boxer isyanı ^*

• iç çamaşırı çekmecesinde slipten başka bir şey kalmamışsa çıkacak olan isyan.
  lakin bayrağı da şimdiden hazır. (bkz: don) (bkz: anne oğul diyalogları)
• 17 haziran 1900'de bütün yabancıların öldürülmesini emreden imparatoriçe pekin'in işgaliyle kuzeye kaçmıştır. birlik katedral'e sığınan yabancıları ve vatan hainlerini kurtarmakla kalmamış üstüne de yağma yapmıştır. ayrıca boxer sozcügünü yabancılar koymuştur. aslında bu gruplar kendilerine yihe quan(halk ve uyum yumrukları) diyordu. saray daha sonra eyalet valilerine emir vererek isimlerini yihe tuan (halk ve uyum milisleri) olarak değiştirmiştir.
• aslında herşey dönüp dolaşıp yine güneydoğu çin'in işgaliyle başlamıştır. tamam kaynagi zengin,bol memlekettir; ama yağmurludur sicim gibi yağar. sonra güneş açar. sonra tekrar yağmur yağar.
• on dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyıl başında çin'de meydana gelen tarihi bir hadise. kötü bir çeviriyle "boksör ayaklanması" denebilir. hadise şöyle vuku buluyor:
  
  çin imparatorluğu orduları dış güçlerin saldırılarıyla zayıflamaktadır. yeni yüzyılın eşiğinde ching hanedanından imparatoriçe tsu hsi, imparatorluğu yabancılardan arındırmak için yeni bir politika geliştirmeye hazırlanmaktadır. çünkü avusturya, fransai almanya, birleşik krallık, italya, japonya ve rusya ticari imtiyazlarla çin'in belirli bölgelerinde söz sahibi olmaya başlamıştır. buna abd de katılmıştır. tsu hsi buna karşılık halkına gerekirse savaşa gitme imasında bulunmuştur.
  
  aynı sıralarda açlık sınırında olan kuzey shandong bölgesinde filizlenen bir gizli örgüt sempatizanlarını arttırmaktadır. uzakdoğu dövüş sanatlarını icra ettikleri için bu örgütün üyelerine "boxer" denmekteydi. boxer'lar gizli güçleri olduğuna ve kendilerine kurşun işlemeyeceğine inanıyorlardı. ölmüş savaşçıların ruhlarının da savaşta kendilerine katılacağına inanıyorlardı. öncelikli amaçları çin'i yabancılardan arındırmak ve ching hanedanını devirmekti. ancak imparatoriçenin bir hamlesiyle örgüt, ching hanedanını desteklemeye başladı.
  
  yüzyılın başında boxer'lar kırsal alanda birçok hıristiyan misyonere ve din değiştiren çinliye saldırmaya başlamıştır. hareket gün geçtikçe yayılmakta, sempatizanlar artmaktadır. sonunda boxer'ların yasak şehir'e yaklaşmalarıyla yabancı diplomatlar kendi güvenliklerini arttırmaya başladılar. çin imparatorluğunun korumasından yoksun bir şekilde iki ay gibi bir süre boxer'ların saldırılarına maruz kaldılar. bunun üzerine abd çin'e, 2500 askerden oluşan bir birlik gönderdi. ayrıca sekiz ülke askerlerinden oluşan uluslararası bir kurtarma timi yollandı. imparatoriçenin köylü kılığında şehri terk etmesiyle birlikte ching hanedanı iktidarı son buldu. sonrasında çin toprakları ii. dünya savaşına kadar ticarete ve yabancılara açılmış oldu.
• aslen afyon savaslari'nda kaybeden cin'in batili devletlere vermek zorunda kaldigi tavizlere tepki niteliginde baslamistir.
• boxer, çince'de " uyumlu yumruklar" anlamına gelir. örgüt olarak 1870 yılında kurulmuştu ve amacı hanedanlıkla mücadele idi. ayaklanmanın alt yapısı 1894 japon çin savaşı ile atılır. japonlar çin'e ağır bir yenilgi yaşatır ve çin barış antlaşması ile ödünler verir. araya batılı devletler (ingiltere, rusya ve fransa ) girer. tabi ki karşılığını isterler. japonlar'a verilen ödünler geri alınır ama karşılık olarak çin bu sefer batılı devletlere gebe kalır ve onlara verdiği imtiyazlar ile sömürgeleşir adeta. bu noktadan sonra batıya yöneltilen tepki, çin'de boxerlar'ın vasıtası ile 1900 yılında ayaklanmaya dönüşür. çok sayıda elçilik, misyon basılıp yabancılar öldürülür. yabancı imtiyazlı demiryolları ve şirketlere saldırır boxerlar ve burada çalışan yabancıları da öldürürler. sonunda abd, rusya, ingiltere ve fransa ayaklanmayaı sert bir şekilde bastırır. çin'e öyle bir ağır tazminat yüklenir ki taksitleri ancak 40 yılda bitecek bir ödemedir bu. imtiyazların ağırlaştırılması ve çin'in tümden ekonomik boyunduruğa alınması da cabası. çin tazminatı ödemek için borç , borcu ödemek için de başka bir borç alır. böylece ekonomik girdaplara düşer.
• altı devletin zor bastırdığı isyan. bu da çin'in ne kadar büyük bir ülke olduğunun başka bir göstergesi.
• i ho ch uan isyani. isyan ilk kez santung eyaletinde patlak veriyor. cunku, cinlilere karsi, ingiliz, japon ve alman en guclu agresif tavri bu beldede sergiliyor. ve bir kult haline gelen boxer cemiyeti dogal afetleri bile yabanci seytanlar adini verdigi dis devletler ve onlarin ajanlarina bagliyordu. yellow river in tasmasi sonucu olen milyonlarca cinlinin felaketi bile bu seytanlarin isiydi..... dusman kursunlarina karsi, cesitli amulet ve tilsimlar tasiyan cinliler, somurgecileri hatirlatan, onlari sembolize eden ne varsa imha ediyor. tren yollarini, telgraf direklerini vs, ne varsa yakip yikiyordu. ve pekin de isyan a kadar bu boyle surup gitmistir. (bkz: pekin de 55 gun)
• ucundan kıyısından osmanlı'nın da karıştığı olaydır. arası abdülhamid ile pek iyi olan alman imparatoru wilhelm, pekin elçisi baron von ketteler'in 20 haziran 1900 günü isyancılar tarafından linç edilmesi üzerine ordu toplamaya başladı. "dostu" abdülhamid'den iki ricada bulundu: birincisi, isyanı önleyecek orduya "avrupalı" bir ülke olarak asker vermesiydi. ikinci rica ise, çin'de yaşayan 50-55 milyon müslümana isyana karışmamaları için, "halife" olarak tavsiye ve telkinde bulunmasıydı.
  
  padişah konuyu sadrazam halil rıfat paşa ile görüştü. çin'e asker gönderilmesi benimsenmedi. ama çinlilere nasihatte bulunmak için bir heyet gönderilmesi uygun görüldü.
  
  çin'e gönderilecek heyet askeriye, ilmiye ve mülkiye kısımlarından olmak üzere oluşturuldu. bu heyette şu kişiler vardı:
  
  - mirliva enver paşa (heyet reisi) [bu zat ünlü enver paşa değildir, nazım hikmet'in dedesi olup; babası konstantin borzecki 1848 ihtilalinde türkiye'ye sığınıp mustafa celaleddin pasa adını alan değerli kişidir]
  - kolağası ömer nazım bey [meşrutiyet dönemi selanik merkez komutanı]
  - din alimi mustafa şükrü efendi [beyazıt camii ve medresesi hocası aydın bir kişiydi]
  - kadı hacı tahir efendi [fetvahane memuru]
  - sarıklı zuhaf alayından humuslumahmut (muhafız olarak)
  - yine aynı birlikten hasan (muhafız olarak)
  - tercüman viçinço kinyoli [aslen hırvat'tır.]
  - hizmetçi istanbullu mehmet efendi
  - tercümanın kızı matmazel hortans. [ bu bayan yolculuk esnasında heyet reisi enver paşa ile evlenmiştir]
  
  bu ilginç yolcular, 18 nisan 1901 günü rus bandıralı nicola gemisiyle yola çıktı. 33 günde çin'e vardı. ancak türk heyeti çin'e gelmekte geç kaldığından, onlar oraya ulaştığında isyan tamamen bastırılmıştı.
  çin'deki batı ordularının komutanı mareşal valdersee bu ortamda türklerin barış meleği gibi görünmelerini kendi prestiji açısından istemedi ve onlara hiç önem vermedi. bizim heyet te oradan ayrılarak korê'ye geçti. oradan da trenle sibirya üzerinden moskova'ya ve sonra da istanbul'a ulaştı.
  
  bu, nazım hikmetin dedesi enver paşa ile matmazel hortans'ın evlenmesi dışında hiçbir işe yaramayan yolculuk işte böyle sona erdi.
  
  aradan yüzyıl geçti ne wilhelm kaldı ne abdülhamid ama hala batılılar uzak ülkelerdeki çıkarları için bizden asker ve destek istiyorlar.
  
  yararlanılan kaynak : yıllarboyu tarih dergisi, haziran 1978.
• bu ayaklanmaya müdahale için gönderilen osmanlı heyetindeki mustafa şükrü efendi, dadaylı mustafa şükrü olarak da bilinen kişidir ve bülent ecevit'in dedesidir.
  hasan enver paşa'nın evlendiği bayan ise, alman kökenli osmanlı generali mehmet ali paşa'nın (karl detroit) kızıdır ve adı leyla hanım olark geçmektedir.