birinci mustafa

• sultan birinci mustafa 1592 yılında manisa'da doğdu. babası sultan üçüncü mehmed, annesi handan sultan'dır. sultan birinci mustafa güzel yüzlü, seyrek sakallı, sarı benizli ve iri gözlü bir padişahtı. iki defa padişahlık yaptı. sinirli bir yapıya sahipti.
  
  sultan birinci mustafa, ağabeyi sultan birinci ahmed'in padişahlığı süresince, 14 yıl sarayın bir odasında hapis hayatı yaşadı. o devirde bu gerekli görülüyordu. aksi halde şehzadeler devlet yönetimine karışıyor, hatta padişahı devirmek için harekete bile geçebiliyor ve devlet birliği tehlikeye düşüyordu. buna meydan vermemek için şehzadeler "izale" olunur veya bir odaya kapatılırdı. sultan birinci ahmed tahta geçtiğinde kardeşini öldürtmemiş, ancak sarayda mahpus tutulmuştur. kafes hayatı denilen bu süre sonunda sultan birinci mustafa osmanlı hanedanının en büyük erkek evladı olması dolayısıyla tahta çıkarılmış fakat kısa sürede dengesiz hareketleri görüldüğünden ulema, asker ve devlet erkanının ittifakı ile hal edilmiştir. sultan genç osman'ın tahttan indirilip katlinden sonra bir kez daha cülus etmişse de 1,5 yıl sonra tekrar tahttan indirilmesi icab etmiştir.
  
  sultan birinci mustafa ile birlikte kardeş katli nadiren görülmüş, artık şehzadeler sarayda kafes ardında tahta geçecekleri günü beklemeye başlamışlardır. tabii valide sultanlar, şehzade anaları arasında rekabetler başlamış, her biri bir vezire ve diğer gruplara dayanarak entrikalarla padişah değiştirmeye çalışmışlardır.
  
  sultan birinci mustafa, çok dindar bir insandı. sadaka vermeyi çok severdi. hatta sarayın havuzuna hizmetçilerin toplaması için para atardı. saraydaki hayatını ibadet ederek, dini eserler okuyarak geçiriyordu. tahta geçmesi için ikinci kez davet edildiği zaman, odasında kuran-ı kerim okuduğunu ve padişahlık istemediğini bildirmişti.
  
  sultan birinci mustafa ikinci padişahlığının başlamasından 1.5 yıl sonra 10 eylül 1623 tarihinde şeyhülislam fetvası ile tekrar tahttan indirildi. fetvanın gerekçesi olarak da "akli dengesi tam olmayan birisinin halife olamayacağı" gösterildi. sultan birinci mustafa tahttan indirildikten 16 yıl sonra, 20 ocak 1639 günü sinir hastalığından dolayı topkapı sarayında vefat etti.
• (bkz: deli ibrahim/#7774167)
• annesi sanılanın aksine handan sultan değildir. kaynaklar bu konuda bize net bir şey söylemez, kendisinin üçüncü mehmet'in ya mahpeyker adlı bir cariyesinden (mahpeyker kösem sultan'la karıştırılmamalıdır) ya da adı bilinmeyen başka bir cariyesinden doğmuş olduğu belirtilir. annesi çoğu yerde yalnızca "birinci mustafa'nın annesi" olarak anılır. bilinen tek gerçek birinci mustafa'nın annesinin handan sultan olmadığıdır.
• beşinci murat ile beraber kafadan kontak padişahlardan biridir.
  
  hobileri arasında havuzdaki balıklara ''onlarında ihtiyacı var'' gerekçesiyle para atmak, atlarla kavga etmek, sarayda amaçsızca sağa sola koşuşturmak gibi abukluklar varmış. sıyırık olduğu için kimseyle evlenmemiş ve çocuğu olmayan tek padişah olarak kayıtlara geçmiştir.
  
  o da değilde koskoca osmanlı, böyle bir adama nasıl 2 sene dayandı ben onu merak ettim. iki defa tahta çıkmış bir de. ikinci defa tahta çıkaran da yeniçeriler olmuş, adam manyak istediğimiz gibi kullanırız ehehe diye düşündüler sanırım. ama tahta çıktıktan sonra osmanlı ileri gelenleri en fazla 1 sene dayanabilmiş. muhtemelen en sonunda şeyhülislam dellenip ''yeter lan bıktım bu deliden ülkenin amına koydu'' deyip indirtti tahttan.
• kardeş katlinden yırtan ilk şehzade idi. abisi birinci ahmet ekber ve erşed sistemini getirince öldürülmekten kurtulmuş sonradan tahta da çıkmıştır. şehzadeliği döneminde de hiç bir zaman tahtta gözü olmamış devlet işlerinden uzak durmuş ama onu kullanmak isteyenlerin zoru ile 2 kez tahta çıkmıştır. kaynaklarda ince ve zarif biri olduğu söylenir. deliliğine gelince. bütün gençliği daracık bir odada her an öldürülme korkusu ile geçmiş, tahtta olan yiğeni yeniçeriler tarafından paramparça edilmiş birinin aklı ne kadar yerinde olursa onunki de o kadar yerindeydi.
• sultan mustafa-yı evvel ya da deli mustafa olarak bilinir.
  kardeşinin yerine tahta geçen padişahlarını ilkidir.
  çocuğu olmamı, darüssaade ağasının ve annesinin teşviklerine karşın kızlara ve kadınlara ilgi duymamıştır.
  osmanlı padişahlarının en cahili olduğu ve okuma-yazması olmadığı ileri sürülür.
  saltanatı 1617 - 1618 yılları arasındadır.
  ancak birinci mustafa , 1618 - 1622 yılları arasındaki genç osman' ın saltanatından sonra 1622 - 1623 yıllarında ikinci kez tahta çıkmıştır.
  1639 yılında ölmüştür.
  
  tema :
  (bkz: osmanlı şehzadeleri)
• kendisinin divan toplantısında milletin kavuğunu devirip yuvarlayarak eğlendiğini, bunlar genel olarak duyulduğunda ise vezir-i azam'ın 'deli değildir velidir, her gece rüyasında peygamber efendimizi görür' dediğini okumuştum. akli dengesi ne derece yerindeydi, doğuştan mı problem vardı, kafes hayatından, ölüm korkusundan mı sıyırdı bilmek mümkün değil artık. osmanlının yönetim sistemine kızıp 'deli adamı memleketin başına geçirmişler' diye kızmak gelmez içimden, hikayesi pek bir hüzünlü gelir bana.
• karşısına oturttuğu enderun oğlanlarına sabahtan akşama kadar inci dizdiren, eteğini öpmek üzere eğilen vezirin başına tekme atıp kavuğunu savuran, elindeki altın dolu keseleri haliç'e döken, at üstünde duramayan, selamlamak üzerine arasına karıştığı halka dil çıkarıp el kol hareketleri yapan, ağzından "gel, git, al, ver, su, ekmek" gibi kısa sözlerden başka şey çıkmadığı rivayet edilen osmanlı padişahı.
• (bkz: tecemmu cemahiriyesi)
• çocuğu olmayan tek padişah değildir. ikinci süleyman, birinci mahmut, üçüncü osman ve üçüncü selim'in de çocuğu yoktur. genç yaşta tahta çıkıp katledilen ikinci osman'ın da öldürüldüğünde çocuğu yokken ölümünden altı ay sonra ikizleri olmuştur.