barut komplosu

• bir grup yönetim karşıtı ingiliz katolik tarafından, ingiltere kralı ı. james ve diğer aristokratları öldürmek için 5 kasım 1605'te yapılan parlamento binası'nı havaya uçurma girişimidir.
  
  (bkz: anarşi)
• bir grup katolik'in kral james'i, kraliçeyi, prens henryi'yi ve parlamento'daki iki kamarayı aynı anda havaya uçurmak için kurdukları komplodur.
  
  parlamento binasının hemen yanındaki bir evin bodrumundan bir tünel kazan katolikler binanın altına guy fawkes yirmi fıçı barut yerleştirmiş, patlamanın etkisini arttırmak için de bunları demir çubuklarla kaplamışlardı. bütün bunların üzerini de çalı çırpı demetleriyle örtmüşlerdi.
  
  komploculardan birinin, akrabasına parlamento'ya gitmemesini tembih eden bir mektup yollamasıyla komplo açığa çıkmıştı . komplocunun akrabası bu mektubu salisbury kontu'na teslim etmiş, kont da soruşturma başlatmıştı. soruşturmayı yürütenler bodruma indiğinde, guy fawkes çalı çırpıların üzerinde nöbet tutuyordu. ama parlamento'nun toplanacağı günden önceki gece daha esaslı bir bir araştırma yapılana dek patlayıcılar keşfedilememişti.
  
  thomas hobbes, ingiliz iç savaşı'nın tarihini yazdığında barut komplosu'ndan, savaşın sebeplerinden biri olarak, '' daha önce hiç duyulmamış en korkunç eylem'' diye bahsetmektedir.
• reformizasyon yandaşı krala karşı düzenlenen başarısız bir suikast denemesi.
  
  yaptıranlar ise katolik din adamlarıdır. alevi elleriyle tutmamışlar. maşa kullanmışlar.
• mesela yüce baelor septi'nin ortadan kaldırılmasına ilham veren ikonografik tarihsel bir izdüşüm.
• (bkz: guy fawkes)
• (bkz: guy fawkes/@justin mcleod)
  guy fawkes günü; (bkz: bonfire night/@justin mcleod)
  
  barut komplosu, ingiliz roma katoliklerinin 5 kasım 1605'te parlamento'yu ve kral ı. james, kraliçesi ve en büyük oğlunu havaya uçurma komplosu. komplonun lideri robert catesby, dört komplocusuyla birlikte - thomas winter, thomas percy, john wright ve guy fawkes - james'in katoliklere daha fazla dini hoşgörü sağlamayı reddetmesine öfkelenen gayretli roma katolikleriydi. görünüşe göre kralın, bakanlarının ve parlamento üyelerinin öldürülmesinin ardından ortaya çıkacak karışıklığın ingiliz katoliklerine ülkeyi ele geçirmek için bir fırsat sağlayacağını umuyorlardı.
  
  catesby, percy'nin kralı öldürme niyetini açıklamasına yanıt olarak, "en emin yolu düşündüğünü" söylediğinde, mayıs 1603 gibi erken bir tarihte komployu tasarlamıştı. daha sonra, 1 kasım 1603'te ya da bu tarihlerde catesby, worcester yakınlarındaki huddington'da yaşayan kuzeni robert winter'a londra'ya gelmesi için bir mesaj gönderdi, ancak winter bunu reddetti. kısa bir süre sonra gelen ikinci bir acil çağrıya uymuş ve muhtemelen ocak 1604'te lambeth'teki bir evde john wright ile birlikte catesby tarafından parlamento'yu havaya uçurma planına dahil edilmiştir. ancak bu planı uygulamaya koymadan önce, roma katolikliğini esasen suç sayan bir yasalar bütünü olan ceza yasalarının yürürlükten kaldırılmasını sağlamak için "sessiz bir yol" denemeye karar verildi. winter, ingiltere ile ispanya arasında barış görüşmelerini yürüten frias dükü ve kastilya emniyet müdürü juan de velasco'nun yardımını almak üzere flandre'a gönderildi. winter, emniyet müdüründen boş vaatlerden başka bir şey elde edemeyince, nisan ayı sonlarında ingiltere'ye döndü ve yanında roma katolik davasına bağlı ve tehlikeli maceralara atılmak için tavsiye edilen bir adam olan fawkes'i getirdi.
  
  daha sonra catesby, winter ve fawkes, mayıs ayında komploya katılan percy ile birlikte aziz clement kilisesi'nin arkasındaki bir evde buluştular. orada birlikte gizlilik yemini ettiler, ayini dinlediler ve fawkes tarafından peder john gerard olduğu belirtilen bir rahipten bitişikteki bir dairede komünyon aldılar. daha sonra winter'ın kardeşi thomas, john grant, ambrose rokewood, robert keyes, sir everard digby, catesby'nin kuzeni francis tresham ve catesby'nin hizmetkârı thomas bates gibi başka kişiler de komploya dâhil edilmiştir. cizvit oswald tesimond (peder greenway takma adıyla da bilinir) ve peder henry garnet de komplodan haberdardı. 24 mayıs 1604'te percy adına lordlar kamarası'nın bitişiğinde bir ev kiralandı. komplocular bu evin mahzeninde bir maden ocağı işletmeyi planlıyorlardı. kazmaya 11 aralık 1604'te başladılar ve mart ayı civarında duvarın yarısına kadar geldiler. daha sonra lordlar kamarasının hemen altında bir mahzenin mevcut olduğunu keşfettiler. burası hemen percy tarafından kiralandı ve yaklaşık 1,5 ton (yaklaşık 1.400 kg) tutan 36 varil barut (bazı kaynaklara göre daha az) getirilerek kömür ve odunların altına gizlendi. hazırlıklar mayıs 1605'te tamamlandıktan sonra komplocular ayrıldılar. fawkes flandre'a gönderildi ve burada komployu, ingiltere'deki entrikaları en azından 1571'de ı. elizabeth'e karşı ridolfi komplosu'na kadar uzanan galli bir roma katolik gurbetçisi olan hugh owen'a anlattı. sir edmund baynham, komplonun başarıya ulaştığı haberi geldiğinde hazır olması ve papa'yı komplocuların davasına ikna edebilmesi için roma'ya bir görevle gönderildi.
  
  warwickshire'da digby tarafından çok sayıda roma katolik eşrafının davet edildiği büyük bir av maçı organize edildi. bu kişiler, parlamento'nun açılış günü olarak belirlenen 5 kasım 1605'teki patlamanın başarıyla gerçekleştirilmesinden sonra komploya katılacaklardı. patlamadan hemen sonra komplocular prenses elizabeth'i ele geçirecek, percy ise bebek prens charles'ı yakalayacak ve at sırtında buluşma yerine getirecekti. fawkes hemen flandre'a gitmek üzere gemiye binecek, haberi kıtaya yayacak ve taraftar toplayacaktı. komplocular, terörize edilmiş ve çaresiz bir hükümetin tüm taleplerini kolayca kabul edeceğini hayal ediyorlardı.
  
  bu noktaya kadar sır iyi saklanmış ve hazırlıklar olağanüstü bir başarıyla ve tek bir önemli aksaklık olmadan tamamlanmıştı. eylem zamanı geldiğinde komplocuların karşısına çok ciddi bir zorluk çıkmıştı ve sıradan insanlığın duyguları, hiçbir suçu olmayan bu kadar çok insanın yok edilmesinden çekiniyordu. buna ek olarak, suikasta kurban gidecek asiller arasında çok sayıda roma katoliği ve komplocuların kendileriyle akrabalık ya da dostluk bağları olan bazı lordlar da vardı. ancak catesby, belirli kişilere uyarıda bulunulmasına izin verilmesi yönündeki tüm çağrıları kesin bir dille reddetti.
  
  tresham'ın kayınbiraderi olan lord monteagle'ın diğer bazı komplocularla bağları vardı ve hükümete karşı daha önce roma katolik komplolarına katılmıştı. ancak yeni krala destek vermişti. 26 ekim'de bilinmeyen bir ulak tarafından gönderilen isimsiz bir mektup aldı:
  
  "lordum, bazı dostlarınıza duyduğum sevgiden dolayı sizin korunmanızı önemsiyorum, bu nedenle hayatınızı tehlikeye atarken bu parlamentoya katılmamanız için bir bahane bulmanızı tavsiye ederim, çünkü tanrı ve insanlar bu zamanın kötülüğünü cezalandırmak için bir araya geldiler ve bu ilana pek aldırış etmeyin, ülkenize çekilin, orada olayı güven içinde bekleyebilirsiniz. çünkü herhangi bir kıpırdanma görünmese de, bu parlamentoda korkunç bir darbe alacaklarını söylüyorum ve yine de onları kimin incittiğini göremeyecekler, bu öğüt kınanmamalıdır çünkü size iyi gelebilir ve size zarar veremez, çünkü mektubu yaktığınız anda tehlike geçmiştir ve umarım tanrı bunu iyi kullanmanız için size lütuf verir, onun kutsal korumasına sizi emanet ediyorum. ''
  
  mektubun kime ait olduğu hiçbir zaman açıklanmadı ya da kanıtlanmadı ama tüm kanıtlar tresham'ı ve onun birkaç gün önce monteagle'ı uyarmış ve komployu duyurmanın ve uygulanmasını engellemenin ve aynı zamanda komploculara kaçmaları için zaman vermenin en iyi yolu konusunda onunla anlaşmış olma olasılığını işaret ediyor gibi görünüyor.
  
  monteagle hemen whitehall'a doğru yola çıktı, salisbury kontu robert cecil'i ve diğer bakanları akşam yemeğine oturmak üzereyken buldu ve mektubu sundu. parlamento toplantısından önce lordlar kamarası'nın altındaki mahzenin aranmasına karar verildi, ancak komplonun olgunlaşması ve tamamen ortaya çıkması için çok erken olmamalıydı. 27 ekim'de monteagle'ın uşağı ve thomas winter'ın arkadaşı thomas ward, winter'a komplonun bilindiğini bildirdi ve ertesi gün winter catesby'yi bilgilendirerek projeden vazgeçmesi için ona yalvardı. catesby, fawkes'tan mahzende hiçbir şeye dokunulmadığını öğrendi ve hükümetin monteagle'ın mektubuna itibar etmediğini umarak sağlam durmaya karar verdi. fawkes mahzene dönerek daha önce olduğu gibi nöbet tutmaya başladı.
  
  4 kasım'da mektubu alan kral, suffolk kontu thomas howard'a lord chamberlain sıfatıyla binaları incelemesini emretti. kendisine monteagle eşlik ediyordu. mahzene vardıklarında kapı fawkes tarafından açıldı. devasa odun yığınlarını gören suffolk bunların sahibinin adını sorduğunda, fawkes bunların percy'ye ait olduğunu söyledi. bu isim hemen şüphe uyandırdı ve westminster sulh yargıcı thomas knyvett tarafından daha detaylı bir arama yapılması emredildi. knyvett, 4-5 kasım gecesi adamlarıyla birlikte barutu buldu ve fawkes'ı eşikte tutukladı. fawkes, işkence altında, 9 kasım'da suç ortaklarının isimlerini ve komploya ne ölçüde katıldıklarını açıkladı.
  
  fawkes'ın tutuklanması üzerine, tresham dışındaki diğer komplocular, komplonun başarılı olması halinde kararlaştırıldığı gibi, warwickshire'da yeniden bir araya gelmek üzere, gruplar halinde farklı yollardan kaçtılar.
  catesby, komplonun sonucunu bekleyen warwickshire'daki dostlarına komplonun başarısız olduğunu bildirdi.ancak digby'ye hem james'in hem de salisbury'nin öldüğüne dair güvence verdi.catesby aynı gün arkadaşlarıyla birlikte, isyancı çetelerin kendilerine katılacağını umdukları galler'e doğru yola çıktı.
  
  catesby'nin grubu 6 kasım günü saat 14:00'te huddington'a vardı. ertesi sabah sayıları 36'yı bulan grup itirafta bulunup ayini dinledikten sonra staffordshire'daki holbeche house'a doğru yola çıktı ve 7 kasım günü saat 10:00 sularında oraya vardı.yolda lord windsor'un hewell grange'deki evine girmişler ve orada buldukları tüm silah ve cephaneyi almışlardı.durumları artık çaresizdi.kimse onlara katılmamıştı: "digby, "çok kişi bekliyorduk ama kimse bize katılmaya gelmedi," dedi.şerif ve ilçenin tüm güçleri tarafından takip ediliyorlardı ve seçenekleri neredeyse yok olmuştu.takipçileri teker teker son sahnenin oynanacağı evden kaçmaya başladı.kalan barutlarının bir kısmının 8 kasım sabahı patlaması, kalan komplocuların yüreklerine gökten gelen bir hüküm gibi dehşet salmış, masumiyetlerine ve davalarının haklılığına olan güvenlerini sarsmıştı.işledikleri suçun büyüklüğü şimdi daha iyi anlaşılıyordu. saat 11:00 sularında şerif ve adamları geldi ve hemen evin içine ateş etmeye başladılar. catesby, percy ve wright öldürüldü. winter ve rokewood yaralandı ve yanlarında kalan adamlarla birlikte esir alındı.aralarında iki winter, digby, fawkes, rokewood, keyes ve bates'in de bulunduğu komploculardan sekizi idam edilirken, tresham londra kulesi'nde öldü.olaya karışan rahiplerden garnet yargılanıp idam edilirken, greenway ve gerard kıta'ya kaçtı.
  
  catesby ve komplocu arkadaşları, ingiltere'deki roma katoliklerinin durumunu iyileştirmek için her şeyi riske atmış ve kaybetmişlerdi, ancak işledikleri suç, büyük bir bağlılık duydukları davaya telafi edilemez bir şekilde zarar vermişti. roma katoliklerine karşı çıkarılan yasaların şiddeti derhal arttırıldı ve dini hoşgörüye doğru kademeli ilerleme yüzyıllarca geriye atıldı. bu komplo protestanların katoliklere yönelik şüphelerini daha da arttırdı ve anglikan ayinlerine katılmayı reddedenleri para cezasına çarptıran din değiştirme yasasının sert bir şekilde uygulanmasına yol açtı. ocak 1606'da parlamento 5 kasım'ı şükran günü olarak ilan etti. guy fawkes günü olarak bilinen bu gün hala şenlik ateşleri, havai fişekler ve sokaklarda "adamların" taşınmasıyla kutlanmaktadır.
• ortaya çıkartılması ve akamete uğratılması ve sonrasında yaşananlar açısından 15 temmuz darbe girişimine benzetilen ingiliz siyasi tarihine ait önemli bir olay.