availability heuristic

• ilk olarak amos tversky ve daniel kahneman tarafından ortaya atılan bir sosyal psikoloji terimi. kişilerin herhangi bir konu hakkında tahminlerini istatiksel olarak sık olana göre değil de akıla daha kolay gelen, dikkat çekici, tabiri caizse sansasyonel sebeplere bağlamaları.konu hakkında detaylı bilgi aşağıdaki linkte mevcuttur.
  
  http://en.wikipedia.org/…iki/availability_heuristic
• türkçesi, bazı bilimsel makalelerde "ulaşılabilirlik kestirme yolu" şeklinde geçer.
• buna en guzel orneklerden biri, 1-2 ucak kazasinin medyada sikca yer almasinin ardindan havayolu ulasiminin cok guvenli olmadigi dusuncesinin insanlarin beyninde ister istemez olusmasidir. oysaki istatistiki olarak hava yolu ulasimi en guvenli ulasim bicimidir.
• doksanlarda çok kaliteli futbolcular vardı; o yüzden hiçbir maçı kaçırmazdım. şimdiki futbolcularda iş yok. nerede galatasaray'ın efsane futbolcuları ?
  
  ...diyorum ben. ama son onbeş yıldır maça gitmiyorum; hatta televizyondan özetleri bile izlemiyorum. muhtemelen doksanlardaki ismail, muhammet, yusuf'lu kadrodakine benzer futbolcular bugün de var. ben izlemediğim için aklımdaki çeyrek asır öncesinin kadrosunu yüceltiyorum.
  
  yani hüküm verirken bildiğim (=elimdeki=available) veriye dayanıyorum yalnızca. "kötü olduğu için izlemiyorum" desem bile gerçekte "izlemediğim için kötü varsayıyorum."
• bulunabilirlik hatası / availability error / availability bias
  
  akla ilk gelen düşünceye göre karar vermek. düşünme tembelliği. medya yoluyla bunu kullanarak kitleleri uyutmak pek kullanışlı.
  
  (bkz: höristik)
• "bulunabilirlik hatasından kaynaklanan hatalı akıl yürütmeleri gözler önüne seren onlarca deney bulunmaktadır.
  oldukça aşırı sonuçları olan bir deneyde, deneklerin önce bir sözcük listesini öğrenmeleri gerekmiştir. tüm deneklere verilen sözcükler aynıdır.
  yalnız, bir gruba verilen sözcükler arasında dört tane övücü sözcük bulunmaktadır –“cesur”, “özgüven sahibi”, “bağımsız” ve “kararlı”.
  diğer grubun listesine de aşağılayıcı dört sözcük eklenmiştir –“umursamaz”, “kibirli”, “soğuk” ve “dik başlı”.
  sözcükleri öğrendikten sonra tüm denekler, pek çok tehlikeli hobisi bulunan, yeteneklerinin değerini bilen, birkaç arkadaşı olan ve bir kez karar aldı mı fikrini zor değiştiren bir genç adamla ilgili kısa bir öykü okumuşlardır. sonra deneklerden adamı değerlendirmeleri istenmiştir.
  öncesinde sunulan sözcük listesinin öyküdeki adamla bir ilgisi olmadığı açıkça belirtilmiş olsa da, olumlu sıfatları öğrenen deneklerin adama dair kanaatleri olumsuz sıfatları öğrenen deneklerden daha iyi olmuştur.
  sözcükler, öyküyü okudukları sırada deneklerin akıllarındaydı (bulunabilirlerdi); bu nedenle de öyküyü yorumlama şekillerini etkiledi."
  norman stuart sutherland - irrationality
• sırf bu yanılgıyı kullanarak, sigorta şirketleri ve özel sağlık kuruluşları ciddi gelirler elde edebilirler.
  
  örneğin, deprem olan bir yerde, deprem sigortalarının sayısının artması, veya sars-cov-2 salgını sonrasında aşı çalışmalarına yapılan yatırımlar.
  
  (bkz: thinking fast and slow)
• akla kolayca gelenin daha yaygın ya da daha önemli olduğunu düşünme eğilimi.
  
  bkz. düşen bir uçağı hatırlamanın kolay olması, bundan dolayı uçak korkusu oluşması.
  bkz. soğuk havaları hatırlamanın kolay olması, küresel ısınmayı önemsememek.
  bkz. kazanan piyangoyu hatırlamanın kolay olması, gidip piyango almak.
• günümüzdeki en yaygın logical fallacylerden biri sanırım. insanlar kendi tecrübelerinin small sample olduğunun farkında olmadan çıkarımlarda bulunuyorlar ve pek tabii yanlış sonuçlara varıyorlar. ülkede herkesin her şeyi bilmesinin altında aslında bu fallacy yatıyor.
• yanlış sonuçlara varmamıza sebep olabilen bir bilişsel kestirme.
  
  tesadüflerin yaşanmaması imkansız, yaşanınca o olay haber oluyor, yaşanmayınca olmuyor. aklınızda sadece böyle olaylar kaldığı için böyle olaylar genelde yaşanıyor sanıyorsunuz, oysa sadece önemsiz bir istisna. ilginç yapan beyniniz.
  
  örnek olarak bacağına “you'll never walk alone” dövmesini yaptıran liverpool taraftarının mayına basması sonucu bacağının kesilmesi ve alone yazısının silinerek geriye sadece “you'll never walk” kısmının kalması. bu olay sadece bir tesadüf. muhtemelen bu dövmeyi yaptıran on binlerce taraftar vardır ve birinin başına böyle bir şey gelmesi herkesin başına gelecek anlamı taşımıyor.