerini desteklemis olmalaridir. ote yandan kahneman'in tversky ile birlikte gelistirdigi "prospect theory" paradigma kaymasi yaratmaya yetmemistir.
  
  http://en.wikipedia.org/wiki/herbert_simon
• nobel ödülünü alan tek psikologmuş ve 40 yıldır insanların neyi nasıl, niçin seçtiklerini ve yargıladıklarını araştırıyormuş. emre konuk yazmış. büyük adammış vesselam. takip listeme aldım bile.
• "the riddle of experience vs. memory" başlıklı konuşması için :
  
  http://tinyurl.com/expvsmem
• psikolog olmasına rağmen nobel ödülüne iktisat dalında layık görülmüş israil asıllı amerikalı bilim insanı.
  
  bir psikolog olarak nobel ödülünü ekonomi dalında alması aslında kendisinin de ummadığı bir biçimde gerçekleşmiştir. kahneman ve çalışmalarını beraber yürüttüğü yakın dostu amor tversky’nin; çalışmalarının ekonomi bilimini etkileyeceği ya da bu alanda bir tartışma açacağı gibi bir öngörüleri yokmuş. ancak kahneman’ın tversky ile beraber geliştirdiği “beklenti teorisi: risk altında karar vermenin bir analizi ” ismiyle türkçeye çevrilebilecek çalışmasını önemli bir iktisat dergisi olan ekonometrica dergisinde yayınlaması, teorinin iktisatçılar tarafından tartışılmasına yol açmıştır. söz konusu makale, derginin en çok alıntılanan makalesi, iktisat literatürünün ise en fazla atıf yapılan ikinci makalesi olmuştur.
  
  kahneman'ın çalışmaları çok ilginçtir. neo-klasik iktisatın rasyonellik varsayımına yaptığı deneylerle eleştiriler getirmiştir. mesela bir örnek vermek gerekirse, ilginç bir deney sonucuyla ortaya koyduğu "çerçeve etkisi"ne bakmak gerek. deneyde akciğer kanseri tanısıyla hastanede bulunan iki grup hastaya, geçirmeleri muhtemel operasyon hakkında istatistikler verilmiş ve sorular sorulmuş. bir gruba ameliyattaki ölüm şansının %10 olduğu, diğer gruba da ameliyattan sonra yaşama şansının %90 olduğu söylenmiş. yaşama şansının %90 olduğu söylenen grup diğer gruba nazaran belirgin bir farkla ameliyat seçeneğine daha fazla meyletmiş, birinci grupsa ameliyata daha soğuk bakmış. halbuki iki gruba da aynı hayatta kalma şansı verilmiş ama kararlar farklı çıkmış. sorular aynı şekilde tecrübeli doktorlara ve istatistik bilgilerine haiz işletme öğrencilerine de sorulduğunda sonucun çok değişmediği gözlenmiş. eğer insan seçimlerinde rasyonel ise, yapılan seçimin, seçeneklerin sunulduğu çerçeveden bağımsız olması gerekirdi, yani aynı soru sorulan insanların, aynı ya da en azından birbirlerine yakın oranlarda ameliyat seçeneğine evet demeleri gerekirdi. kahneman'a bunu şöyle açıklar: insanlar iki sistemle düşünür biri duygusal sistemdir, diğeri de muhakeme sistemidir. düşüncelerimizin çoğunu aslında kontrol edemediğimiz, alışkanlıklar ve duygular tarafından kontrol edilen "duygusal sistem"le oluştururuz -yukarıdaki örnekte olduğu gibi- ki ekonomik karar alımlarımızın çoğu da bu sisteme tabidir. seçenekleri uzun uzadıya muhakeme etmeyiz, kendimizi ikna etmemiz aslında çok kısa bir süre alır.
  
  bu şekilde pek çok deneyle kahneman, homo economicus modelini sarsmıştır. peki yıkabilmiş midir? evet demek namümkün, ancak homo economicus'a şu ana kadar en ciddi ve önemli eleştirileri getiren kişi olmuştur.
• kendisine nobel ödülü getiren beklenti teorisini (prospect theory) şurada özetlemiştir:
  
  http://www.youtube.com/watch?v=rzuylxxjbhe
• dont blink! the hazards of confidence adlı kitabı da çıkmıştır, evet.