censor

• ing. sansurlemek
  huk. antik roma'daki 2 magistratus'dan her biri, census saglayici, moral^* koruyucu.
• (bkz: sensör)
• (bkz: sansur)
• lat., yargıç, hakim.
• asagi yukari i.ö. 443 yilinda ilk kez, kimin orduya ne kadar adam, arac gerec ve para yardimi yapabilecegini belirlemek amaciyla magistratus (yüksek kamu görevlileri) cesidine bir de censor'luk eklenmistir. daha önce baskumandanlik, adli ve siyasi devlet islerin yürütülmesi gibi görevlerin yani sira bu census isi de (insan ve mal mülk sayimi) consul'lerin yetki alani icindeydi. genellikle patrici sinifindan consul'lügünü yapmis kisilerden her dört yilda (daha sornalari her bir bucuk yil icin) iki censor askeri kökenli meclis olan comitia centuriata tarafindan secilmeye baslanmistir. i.ö. 339'dan sonra leges publilate (publilius'un hazirlayiğp, önerdigi ve de kabul edilen yasa) uyarinca secilecek iki censor'dan birinin pleb kökenli olmasi kararlastirilmistir. i.ö. 131 ve sonrasi ise her iki censor'luga da pleb sinifindan proconsullerin aday olabilmeleri hakki verilmistir. censor'lar baslangicta imperium'a sahip olmamalarina ve lictor'larca refakat edilmemelerine karsin, zamanla görevlerinin önemi sorunu roma cursus honorum sisteminde en güclü konuma gelmislerdir. cünkü censorlar roma vatandaslarinin yalniz sayisini, yasini, erkek kadin olusunu, varsilligini belirleyip fislemekle kalmamis ayni zamanda karakterlerini, aliskanliklarini ve ahlakini da belirleyip, fislemistir. censorlarin atalarinin maskelerine, mezarlarina iyi bakmiyor veya hirsizliga egilimi var diye ya da benzeri bir kötü özelliginden dolayi mimledigi, nota koydugu kisi her ne kadar zengin de olsa tribus'dan dislanir ve yüksek kamu görevlerine aday olamazdi; secimlerde oy kullanamazdi. censorlar ayni zamanda senato'ya secilecek kimi kisileri sansür edebildigi gibi, kimi senato üyelerinin de üyelikten atilabilmesini saglayabilirlerdi. yine atli sinifi'na (equester ordo) secme ya da bu siniftan atma yetkisi de censorlarin elindeydi. bu konuda kararlarini, her yil atli sinifi'nin üyelerini, atlarini ve diger techizatini forum'da teftis ettikten sonra verirlerdi. ayrica vergi tespiti, toplanmasi ya da ihale yoluyla toplanmasi onlarin yetki alani icindeydi.
• vatandaşı şerefsiz kılma yetkisine sahip magistralar. şerefsiz addettiği insan bir daha iflah olmuyor, toplumca yüzüne bakılmıyormuş.
• censor
  m.ö. 443 yılından itibaren iki kişi olarak görev yapan,roma halkının sosyal hayatını denetleme görevleri bunlarındır.5 yılda bir seçilirler.vatandaşlara verdikleri notlar ile roma halkının birbirleriyle itibar oldukları kişiler aralarına mesafe koyar.
  vatandaşların durumunu tespit eden bir tür istatistik cetvelleri,halkı;askeri,iktisadi,siyasi,idari ve ahlaki bakımından sınıflandıran listeler.aile reisleri nüfus sayımı sırasında bu magistralara ailesinin durumunu,servetini ve kendisine ait malvarlığını nasıl elde ettiğini açıklamak zorundadır.
• roma'da censor olarak ifade edilen kişi; tabiri caizse toplumun yapısını algılar. beş yılda için göreve gelirler. (diğer magistralıklarda bu süre bir yıldır. censorlar beş yıllık bir süre için seçilirler.) göreve geldiklerinden itibaren on sekiz ay içerisinde yapacakları işi tamamlarlar.
• roma hukukunda geçen yönetici sınıfından bir magistra. magistra ne derseniz kral gibi bişey. bu romalılar krala bazen kral diyor, bazen rex diyor bazen magistra diyor bazen consul diyor bazen diktator diyor. yani ben kral olsam roma'da, derim ki ulan birşeye karar verin de onu söyleyin, biz de ne oldugumuzu bilelim. ani gelişen bir sevişmeden sonra sorulan şimdi biz neyiz sorusu gibi
  
  bu magistranın görevlerini arkadaşlar yazmış. ama bunun ilginç bir görevi var. birisini şerefsiz ilan etmek. şerefsiz ilan ettigi adam bir daha soylu sınıfından olamıyor haliyle ne konseye ne de magistralıga seçilemiyor. benim merak ettiğim nokta şu; bu şerefsiz ilan etmeyi nasıl yapıyor. adamı mahkemeye çağırıyor:
  - buyrun beni çagırmışssınız sayın censor
  - duydum ki bir şerefsizlik yapmışsın
  -asla sayın censor öyle bişey yapar mıyım
  -bana yalancı mı diyorsun lan şerefsizlik yapma lan şerefsiz.
  
  yani,buna yakın bir dialogdan sonra adamı şerefsiz ilan edip yolluyormuş. medeni hukuk ve borçlar hukuku roma hukukuna dayanıyor. hali hazırda birine kızınca söylenen şerefsiz sözü de mi romaya dayanıyor bilemiyorum
• censorluk, roma’da sınıf mücadeleleri sırasında, m. ö. 443 yılında tesis edildiği düşünülen, seçkin tabaka tarafından kendi kendilerini sınırlandırmak için mi yoksa bir tribunus tarafından ortaya atılarak mı oluşturulduğu tam olarak bilinmeyen, önemli bir makamdır. bu magistratusların görevi kabaca nüfus sayımıydı. census adı verilen bu iş, vatandaşların oturdukları tribuslara göre ne miktarda savaş vergisi (tributum) vereceklerini ve orduya ne şekilde gireceklerini tespit etmekti.
  
  censor yüksek magitsratuslardan sayılır ve consul yönetiminde, comitia centuriata tarafından seçilirdi fakat consul ve praetorlarla aynı mevkide değildi. ancak kritik bir makamdı çünkü censorların başka kimsede bulunmayan yetkileri vardı. censusa katılmayan veya kayıt esnasında hile yapan kişilere nota censoria verebiliyor, yani ceza olarak kişinin mal-mülkünü satabiliyor ya da daha yaygın bir ceza olarak kişiyi kayıtlı olduğu tribustan alıp aerarii denilen, vergi ödeyen ama oy kullanma hakkı olmayan bir sınıfa kaydedebiliyordu. infamia denen bu ceza roma gibi, ün ve iyi bir isim bırakmanın her şeyden önemli olduğu bir toplumda çok ciddi bir konuydu ve bu makama gücünü veren şeydi.
  
  titus livius’un 24. kitapta aktardığına göre m. livius bizzat halkı yaftalamıştır. otuz beş tribusun otuz dördünü aerarii sınıfına düşürmüştü. sebebini şöyle açıklamıştı: “beni mahkûm ettikten sonra consul ve censor yaptınız. o halde ya beni cezalandırarak bir kez ya da beni önce consul sonra censor yaparak iki kez görevinizi kötüye kullandınız.”
  
  tribunus plebis m. duronius, memuriyeti sırasında ziyafetlere getirilen masraf kısıtlamasını kaldırdığı için censorlar tarafından senatustan kovulmuştur.
  
  cumhuriyetin gücü disipline, geleneklerin katılığına ve bazı adetlerin sabit uygulanmasına bağlı olduğundan censorlar kanunun öngörmediği veya sıradan memurların cezalandıramadığı suistimalleri ıslah ediyorlardı. pek çok devlet kanunlar ihlal edildiği için değil de ahlak kuralları ihlal edildiği için mahvolmuştur. bu nedenle roma’da düzeni bozacak aile içi veya kamusal her şey censorlar tarafından düzeltilirdi.